آداب شب يلدا (شه و چله) در كردستان

به گزارش خبرنگار ايرنا يلدا و مراسمي كه در نخستين شب زمستان و بلندترين شب سال برپا مي شود، سابقه اي چند هزار ساله دارد و از رسوم ويژه آريايي ها است.
مردمان ايران زمين در گذشته هاي دور، تاريكي را مظهر اهريمن مي دانستند و به دليل آنكه شب يلدا بلندترين شب سال بود بنابراين اين شب را نحس و بد يمن مي‌شمردند و براي رفع اين نحوست، آتش روشن مي كردند، گرد هم جمع مي‌شدند و خوان گسترده اي تدارك مي ديدند.
اين رسم هم اكنون نيز به تبعيت از فرهنگ آبا و اجدادي همچنان در ميان مردم برقرار است و اقوام مختلف ايراني، هركدام به نوعي آن را گرامي مي دارند.
اگر چه با ورود علم و فناوري به كشور و از جمله استان كردستان، فرهنگ و آداب و رسوم گذشته تا حدودي كمرنگ شده است اما هنوز هم برخي از آنها، مانند شب يلدا جايگاه خود را از دست نداده است و مردم به بهانه اين شب دور هم جمع مي شوند.
مردم در كردستان روز آخر پاييز شور و هيجان خاصي دارند و بانوان كُرد در اين روز با تدارك ديدن شام، خود را براي پذيرايي از مهمانان شب چله آماده مي كنند.
معمولا زنان سنندجي يا چند ماه قبل، 'كاله ك تُورش' ( خربزه ترش) را در سركه بار مي گذارند تا براي شب يلدا آماده مصرف شود و يا در آخرين روز پاييز، آن را از بازار تهيه مي كنند.
همچنين چند روز قبل از شب يلدا، خانواده ها، ميزبان و محل گرد آمدن شب چله را مشخص مي كنند كه به طور معمول، محل جمع شدن نيز، خانه پدر يا پدربزرگ است.
معمولا غذاي شب چله در كردستان، دُلمه برگ مو و كلم است كه گوشت يا قيمه نيز لابلاي آن مي گذارند و سفره اين شب را با دوغ و روغن محلي، رب انار، شيره انگور و كاله ك تورش، رنگين مي كنند.
بعد از صرف شام، «كالَه ك تورش» را برش داده و ميل مي‌كنند زيرا بعد از خوردن غذاي چرب و سنگين شب چله، صرف اين خربزه‌ي ترش، هضم غذا را آسان كرده و باعث مي‌شود بقيه‌ شب نيز بتوان از تنقلات متنوع و ميوه‌هاي رنگارنگ شب چله استفاده كرد.
همچنين اگر خانواده‌هايي وجود داشته باشند كه استطاعت مالي براي برگزاري اين مراسم نداشته باشند، از طرف همسايه ها برايشان شام برده مي‌شود كه به آن 'كاسه هاوسا' ( كاسه همسايه) گفته مي شود.
بعد از صرف شام شب چله، بزرگان فاميل داستان ها و افسانه هاي قديمي را براي جوانتر و اعضاي فاميل بازگو مي كنند كه پند و اندرزهايي نيز در خلال آن وجود دارد.
از ديگر برنامه هاي اين شب، انجام برخي بازي‌هاي محلي است كه مشهورترين اين بازي‌ها در كردستان «گوروابازي» يا جوراب بازي است.
در اين بازي دسته جمعي كه شركت كنندگان به 2 گروه تقسيم مي‌شوند و داراي هيجان بسيار زيادي است و به اين صورت است كه يك نفر از اعضاي يكي از گروه ها، در حاليكه بقيه نگاه مي كنند، سكه اي را به طور ماهرانه داخل يكي از جوراب ها مخفي مي كند و اعضاي گروه رقيب نيز بايد حدس بزنند كه سكه داخل كدام جوراب گذاشته شده است.
البته بايد به اين نيز اشاره كرد كه برنامه هايي مثل جوراب بازي(گوروا بازي) در شهرها بسيار كم رنگ شده و اين بازي در روستاها بيشتر معمول است.
سپس نوبت به خوردن تنقلات و خشكبار مي‌رسد كه انجير خشك، قيسي، هسته‌ زردآلو كه همراه با سماق حرارت ديده، توت خشك، تخمه بو داده كدو، مغز گردو و گندم برشته كه با شيره گز مخلوط شده و به صورت گلوله‌هاي كوچكي درآمده از جمله‌ خشكبارهاي شب چله است.
بعد از آن نوبت به خوردن ميوه مي رسد و ميوه‌هاي شب چله در كردستان شامل هندوانه، سيب، گلابي، به، انار و خيار است.
اين را هم بايد ذكر كرد كه هندوانه از جمله ميوه هاي ضروري شب چله است؛ زيرا خوردن آن به نوعي وداع با فصل گرما و پيشوازي از زمستان و واكسينه شدن در مقابل سرما است.
از رسم‌هاي جالبي كه در اين شب در كردستان رايج است مي‌توان به خوانچه بردن از طرف خانواده‌ پسر براي نامزدش، نام برد.
در اين خوانچه‌ها بايد تمامي موارد ذكر شده در بالا از شام گرفته تا خشكبار و ميوه را براي خانواده‌ عروس ببرند به صورتي كه آن شب، نيازي نباشد خانواده‌ عروس براي برگزاري شب چله، اقدامي كنند.
همچنين در سنندج رسم است غير از دلمه، رشته پلو نيز در خوانچه‌ها گذاشته شود و علاوه بر اينها، هديه‌اي گران‌بها نيز كه معمولاً پارچه يا قطعه‌اي طلا است، براي عروس خانم برده مي شود.
البته اين را هم بايد گفت كه آداب اين شب در روستاها اندكي با شهرهاي استان تفاوت دارد ولي در كل، نوع غذا و خشكبار و تنقلات تقريبا شبيه به هم است.
به هرحال جدا از آداب و رسوم اين شب در نقاط گوناگون، فلسفه اصلي شب چله، جمع شدن خانواده‌ها در كنار هم و رفع كدورت ها است زيرا با توجه به دور شدن خانواده ها در جامعه امروزي، چنين رسومي، فرصت و بهانه اي مناسب براي ديدار اقوام و نزديكان است.
7355/1904
**خبرنگار: وريا كرمي/**انتشار دهنده: مسعود احمدي