دولت یازدهم فناوری فضایی را در زندگی مردم كاربردی كرد

فناوری فضایی در دوره آغازین خود شامل فناوری ساخت و پرتاب موشك های فضایی، ماهواره ها و كاوشگر های سیاره ای، تصویر برداری دیجیتالی، طراحی و توسعه حس گرهای فضایی، سفرهای میان سیاره ای و سفر انسان به فضا بود اما امروزه با پیشرفت علم فضا در حوزه های مختلفی چون ناوبری فضایی، بهینه سازی سیستم ها، زیر سیستم های كوچك تر، سبك تر و كارآمدتر، موتورهای فضایی جدیدتر، انرژی های نوین در فضا، پسماندهای فضایی و گردشگری فضایی كاربرد دارد. به همین دلیل كشورهای مختلف سعی كرده اند در این زمینه دست به فعالیت هایی بزنند و با استفاده از فناوری های فضایی جایگاهی برای خود در سطح بین الملل ایجاد كنند.

ایران از 1348 خورشیدی با عضویت در برخی از مجامع بین المللی مرتبط با فضا، خود را به عنوان كشوری پیشرو در خاورمیانه، در امر هوافضا به دنیا معرفی كرد. صنعت فضایی ایران در سال های فعالیت خود به دستاوردهای مهمی همچون «راه اندازی طرح ساخت ماهواره «مصباح» دست یافت و سازمان صنایع هوایی را در 1376 خورشیدی و تشكیل سازمان صنایع هوافضا در 1377 خورشیدی» بر پا كرده است.

ایران برای نخستین بار در 14بهمن 1387 خورشیدی یك ماهواره با نام «امید» را به فضا پرتاب كرد. این ماهواره سه ماه در فضا ماند و پس از پایان ماموریت به زمین بازگشت؛ به همین مناسبت شورای فرهنگ عمومی سالروز پرتاب ماهواره ملی امید به فضا را «روز فناوری فضایی» نام نهاد.

همزمان با روز ملی فناوری فضایی در دهه فجر 1392 خورشیدی از ماهواره های فضایی «تدبیر» و «خلیج فارس» رونمایی شد. البته در مهر ماه همان سال و در هفته جهانی فضا، دومین میمون فضانورد ایرانی با نام «فرگام» با كاوشگر پژوهش و با گاز مایع به فضا رفت كه این محموله زیستی سالم به زمین بازگشت. همچنین در 1393 خورشیدی در روز فناوری فضایی ماهواره ملی «فجر» با موفقیت به فضا پرتاب شد و در مدار زمین قرار گرفت. همچنین در آیین روز ملی فناوری فضایی كه در 13 بهمن 1395 هجری خورشیدی در سالن اجلاس سران تهران برگزار شده است، حسن روحانی رییس جمهوری از ماهواره های ناهید ١، پیام امیركبیر و سامانه انتقال مداری سامان ١ رونمایی كرد.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت «روز فناوری فضایی» با «عباس خاراباف» كارشناس هوافضا به گفت وگو پرداخت.

** نگاهی به مقوله فناوری فضایی
خاراباف درباره فناوری فضایی گفت: برای این كه بتوان تعریف صحیحی از فناوری فضایی ارایه داد نخست باید فضا را تشریح كرد. بر پایه قوانین بین المللی، فضا را فراتر از ۱۰۰ كیلومتری سطح زمین تعریف می‌كنند. البته فضا نیز به 2 قسمت فضای درونی و بیرونی تقسیم می شود. فضای درونی همان فضایی است كه فاصله نزدیك تری با زمین دارد؛ مثل همان‌ مدارهایی كه ماهواره ها در آن قرار می‌گیرند و فضای بیرونی نیز آن بخشی از فضا به شمار می رود كه سیاره‌های دیگر و حتی فراتر از آن یعنی ستاره‌ها و كهكشان ها در آن هستند. با توجه به این مقدمه می‌توان گفت هر نوع فناوری كه مرتبط به این بخش‌ها باشد، فناوری فضایی است. بخشی از مهمترین محصول های این فناوری فضاپیماها، موشك های فضایی، ماهواره ها و كاوشگرها و روبات های فضایی محسوب می شود.

