كتاب ویترین ندارد/نگاه به حوزه نشر باید اقتصادی باشد

از «كتاب» به عنوان یك محصول فرهنگی یاد می شود اما این محصول فرهنگی خود تابع حوزه دیگری به نام «نشر» است.
خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) در روزها اخیر به مناسبت هفته كتاب(24 آبان تا یكم آذر) با برپایی میزدگری با عنوان «چالش ها و مشكلات حوزه نشر» میزبان مجید غلامی جلیسه مدیر عامل خانه كتاب، سید عباس حسینی نیك مدیر انتشارات مجد و فرهاد تیموزراده مدیر انتشارات تیمورزاده بود.
هر كدام از این مهمانان در این میزگرد ضمن تبیین مشكلات حوزه نشر، نظرات متفاوتی مطرح كردند.
مجید غلامی جلیسه میزبان مدیر عامل خانه كتاب در این میزگرد، با بیان اینكه در بخش تولید دارای مشكلات فراوانی هستیم، تصریح كرد، میزان تولید كتاب های خوب به نسبت تولید كل بسیار پایین است و یكی از معضلات نشر، انتشار آثار با استاندارد معمول و مطلوب است هر چند از نظر كمی وضعیت خوبی داریم.
سید عباس حسینی نیك مدیر انتشارات مجد نیز با بیان اینكه اكنون كتاب خوب نداریم، خواستار تولید كتاب خوب با تیراژ بالا شد.
فرهاد تیموزراده مدیر انتشارات تیمورزاده نیز بیشترین آفت در حوزه نشر را مشكلات برون سازمانی و آرامش در فضای كسب و كار را مهمترین خواسته ناشران دانست.
مشروح كامل اظهارات مهمانان در میزگرد «چالش ها و مشكلات حوزه نشر» به شرح ذیل است:

** انتشار 84 هزار جلد كتاب در سال 94
مدیر عامل خانه كتاب در این میزگرد گفت: براساس آمار خانه كتاب، 84 هزار جلد كتاب در سال 94 منتشر شده كه این رقم قابل توجهی است هرچند طی 10 ساله گذشته شاهد سیر صعودی در این حوزه بوده ایم.
وی با بیان اینكه نشر نیز مانند هر صنعت دیگر دارای مشكلاتی است، به مسائل و چالش های این حوزه در دو بخش تولید و توزیع اشاره كرد و افزود: بر اساس آمار خانه كتاب، 84 هزار جلد كتاب در سال 94 منتشر شده كه رقم بالایی است، هرچند همه ساله شاهد این میزان رشد در انتشار كتاب هستیم بطوری كه طی 10 سال گذشته سیر صعودی را در این حوزه شاهد بودیم.
وی با بیان اینكه شمارگان كتاب نیز در كل افزایش یافته است، ادامه داد: در بخش تولید دارای مشكلات فراوانی هستیم، میزان تولید كتاب های خوب به نسبت تولید كل بسیار پایین است و یكی از معضلات نشر، انتشار آثار با استاندارد معمول و مطلوب است هرچنداز نظر كمی وضعیت خوبی داریم.

** 50 درصد آثار تولیدی در بخش كودك و نوجوان ترجمه است
دبیر هفته كتاب اضافه كرد: امروز دغدغه میزان انتشار عناوین و شمارگان نیست بلكه دغدغه در بخش تولید كیفیت آثار است، تقریبا 50 درصد آثاری كه اكنون در حوزه كودك و نوجوان منتشر می شود ترجمه است در حالیكه می توانیم در این عرصه تولید داشته باشیم هرچند این به این معنا نیست كه ترجمه چیز بدی است.
وی توضیح داد: میزان آثار ترجمه به نسبت آثار تالیفی رقم قابل توجهی است، در حالیكه در حوزه كودك و نوجوان، صاحب اندیشه و فكر و دارای نویسندگان، تصویرگران خوبی در حوزه بین الملل هستیم و سابقه طولانی هم در این عرصه داریم بنابراین ظرفیت خوبی برای تولید كتاب در این حوزه وجود دارد.
جلیسه افزود: توجه بخش قابل توجهی از انتشاراتی های كودك و نوجوان به ترجمه آثار است، این افراد ترجیح می دهند اثر تجربه شده و بدون آزمون و خطایی را كه در كشورهای اروپایی و آمریكایی با اقبال روبرو بوده و نویسنده شناخته شده ای را دارد بدون خرید كپی رایت وارد ایران بكنند.
به گفته وی، این كار نه هزینه تالیف و نه هزینه تصویر پردازی دارد و فقط هزینه ای را برای ترجمه آن باید پرداخت و در نهایت یك كتاب را با هزینه ای كم و تیراژ بالا وارد بازار كرد و نفع اقتصادی برد.
مدیر عامل خانه كتاب گفت: نتیجه این مساله دور شدن از تولید كتاب است كه در درازمدت آسیب رسان است، بدان معنا كه فرهنگ و ادبیات دینی ما متفاوت است از آنچه در كشورهای اروپایی و آمریكایی تولید می شود كه این سبب تهاجم فرهنگی در سن پایین در حوزه كتاب می شود.
وی با اشاره به غفلت سیاستگذاران و برنامه ریزان این حوزه ادامه داد: میزان تولیدات بالاست اما مشكلات از این دست در بحث تولید وجود دارد.
جلیسه با بیان اینكه حجم قابل توجهی از آثار منتشر شده طی دهه گذشته آثار كم كیفیت و عموما كپی هستند، افزود: این كار صرفا به دلیل گرفتن امتیاز و تولید رزومه توسط نویسنده و یا مترجم انجام می شود، این افراد با سرمایه خود این آثار را وارد بازار نشر می كنند؛ آثاری بی كیفیت كه روز به روز هم در حال افزایش است.

