اين زلزله با اين بزرگي مي توانست خسارات زيادي در پي داشته باشد كه چند عامل، شمار تلفات اين حادثه را كاهش داد؛ يك كشته و كمتر از 20 زخمي آسيب هاي اين زلزله بزرگ بوده است. زلزله اي با چنين بزرگي و ابعاد مي توانست در شهرهاي بزرگ، شمار تلفات را افزايش دهد.
بيش از 60 روستاي منطقه در جريان زلزله از 20 تا 80 درصد تخريب شدند كه عمده تخريب مربوط به ساختمان هاي خشتي و گلي و فرسوده بوده هر چند بارندگي هاي روزهاي اخير نيز موجب تشديد خسارت شده است.
دلايل كاهش تلفات اين زلزله و برخي نارسايي ها چه بوده است؟
1- يكي از علل اين تلفات و مصدوميت ها، وجود ساختمان هاي خشتي و گلي و فرسوده در منطقه بوده كه اگر چنين ساختمان هايي وجود نداشت، شايد اين تلفات و مصدوميت هاي اندك نيز حاصل نمي شد.
2- زلزله در ساعات اوليه صبح رخ داد كه دانش آموزان و دانشجويان و خيلي از مردم براي حضور در محل تحصيل و كار، از خانه خارج شده بودند بنابراين اگر اين افراد در آن موقع در منزل حضور داشتند و با توجه به اينكه برخي از ساختمان ها خشتي و گلي و نامقاوم بوده، به طور قطع شمار تلفات و زخمي ها با افزايش روبرو مي شد.
3- خيلي از كشاورزان و ساكنان روستاهاي ياد شده نيز در روز زلزله به مزارع رفته بودند و همين عامل نيز باعث شد كه ميزان تلفات كاهش يابد. اگر زلزله شب اتفاق مي افتاد ميزان اين تلفات و زخمي ها بيشتر مي شد.
4- اين زلزله نشان داد كه ساختمان هايي كه تازه بنا شده و يا ساختمان هايي كه مقاوم سازي شده و از نظر فني و مهندسي، استاندارد بوده اند، در مقابل زلزله مقاوم است و همين عامل باعث شده كسي در اين ساختمان ها آسيب نبيند.
5- دانش آموزان در زمان وقوع زلزله در مدرسه حضور داشتند و گزارش ها حاكي از آن است كه آنان در مدرسه آسيبي نديدند، كه اين مساله مشخص مي كند ساختمان اين مدارس تقريبا جديد و مقاوم دربرابر زلزله حدود 6 ريشتري بوده است. اگر ساختمان ها مقاوم سازي شوند، شاهد خيلي از تلفات نخواهيم بود.
6- پراكندگي خانه هاي روستاييان، شمار اندك اين خانه ها و همچنين حضور اندك ساكنان محل در آن موقع روز در خانه هاي خود، ميزان تلفات را كاهش داده است.
7- جدا از اخبار غلط درباره شمار كشته ها در ساعات اوليه اين حادثه، برخي از منابع و خبرها حتي تخريب برخي از روستاها را تا 100درصد اعلام كرده بودند كه بعدها اين ميزان به 80 درصد كاهش يافت كه كاملا جاي منابع موثق و تعيين يك سخنگوي واحد براي اعلام تحولات زلزله خالي بود.
اما وقوع چنين زلزله اي با بزرگي 6 ريشتر مي تواند نگراني هايي براي كساني كه خارج از منطقه زلزله حضور دارند به وجود آورد. در زمان حاضر مردم اطلاعات خود را از منابع مختلف كسب مي كنند كه مي تواند اين منابع موثق نباشد. شبكه هاي مجازي جزو اين ابزارها به شمار مي روند كه هر چند مي توانند به سرعت اطلاعات را به طيف وسيعي از مردم برسانند اما اخبار غيرموثق آنها مي تواند نگراني هايي در جامعه ايجاد كند. در زلزله اخير خيلي از اطلاعات از طريق شبكه هاي مجازي غير رسمي رد و بدل شد و طبيعتا كامل نبود.
وجود شبكه هاي مجازي در جامعه اجتناب ناپذير است بنابراين براي جلوگيري از تشويش اذهان عمومي، منابع موثق و مسئولان ذيربط بايد در ماموريت هاي خود، نيروهاي آشنا به كار خبر و اطلاع رساني را به همراه خود ببرند و از قبل براي چنين مواقعي پيش بيني هاي لازم براي اطلاع رساني سريع به مردم را در دستور كار قرار دهند.