**فناوری فضایی، دستاوردی برای شناخت جهان و ارتقای كیفیت زندگی
این كارشناس هوافضا در ارتباط با كاربرد فناوری فضایی اظهار داشت: این فناوری در بخش‌های مختلف زندگی كاربردهای انكارناپذیری دارد. از یك طرف دانش، شناخت و آگاهی انسان را از جهان افزایش می‌دهد و از طرفی دیگر در كوچكترین جزییات زندگی روزمره تاثیرگذار است. به عنوان مثال می‌توان به محصول خاصی از فناوری فضایی مثل ماهواره های سنجش از دور اشاره كرد كه در كشاورزی مدرن، مدیریت، مقابله و پیش بینی بحران ها، حوادث و موارد دیگر كاربرد دارند.

همچنین ماهواره های ناوبری و موقعیت یابی در مسیریابی مدرن و كاربردهای مرتبط با آن مانند آنچه در گوشی های هوشمند و دستگاه های «جی پی اس» مشاهده می شود و انسان از آنها استفاده می‌كند، بخش دیگر از فناوری فضایی است. بدین شكل فضا و فناوری فضایی منافع بسیاری دارد و نمی‌توان منكر آن شد. به طور قطع پیشرفت هر كشوری در این حوزه، مزایای بسیاری را برای شهروندان آن در پی خواهد داشت.

اكنون كشور ما با چالش های متنوعی از بحران های محیط زیست گرفته تا كمبود منابع، مشكل های اجتماعی و ... روبرو است كه ماهواره های كاربردی به عنوان محصول های منحصر به ‌فرد فناوری فضایی، از بهترین ابزارهای ممكن برای مدیریت این چالش ها و حفظ منابع موجود به ‌شمار می‌ رود. در اینجا اهمیت طرح های كاربردی ‌تر فضایی نمایان می‌شود و دستاوردهایی كه در افزایش كیفیت زندگی مردم نقش خواهند داشت، از اولویت بیشتری در برنامه های فضایی برخوردار می شود.

**ایران جزو 6 كشور دارای فناوری پرتاب موجود زنده به فضا
وی در ادامه افزود: جایگاه ایران در فناوری فضایی در چند بخش باید تقسیم‌بندی شود و مهم ترین آنها در حوزه پرتاب فضایی است. ایران جزو 12 كشوری به شمار می رود كه می‌تواند پرتاب فضایی را با استفاده از ماهواره بر یا موشك های فضایی انجام دهد. البته كشورمان در زمینه ساخت ماهواره های عملیاتی و پرتاب آنها به مدارهای ماندگارتر، هنوز جای پیشرفت دارد. همچنین ایران جزو 6 كشور پرتاب كننده موجود زنده به فضا محسوب می شود.

** دولت یازدهم خواستار كاربردی كردن فناوری فضایی در جامعه
خاراباف فناوری فضایی را به دلیل پیچیده و پرهزینه بودن و برخی كاربردهای خاص نظامی در ارتباط مستقیم با سیاست ‌های دولت ها دانست و یادآور شد: این فناوری پیچیده و پر‌هزینه است و دولت‌ها از 1957میلادی كه نخستین ماهواره به فضا پرتاب شد تا به امروز نقش موثری در این زمینه ایفا كرده‌اند. در ایران هم در دولت های نهم و دهم در ارتباط با فناوری فضایی بیشتر به موضوع های علمی، تحقیقاتی و اكتشاف های فضایی توجه شد در حالی كه دولت یازدهم می خواهد این فناوری را در زندگی مردم كاربردی كند. به نظر می‌رسد دولت تدبیر سرمایه گذاری های خود را روی سنجش از دور، درآمدزایی از فضا، ناوبری فضایی و ... متمركز كرده است.

** ظرفیت‌های قابل توجه ایران در حوزه استارت‌آپ‌های فضایی
این كارشناس هوافضا نقش استارت‌آپ ها و شركت های دانش بنیان در به ‌كارگیری فناوری فضایی را مهم و تاثیرگذار عنوان كرد و بیان داشت: امروزه بخش خصوصی فضایی در تمام كشورها نقش مهم و فعالی دارند. ورود بخش خصوصی به این حوزه به دلیل پاسخ به نیازهای مردم روی داد. برای نمونه این شركت‌ها با استفاده از تصاویر ماهواره ای مختلف در پی راه‌كارهایی برای حل مشكل های ناشی از ترافیك و آلودگی هوا هستند تا از این روش بتوانند در جامعه تاثیرگذار باشند.