** كتاب های ناشران دانشگاهی هم استانداردهای لازم را ندارد
به گفته وی، بررسی های خانه كتاب درباره كتاب سال جمهوری اسلامی نشان می دهد، در بهترین حالت طی 10 سال گذشته فقط 2 درصد از مجموع آثاری كه منتشر شده از نگاه علمی كتاب سال جمهوری اسلامی به معنای تولید علم و كیفیت محتوا هستند و بقیه از استانداردهای لازم برخوردار نبودند كه این رقم عجیب و غریبی است.
دبیر هفته كتاب افزود: حتی ناشران دانشگاهی كه سبك و سیاق خود را دارند دارای كتابهای منتشر شده ای هستند كه از استاندارد لازم برخوردار نیست، این افراد هم به این ورطه افتاده اند كه آفتی جدی محسوب می شود.
وی با بیان اینكه انتشاراتی های معروف هم به جهت مشكلات اقتصادی درگیر چنین بازی هایی شده اند كه ضربه زیادی را به بخش تولید می زنند، گفت: وضعیت تولید ما با توجه به اعداد و ارقام خیلی بد نیست، آنچه بیشتر در آن دارای ضعف هستیم بخش توزیع است.
مدیر عامل خانه كتاب افزود: طبق آمار ثبت شده اداره كتاب، بیش از 12 هزار ناشر داریم كه فقط حدود پنج هزار ناشر فعال هستند یعنی خیلی از آنها از چرخه نشر بیرون رفته و فعالیتی نمی كنند، همین تعداد سالانه 84 هزار جلد كتاب تولید می كنند.
جلیسه گفت: طبق آمار خانه كتاب، میزان كتاب فروشی ها در كل كشور كمتر از هزار است، پنج هزار تولید كننده داریم ولی هزار توزیع كننده كه این تعداد در جغرافیای وسیع كشور فعالیت دارند.
به گفته وی، اگر تولیدات خوب هم وجود داشته باشد ولی عرضه وسیع نداشته باشیم با مشكل بر می خوریم، اصلی ترین مشكل در ایران بحث توزیع و ویترین كتاب است.
جلیسه تصریح كرد: اگر بحث كیفیت را كنار بگذاریم، كتاب، نویسنده و ناشران خوب كم نداریم اما عمق نفوذ آنها در جغرافیای ایران بسیار پایین است، در بهترین حالت یك ناشر كه خود پخش كننده هست و بازار پخش كتاب هم در دست دارد، می تواند كتابهای خود را نهایتا در یكصد كتابفروشی توزیع كند زیرا قدرت، امكانات و دسترسی هایی بیش از این ندارند و برای آنها مقرون به صرفه نیست.
وی با بیان اینكه خدمات كتابفروشی ها اصولا منطبق با استانداردهای جهانی نیست، خاطر نشان كرد: شاید از یكهزار كتابفروشی فقط 10 كتابفروشی دارای استانداردهای لازم از نظر فضا و مساحت باشند زیرا كتابفروش در كتابفروشی خود حداكثر می تواند یكهزار جلد كتاب را جای دهد.
جلیسه با بیان اینكه در بهترین حالت كتابفروشی های 20 هزار جلد كتاب را در خود جای داده اند، گفت: این بدان معناست كه این كتابفروشی ها از مساحت زیادی برخوردار نیستند ضمن اینكه خدماتی كه در این مكان ها ارائه می شود و نوع چینش هم اصولا استاندارد نیست.
وی تصریح كرد: تعداد كتابفروشی های مخصوص كودك كه اختصاصی در این زمینه فعالیت كنند شاید به عدد 10 برسد هرچند هیچیك دارای جذابیت بصری و استانداردهای واقعی نیستند و فضاسازی و شكل و شمائل آنها تطابقی با نوع مراجعه ندارد.
به گفته مدیرعامل خانه كتاب، ویترین های بلند غیر قابل استفاده برای كودكان و یا نبود فضایی برای مطالعه از اشكالات این كتابفروشی هاست.
جلیسه گفت: اگر بخواهیم بر اساس قاعده جهانی كه گفته می شود، در صورتی كه تقاضا وجود داشته باشد، تولید هم بهتر و كیفی تر می شود، عمل كنیم، اساسا نتوانسته ایم تقاضایی ایجاد كنیم.