كانون اصلي وقوع اين زلزله روستاهاي اطراف فريمان بوده و به طور طبيعي جمعيت اين مناطق زياد نيست؛ در خبرها و اطلاعات بايد تمركز بيشتري روي كانون اصلي صورت گيرد تا ساير مردم كه بستگان آنان در شهرهاي پرجمعيت مثل مشهد حضور دارند، نگران و مضطرب نشوند. در زلزله اخير تا ساعت هاي طولاني، مضمون خبرها و اطلاعات درباره وسعت وقوع اين حادثه علاوه بر شهرهاي مختلف استان خراسان رضوي، مشهد به عنوان يك شهر مذهبي و پرجمعيت نيز متمركز بود هر چند زلزله در مشهد احساس شد اما اطلاع رساني كافي در مورد شدت اين زلزله در مشهد و اينكه حادثه و تخريبي در اين شهر به وقوع نپوسته انجام نشد در حالي كه مي شد با اطلاع رساني دقيق و كامل خيلي از مردم را از نگراني خارج كرد. به همين دليل در ساعات اوليه زلزله به خاطر اطلاع رساني نكردن فوري، صحيح و دقيق، خيلي از مردم ساير نقاط به شهرهاي مختلف استان خراسان رضوي از جمله مشهد براي كسب اطلاعات از سلامتي بستگان خود تماس گرفتند.
اين تماس هاي مكرر باعث شد كه ترافيك زيادي در سيستم هاي مخابراتي اين منطقه به وجود آيد و به خاطر همين مساله، تا مدت زيادي ارتباطات و تماس تلفني در اين منطقه قطع شد. قطع اين ارتباطات در سيستم عملكرد نيروهاي امدادي تاثيرات منفي برجا گذاشت و چنانچه ابعاد حادثه گسترده بود، مي توانست خسارات جبران ناپذيري وارد كند.
كانون اصلي اين زلزله توسط مراكز زلزله نگاري منطقه و مركز لرزه نگاري موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران در همان لحظه ثبت و به رسانه ها اعلام شد بنابر اين نيروهاي امدادي منطقه و ساير دستگاه هاي ذيربط، بهترين واحدها براي اعلام ميزان خسارات وارده به منطقه حادثه ديده بودند.
در زلزله اخير ميزان خسارات به ويژه جاني خيلي اندك بود، لزومي نداشت كه اطلاعات و اخبار با تاخير در اختيار مردم قرار گيرد و در اين شرايط بي خبري، شايعات مي تواند با ابزارهاي جديد در جامعه رواج يابد و به تشويش اذهان عمومي بيانجامد.
وقوع اين شرايط به طور قطع فعاليت همه نيروهاي امدادي و غيرامدادي و مسئولان را با مشكل روبرو مي كند در حالي كه با يك برآورد فوري و استفاده از بالگرد در منطقه حادثه ديده، خيلي سريع مي توان به ميزان خسارات پي برد.
اعلام ضد و نقيض آمار تلفات جاني و زخمي ها از جمله مسائل زلزله اخير بوده كه هريك از دستگاه هاي ذيربط آمارهاي متفاوتي را در اختيار رسانه ها مي گذاشتند. تعيين يك سخنگو براي اعلام آخرين اطلاعات و اخبار اين حادثه مي توانست اين مشكل را رفع كند.
زلزله 6 ريشتري خراسان رضوي خيلي از نارسايي ها و ضعف هاي امدادي و اطلاع رساني ما را آشكار ساخت و براي رفع اين معايب بايد هر چه سريعتر وارد عمل شويم. براي نمونه مي توان مركزي در تهران و شهر ديگري براي اطلاع رساني از سلامت ساكنان منطقه حادثه ديده به بستگان آنان ايجاد كرد تا افزايش تماس ها در اين مواقع، باعث قطع سيستم مخابراتي نشود.
با اين توضيحات، زلزله 6 ريشتري بخش هايي از استان خراسان رضوي چنانچه در شهرهاي پرجمعيت كشور روي مي داد، به طور قطع خسارات جاني و مالي و زخمي هاي زيادي به بار مي آورد؛ ضرورت دارد كه از هم اكنون براي رفع موضوعات مطرح شده اقدام كنيم.
ضعف ها و قوت ها و همچنين نارسايي هاي امدادي و اطلاع رساني زلزله اخير بايد توسط كارشناسان به طور كامل مورد ارزيابي قرار گيرد تا در صورت وقوع حوادث مشابه، ميزان خسارات و تلفات كاهش يابد.
---------------------------------------------------------------------
*دبير اجتماعي ايرنا
تهران - ايرنا - زمين لرزه 6 ريشتري كه چهارشنبه گذشته در مناطقي از استان خراسان رضوي رخ داد از ابعاد مختلف قابل بررسي است و درس ها و تجربيات آن مي تواند براي كاهش عوارض ناشي از وقوع ساير حوادث مشابه در نقاط مختلف كشور مورد استفاده قرار گيرد.