ایران ظرفیت های قابل توجهی در حوزه استارت‌آپ های فضایی دارد و نیروی انسانی جوان و نخبه كشور می‌توانند در حوزه هایی همچون سنجش از دور و ناوبری فضایی كارهای اقتصادی متناسبی انجام دهند. همچنین در كشور شركت‌های خصوصی فضایی كه كارهای ساخت، تولیدی و صنعتی انجام می دهند، بسیار فعال هستند و در طرح های مختلف فضایی با دولت یازدهم نیز همكاری دارند. البته دولت بایستی به استارت‌آپ ‌ها و بخش خصوصی فضایی توجه ویژه ‌ای داشته باشد زیرا جهان به طرف كاربرد فناوری فضایی از مسیر شركت‌های دانش بنیان و خدمات‌محور پیش می‌رود. اگر از حمایت از استارت‌آپ های فضایی غفلت شود، شاهد مهاجرت نخبگان و مغزهای دانشگاهی این حوزه به كشورهای دیگر خواهیم بود.

** پسابرجام و فناوری فضایی
وی در ادامه توضیح داد: دانش فناوری فضایی به شكل ذاتی، مفهوم فراملی دارد به همین دلیل نیز نخستین و اصلی‌ترین عامل پیشرفت در این زمینه‌ها، داشتن ارتباط‌های هدفمند و مستمر با جهان خارج از مرزهای سیاسی و جغرافیایی تعریف شده است. پیشرفته‌ترین كشورهای جهان در عرصه فناوری فضایی، بزرگترین سازمان‌ها و نهادهای علمی با وجود داشتن توانایی‌ها و ظرفیت های مختلف، هرگز نمی‌توانند بدون ایجاد ارتباط با دنیای پیرامون، اطلاعات خود را به ‌روز كنند و جایگاه علمی خود را ارتقاء دهند. در واقع فضا و فناوری فضایی به ‌دلیل ویژگی های بسیار خاصی كه دارد، به عرصه همكاری های بین المللی تبدیل شده است.

امروزه در هیچ كشوری، توسعه فناوری فضایی به صورت بومی پیگیری نمی‌شود زیرا این مهم نیازمند سرمایه‌گذاری بسیار كلان و مجموعه گسترده ای از فناوری های بسیار پیشرفته است و در اختیار داشتن تمام آنها از عهده كمتر كشوری بر می‌آید. ایران نیز از این امر مستثنی نیست و بهترین روش برای انتقال فناوری فضایی، همكاری بین ‌المللی به شمار می رود كه این امر نیز بدون تعامل مناسب با كشورهای دیگر ممكن نیست. سیاست دولت یازدهم در زمینه ایجاد تعامل با كشورهای دیگر موفق بوده است و با توجه به فضای ایجاد شده در دوران پسابرجام باید امیدوار بود، دانش مرتبط با فناوری فضایی به داخل كشور منتقل شود و با استفاده از برنامه های فضایی كشورهای در حال توسعه و پیشرفته به یافته های تازه ای در این علم دست یابند. فضای پسابرجام موقعیت مناسبی است كه ایران بتواند با كشورهای دیگر به ویژه كشورهای اروپایی در زمینه جذب سرمایه به منظور فناوری فضایی و انتقال آن به داخل، تعامل های سازنده ای انجام دهد.

این كارشناس هوافضا در پایان گفت: امروزه توجه ویژه به خصوصی سازی یكی از روش‌های موثر برای پیشرفت در زمینه فناوری فضایی است. دولت باید از این شركت های خصوصی در زمینه فناوری فضایی حمایت كند تا آنها بتوانند به درستی از فناوری فضایی در پاسخ دادن به نیازهای مردم استفاده كنند. همچنین شركت‌های خصوصی بهتر می‌توانند تعامل های بین المللی داشته باشند كه این امر به پیشرفت فناوری فضایی كمك می كند. از طرفی در این زمینه نباید به دولت فشار وارد كرد. در چند سال گذشته فشارهای گسترده‌ ای از طرف برخی از افراد و گروه ها به دولت یازدهم وارد می‌شود كه چرا به پرتاب بعضی از ماهواره های فضایی اقدام نمی كند. در صورتی كه این كار درست نیست و نباید دولت را برای پرتاب تمامی ماهواره های تحقیقاتی مشابه تحت فشار قرار داد زیرا پرتاب بعضی از این ماهواره ها هزینه های هنگفت پرتاب دارند اما دستاورد خاص چندانی ندارد.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهدی احمدی** انتشار دهنده: شهربانو جمعه
**پژوهشم**9370**2002**9131
*ایرنا مقاله كانالی برای انعكاس مقاله های اندیشكده ها- پژوهشكده ها- دانشكده ها- مراكز تحقیقاتی و رسانه های ایران وجهان*
Irnaarticle@