** كتاب خوب تولید نمی شود
مدیر مسئول انتشارات مجد نیز در این میزگرد گفت: امروز كتاب خوب نداریم، در این خصوص نیاز است بیشتر فعال شد و كتاب خوب با تیراژ بالا تولید كرد.
سید عباس حسینی نیك با بیان اینكه امروز تیراژ كتاب های تخصصی بویژه دانشگاهی در كشور كمتر از 500 نسخه در سال است، افزود: این عدد در مقایسه با سایر كشورها با توجه به عوامل جمعیتی و سطح علمی عددی ناچیز است كه زیاد مهم نیست چون مشتریان خاص خود را دارد اما در حوزه های عمومی تیراژ پایین نشان بدی است.
به گفته حسینی نیك، اكنون زمینه چاپ كتاب دیجیتال در حال گسترش است و دلیل رونق آن هم كاهش چاپ كتاب تخصصی است.
وی افزود: تولید كتاب را به سه دوره تقسیم بندی می كنم، دوره اول، تولید علمی كتاب و زمانی است كه نویسنده با توجه به تحصیلات، سابقه فعالیت و تجربه كاری عمری را زحمت كشیده و شب در منزل اثری را تالیف كرده، بنابراین زمان زیادی را صرف این كار كرده كه از این حیث جامعه ما به شدت فقیر است.
مدیر انتشارات مجد با بیان اینكه كتاب خوب به شدت كم است، ادامه داد: افرادی برای چاپ كتاب های خود به ما مراجعه می كنند كه مدعی نویسندگی هستند، دانشجوی لیسانسی كه كتاب نوشته و انتظار چاپ آن را دارد آن هم در حوزه ای كه مرتبط با رشته او نیست از این رو دیگر نیازی نیست تا ثابت كنیم این كتاب ها با عناوین مختلف تقلبی هستند.
وی ادامه داد: یكی از دلایل كسادی بازار، كتاب خوب نداشتن است، چون همه كتاب های خوب دارای بازار هستند و همه این را می دانند.
حسینی نیك گفت: نیاز است جایی كه مركز پرورش نویسندگان است مورد حمایت واقع شود، در هیچ جای دنیا حتی كشورهای پیشرفته این طور نیست كه نویسندگان بخش آكادمیك و علوم با حق تالیف فعالیت و زندگی كنند، پژوهشگاه هایی در این كشورها حتی در نظام های سرمایه داری وجود دارد كه به كمك آمده و از همه دنیا محقق جذب می كنند.

