ساماندهی فضای مجازی با برخورد سلبی امكانپذیر نیست

چارچوب كلی سیاست ‌ها و اقدامات ساماندهی پیام رسان های اجتماعی برخط در جلسه روز شنبه، یازدهم دی ماهِ شورای عالی فضای مجازی به ریاست «حسن روحانی» رییس جمهوری، به تصویب رسید. بر این اساس مقرر شده است، ظرف مدت سه ماه برنامه راهبردی پنج ساله فضای مجازی از سوی مركز ملی فضای مجازی تهیه و به شورا ارایه شود.
این تصمیم گمانه زنی هایی را درباره محتوای این برنامه راهبردی به دنبال داشت و سبب طرح بحث ها و دیدگاه هایی در این زمینه شد. پیش از آن، رسانه ها به نقل از برخی مسوولان از لزوم مجوز گرفتن كانال های تلگرامی با بیش از پنج هزار عضو خبر دادند. به این ترتیب طی نزدیك به یك ماه گذشته موضوع ساماندهی فضای مجازی و پیام رسان های اجتماعی برجستگی ویژه ای یافته است.
بشیر مدرس ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) و كارشناس جامعه شناسی ارتباطات بین الملل در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، به تحلیل بایسته های مواجهه با فضای مجازی پرداخت. به گفته وی برخورد سلبی با فناوری های جدید مجازی نمی تواند كارگشا باشد و باید با رویكردی سازنده بر آگاهی جامعه در خصوص چگونگی استفاده از این فضاها افزود.
در ادامه متن كامل گفت وگوی ایرنا با بشیر آمده است:

*** ایرنا: سیاست های ساماندهی پیام رسان های برخط در شورای عالی فضای مجازی به تصویب رسید. با توجه به اینكه جزییاتی از این سیاست ها منتشر نشده است، گمان و البته انتظار شما در زمینه این سیاست ها چیست؟
** بشیر: هنوز نمی شود پیش بینی دقیقی در این زمینه انجام داد اما شواهد نشان می دهد كه دولت در صدد ساماندهی جدی به وضعیت فضای مجازی در كشور است. البته به دلیل ابهام های زیادی كه در خصوص فضای مجازی وجود دارد، به نظر می رسد تاكنون متولیان با وجود جلسات مختلفی كه تشكیل داده اند موفق به ارایه طرح جامع و همه جانبه ای نشده اند.

*** ایرنا: آیا ایده هایی چون لزوم مجوز گرفتن كانال های تلگرامی كه بالای پنج هزار عضو دارند، می تواند برای ساماندهی شبكه های گسترده مجازی موثر واقع شود؟
** بشیر: در این خصوص باید به این مساله توجه كرد كه هدف از این مجوزها چیست؟ در صورتی كه هدف تنها اعمال نوعی از كنترل باشد، از طریق یك نظارت ناقص و غیرهمه جانبه این هدف دور از دسترس خواهد بود. باید گفت كه فضای مجازی، فضای سیالی است كه امكانات تغییر ماهیت ارتباط در آن می تواند بی شمار باشد. چنانچه هدف به دست آوردن نوعی از شناخت درباره چگونگی توزیع آماری مشاركت كنندگان باشد، این نیز به دلیل تغییرات سریع و جهشی در این زمینه به شكل كامل میسر نخواهد شد. اگر هدف، ایجاد نوعی از خود كنترلی‌ باشد كه بتواند محتوا را نظم دهد، راه بهترِ آن گسترش سواد رسانه ای‌ و سواد اینترنتی‌ جامعه است.

*** ایرنا: به نظر شما آیا تاكنون اقدامی اثرگذار و قابل توجه از سوی متولیان رسانه ای، فرهنگی و ارتباطاتی كشور در زمینه نظارت كارآمد بر فضای مجازی صورت گرفته است؟
** بشیر: متاسفانه در این زمینه نه رسانه ملی اقدام قابل دفاعی داشته است و نه به طور كلی نهادها و سازمان هایی كه به نحوی در ارتباط با فرهنگ سازی در جامعه مسوولیت دارند. به عنوان مثال، عدد پنج هزار كه برای اعضای كانال های تلگرامیِ نیازمند دریافت مجوز در نظر گرفته شده، معلوم نیست كه بر چه اساسی انتخاب شده است؟ به نظر می رسد كه ما هنوز فلسفه فضای مجازی را به شكل جدی درك نكرده و امكانات آن را به خوبی شناسایی نكرده ایم. فضای مجازی بیش از آنكه بر علیه جامعه باشد، چنانچه در جامعه فرهنگ سازی شود و سواد رسانه ای به شكل جدی و عمیق گسترش یابد، می تواند به یك اهرم مفید و توسعه محور تبدیل شود.