** تربیت نویسنده در همه حوزه ها
وی با بیان اینكه محققان و نویسندگان در این مراكز كمك علمی دریافت می كنند، ادامه داد: دولت به جای ورود به حوزه هایی كه نباید باشد، به حوزه هایی وارد شود كه همه دولت ها آن را انجام می دهند، باید دولت پژوهشگاه ساخته و نویسنده در حوزه های علوم اجتماعی، حقوق، پزشكی و كودك و نوجوان تربیت كند زیرا اینها همه علم هستند.
این فعال حوزه نشر اضافه كرد: ناشر اولین كسی است كه دنبال مولف می رود تا اثر وی را برای چاپ دریافت كند، در حوزه تولید اكنون دارای تعداد كمی ‌انتشاراتی تخصصی هستیم، متاسفانه ناشرانی وجود دارند كه همه نوع كتاب از فیزیك تا پزشكی و حقوق منتشر می كند كه نمی توان نام ناشر حرفه ای را روی آن گذاشت.
وی با بیان اینكه امروز ناشران در سراسر دنیا در یك حوزه تخصصی كار می كنند، افزود: ناشر موفق خود دارای تحصیلات در رشته ای است كه در آن فعالیت دارد، بنابراین می تواند براحتی برای خرید كتاب به خریدار مشاوره دهد.
حسینی نیك با بیان اینكه ناشران تخصصی برای ایجاد تشكیلات تخصصی نیاز به وسایل و ابزارهایی دارند، خاطر نشان كرد: از پنج هزار ناشر موجود، حدود 200 ناشر فقط بطور تقریبی یكصد عنوان كتاب در سال منتشر می كنند، فاصله میان این جماعت تا پنج هزار ناشر را عده ای پر كرده اند كه یا كتابفروشی داشته اند و یا شاگرد یك مركز پخش بوده اند و به اسم خود و خانواده مجوز گرفته و آشفته بازاری را شكل داده اند.
وی با بیان اینكه در حوزه عمومی نیز نیاز به ناشر تخصصی است، توضیح داد: آفت دیگری كه در بخش نشر وجود دارد، این است كه به نحو حرفه ای به نشر نگاه نمی شود، یعنی ناشران و مدیران مسئول نشر چند شغله هستند، یا استاد دانشگاه بوده و یا مسئولیتی در سازمان ها دارند.
حسینی نیك افزودد: كسی كه حرفه ای وارد حوزه نشر شود و شغل اول او ناشر باشد به دنبال فراهم كردن ابزار و مقدمات انتشارات است، بنابراین درآمد خود را صرف توسعه انتشارات می كند.
وی گفت: از آنجا كه درآمد این حوزه كم است، بسیاری از ناشران خوب و فعال از این عرصه خارج شده و سراغ سرمایه گذاری در جاهای دیگر می روند چون صرفه اقتصادی در این حوزه نیست.
مدیر انتشارات مجد با بیان اینكه تعداد ناشرانی كه هم و غم خود را برای انتشارات گذاشته اند، اندك است، اظهار كرد: این افراد دارای فعالیت حرفه ای در این عرصه هستند.

** همه دوست دارند ناشر باشند نه توزیع كننده
وی گفت: توزیع كتاب مشكل دیگر در حوزه نشر است، به تعداد انگشتان دست شركت های پخش حرفه ای در كشور داریم كه سابقه چند دهه فعالیت در این حوزه دارند و سالم كار می كنند، این افراد خوش حساب هستند.
حسینی نیك افزود: در حوزه وزارت ارشاد و مراكز تصمیم گیری مربوط به حوزه كتاب مثل تشكلات و اتحادیه ها، نگاه به توزیع كتاب سطح پایین است یعنی توزیع را دستكم می گیرند برای همین همه دوست دارند ناشر و نه توزیع كننده باشند.
مدیر انتشارات مجد بخش پخش را بسیار مهم ارزیابی كرد و گفت: نگاهی كه از جهت علمی به كتاب در بخش توزیع می شود، اشتباها نگاه فرهنگی و علمی است در حالیكه باید اقتصادی باشد.
وی با بیان اینكه هر كالایی باید مزیت داشته باشد، گفت: كتابهای كپی پیستی فروش نمی روند چون هیچ مزیتی ندارند، هر كالایی باید مركزیت و بورس داشته باشد كه متاسفانه در كشور ما بورسی برای كتاب وجود ندارد.

** گردآوری كتابفروشان در بازار كتاب و رونق این كالای فرهنگی
حسینی نیك اضافه كرد: در مقابل دانشگاه تهران خودبخود بورس كتاب شكل گرفته، در شهرستان ها و مراكز استانها نیز كه این صنف دور هم گردآمده اند، به بازار كتاب رونق اقتصادی بخشیده اند، بنابراین فروش هم زیاد است در حالیكه بقیه كتابفروشی ها متفرق هستند و هركدام در یك بخش شهر فعالیت دارند.
وی پیشنهاد كرد موسسه نمایشگاه های فرهنگی و یا وزارت ارشاد فضایی را به این كار اختصاص داده و همه را در مجموعه ای به نام شهر كتاب جمع كنند و علاوه بر آن تبلیغات هم انجام شود تا دانش آموزان و دانشگاهیان بدانند در چنین مركزی كتاب مورد نیاز خود را می توانند تهیه كنند.
حسینی نیك با بیان اینكه نمایشگاه های هفتگی در استانها سرمایه زیادی را هدر می دهد، گفت: با تعطیلی یك ساله چنین نمایشگاه هایی می توان بازارچه دائمی كتاب در همه استانها راه اندازی كرد هر چند می توان از ناشران و كتابفروشی ها هم در این زمینه كمك گرفت.

** مشكلات برون سازمانی آفت نشر هستند
مدیر انتشارات تیمورزاده همچنین در این میزگرد بیشترین آفت در حوزه نشر را مشكلات برون سازمانی و آرامش در فضای كسب و كار را مهمترین خواسته ناشران دانست و گفت: به دلیل قوانین دست و پاگیر سازمان تامین اجتماعی، وزارت اقتصاد و دارایی و تفسیرهای سلیقه ای از آن كه از مدتها بازنگری اساسی نشده، صنف ناشران دچار استرس و تنش شده زیرا آرامش را از فضای كسب و كار آنها گرفته است.
فرهاد تیمورزاده با بیان اینكه سازمان تامین اجتماعی سازمانی بزرگ و تهدید كننده برای همه صنوف به شمار می رود، به برخی تفسیرهای نادرست از قوانین آن اشاره و اضافه كرد: برخی از دستورات اداری این سازمان خلاف آیین نامه های اجرایی و صریح قانون است، بنابراین نیاز به بازنگری برخی از قوانین آن نظیر ماده 50 است.
وی ادامه داد: در صورت رفع این مساله، باقی مشكلات نظیر گرانی كاغذ و تولید و فروش كتاب را خود ناشران می توانند حل و فصل كنند اما با این سازمان كسی نمی تواند كنار آید.
تیمورزاده همچنین پیشنهاد كرد طرح تخصیص كاربری فرهنگی نیز در شورای شهر مورد بازنگری واقع شود.
به گفته وی، تا این طرح به سمتی سوق پیدا نكند كه بتوان از املاك و آپارتمان های مسكونی مناسب با هدف توسعه ویترین و كتابفروشی ها بهره برداری كرد، نباید انتظار توسعه مطلوب در این حوزه را داشت، هرچند رد پای تامین اجتماعی نیز در این طرح به چشم خواهد خورد زیرا اگر علاقه مندانی به تأسیس كتابفروشی مبادرت ورزند باز هم با برخوردهای سلیقه ای تأمین اجتماعی از كرده خود پشیمان شده و این كارگاه ها دوام نخواهند آورد.
تیمورزاده اضافه كرد: سازمان تامین اجتماعی و وزارت اقتصاد و دارایی تكالیفی را بر دوش كسانی كه خیلی حرفه ای نیستند قرار می دهند كه این آفتی دیگر در حوزه نشر است، از این رو باید این تكالیف كه با بنیه نشر سازگاری ندارد، برداشته شود.
وی، در بخشی دیگر از سخنانش حلقه اتصال كتابفروشی و ناشر را بخش توزیع دانست كه تاكنون برای آن فكری نشده و ادامه داد: اكنون شاهدیم برای واریز یارانه به جیب عده ای دلال تحت عنوان بخش بین الملل ناگهان تصمیم به برگزاری نمایشگاهی به نام پخش و فروش گرفته می شود كه فاقد ساز و كار است.
مدیر انتشارات تیمورزاده گفت: تجربه نشان می دهد اگر یك انتشاراتی توانست تا حدی به موفقیت برسد و جای خود را میان مخاطب باز كند و فعالیت نشر خود را انجام دهد، علت آن بوده كه توانست مشكل توزیع را نه از طریق توزیع كننده بلكه توسط خود حل كند هرچند به دلیل نوع فعالیت ما در حوزه تخصصی پزشكی ، توانستیم نقاط مربوط به عرضه كتاب را شناسایی كنیم و به هیچ وجه كتابهای تخصصی پزشكی را بوسیله هیچ توزیع كننده ای توزیع نكنیم.
وی گفت: واژه چاپ باید از كنار نشر برداشته شود چون هیچ ارتباطی با هم ندارند، چاپ در خدمت نشر است، نقش انتشاراتی ها مدیریتی و كارگردانی است.
تیمورزاده كه فعالیت 25 ساله در این حوزه دارد، همچنین به كمبود فضاهای كتابفروشی و آمارهای كاذب در این حوزه اشاره كرد و گفت: به دلیل استفاده از رانت و شرایط مختلف،‌ برخی اقدام به كتاب سازی می كنند؛ كتابی كه با یك عنوان تبدیل به 15 كتاب شده؛ كتابی كه وجود خارجی ندارد و با صنعت دیجیتال سه نسخه از آن منتشر شده است.
وی تعداد كتاب های واقعی و منتشر شده در كشور را حدود 20 هزار عنوان دانست.
فراهنگ ** 1880 ** 1071 ** خبرنگار: پروین اروجی ** انتشار دهنده: امید غیاثوند