*** ایرنا: آیا نظارت و ساماندهی جامع بر فضای مجازی در عمل امكانپذیر است؟
** بشیر: به طور دقیق و همه جانبه خیر. به دلیل اینكه این فضا از سیالیت و نفوذپذیری فراوان و گسترده برخوردار است. ارتباطگران در این فضا، خود هم تولید كننده پیام و هم توزیع كننده آن هستند. از این رو، ساماندهی آن به معنای كنترل آن نباید تلقی شود.

*** ایرنا: از دید شما برای ساماندهی فضای مجازی در ابتدا باید چه گام هایی را برداشت؟
**بشیر: ساماندهی فضای مجازی باید به معنای به كارگیری بهینه این فضا باشد. چنانچه در فضای مجازی حضور موثر و هدفمند داشته باشیم، می شود گفت كه نوعی از ساماندهی را انجام داده ایم. ایجاد گروه هایی كه اهداف و رویكردهای آنها مشخص و مفید است و می توانند در جهت توسعه سودمند كشور تاثیرگذار باشند، نوعی از ساماندهی در این فضا است. جریان سازی اجتماعی و فرهنگی در این فضا می تواند نوعی از ساماندهی باشد. به كارگیری بهینه این فضا برای حل مشكلات مردم و كوتاه كردن زمان به نتیجه رسیدن در هر امر اجرایی، نوعی از ساماندهی این فضا به شمار می آید. می توان بسیاری از این راهكارها را مطرح كرد تا ساماندهی این فضا به شكل مناسب صورت گیرد.

*** ایرنا: متولیان و مسوولان با چه رویكردی باید وارد عرصه ساماندهی فضای مجازی شوند؟ مهمترین الزام پیش روی تصمیم گیرندگان این حوزه چیست؟
** بشیر: باید در ابتدا یك آشتی عمومی با فضای مجازی ایجاد شود اما باید قلمرو و حدود این آشتی نیز مشخص باشد. بدون شك جامعه نیز از این روند استقبال خواهد كرد. آنچه در این زمینه مشكل ساز است عدم تفكیك خوب از بد و مفید از غیر مفید است. البته این 2 مقوله نیز در برخی از زمینه ها می تواند نسبی و سلیقه ای باشد.

*** ایرنا: در برابر نگاه های نظارتگرانه یا سامانبخش برخی به دنبال بستن یا حتی حذف فضای مجازی هستند. در دنیای واقعیت این ایده ها تا چه امكان عملی شدن می یابد؟
** بشیر: فضای مجازی اگرچه مجازی اما یك واقعیت است كه در شرایط كنونی جهان، از واقعیت عینی فیزیكی فراتر رفته و در حال بلعیدن فضای فیزیكی است. به عبارت دیگر این فضا امكانات زیادی برای مانور دارد و می تواند بسیاری از مسایل انسان را به شكلی مورد توجه قرار دهد. بنابر این باید به این فضا به عنوان یك واقعیت در حال همه گیر شدن نگاه كرد. اگر حادثه ای بد یا خوب در سطح عمومی رخ دهد و به شكل جدی در فضای مجازی منعكس شود، باید راه هایی برای رسیدگی مناسب به حادثه یا موضوع پیدا كرد نه اینكه روی فضای مجازی خط كشید. راه حل مناسب در خصوص با فضای مجازی، حذف این فضا نیست بلكه تعامل مناسب، مفید و هدفمند با این فضا است.

*** ایرنا: برخی كارشناسان بر این باورند كه جامعه اكنون در دوره گذارِ استفاده از فضاهای مجازی قرار دارد و در آینده بسیاری از آسیب های كنونی در فضای مجازی را شاهد نخواهیم بود. به نظر شما این ایده را تا چه اندازه می توان پذیرفت؟
** بشیر: این ایده قابل پذیرش است اما راهكار حل چالش های فضای مجازی در دوره گذار، برخورد سلبی به معنای كنترل دقیق یا حذف كامل این فضا در شرایط كنونی نیست. باید جامعه را در این زمینه آموزش داد كه چگونه از این فضا استفاده كند. به عنوان مثال متاسفانه ما هنوز در ساختارهای دولتی به شكل مناسب از این فضا استفاده نمی كنیم. بیشترین بارگیری ها در فضای مجازی كه معلوم نیست درباره چه چیزی است در زمان كار اداری صورت می گیرد. این یعنی هنوز ما نحوه استفاده از این فضا را یاد نگرفته ایم و تصور می كنیم كه آنچه كه آزاد است می تواند آزادی ما را تامین كند. گاهی این آزاد بودن به قیمت اسارت فكری و روحی جامعه تمام می شود. در اینجا است كه تاكید می كنم سواد رسانه ای و آموزش آن به شكل جدی از طریق رسانه ملی، رسانه های خصوصی،‌ سازمان های فرهنگی و همه آنانكه دغدغه حفظ جامعه را از سقوط در تباهی دارند، از مهمترین كارهایی است كه در این زمینه باید انجام گیرد.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار: مهتاب افشین نسب**انتشاردهنده: سیدمحمد موسی كاظمی**پژوهشم**9282** 9279