دوبله (گفتار صداپیشگان به جای هنرپیشه های اصلی فیلم) از ابتدای قرن حاضر خورشیدی حوالی 1309 در اروپا برای ناطق كردن فیلم های صامت به كار گرفته شد و اولین فیلم فرانسوی (دختر فراری) در سال 1325 در تركیه به فارسی دوبله و در ایران به نمایش درآمد.
صنعت دوبله ایران با ورود فیلم های خارجی و فعالیت های هنرمندان ایرانی قوت گرفت و اواخر دهه 40 به اوج موفقیت رسید و در سال 1342 سندیكای گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم تاسیس و در سال 53 به انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم تغییر نام یافت.
با تاسیس واحد دوبلاژ صدا و سیما در سال های 43 و 44 كه یكی از قدیمی ترین واحدهای سیماست، كار دوبله فیلم ها به صورت مستمر در تلویزیون ادامه یافت.
از طرف دیگر دوبله در استودیوهای خصوصی نیز انجام می شد و برای نمونه در استودیوی خصوصی مولنروژ 1 و 2 نیز به مدیریت ایرج دوستدار و علی كسمایی (معروف به پدر دوبله ایران) دوبلورهای جوان آموزش می دیدند و فیلم های خارجی دوبله می شد.
با پیروزی انقلاب اسلامی و كاهش نمایش فیلم های خارجی دوبلورها با كاهش حجم كار روبرو شدند؛ اما كارگردانانی مثل مرحوم علی حاتمی، ناصر تقوایی و مسعود كیمیایی با علاقه به دوبله به جان گرفتن این هنر كمك كردند.
با پایان دهه 60 و ورود امكانات فنی مربوط به صدابرداری سرصحنه همچنین علاقه كارگردانان به صدابرداری همزمان دوبله از اوج فاصله گرفت و به آثار غیرایرانی توسط واحد دوبلاژ صدا و سیما معطوف شد. زیرا تلویزیون سریال و فیلم های خارجی مناسبی را خریداری و پخش می كرد و مدیران دوبلاژ معتبر و گوینده‌های درجه یك این عرصه با از بین رفتن استودیوهای بزرگ بعد از انقلاب به تلویزیون كوچ كردند. روندی كه هر چند به دلیل شكایت از دستمزدهای كم با فراز و فرود ادامه داشت تا آنكه بار دیگر صنعت دوبله با موانع جدیدتری روبرو شد.
** شكست انحصار دوبله در صدا و سیما
پیشرفت فناوری كه اجازه تاسیس ارزان تر و تسهیل خرید و انتقال فناوری های ضبط صدا را داد و ورود جوانان علاقمند به این عرصه با صداهایی كم و بیش خاص تعداد گویندگان فیلم ها را افزایش داد.
در همان حال گسترش شبكه های تلویزیونی در دهه 70 و تاسیس شبكه های ماهواره ای فارسی زبان آن سوی مرزها كه از اواخر دهه 80 شروع به پخش سریال های فارسی كردند نیاز به دوبله را بیشتر كرد.
افزایش ارتباطات سینمای ایران با سینمای جهان باعث شد مردم ایران از فیلم های روز دنیا مطلع شده و علاقمندی برای دیدن این فیلم ها هم بیشتر شود.
انواع نرم افزارها، اینترنت های تند و كند و نصب چند سیستم در یك اتاق كوچك، به كمك آمد تا فیلم های روز دنیا به سرعت دانلود و با زیرنویس یا دوبله راهی بازار شود.
در این وانفسا استودیوهای زیرزمینی برای دوبله فیلم ها و سریال های خارجی به سفارش شبكه های ماهواره ای یا برای پخش در بازار داخلی به صورت قاچاق شروع به كار كردند.
اما از آنجا كه این دوبله ها به سرعت و عموما با كمك جوانان علاقمند صورت می گرفت از كیفیت برخوردار نبود كه لطمه ای بزرگ برای صنعت دوبله ایران بود.
** چرا حال دوبله خوب نیست؟
تورج نصر (صداپیشه یوگی و دوستان) در مورد وضعیت امروز دوبله به خبرنگار ایرنا می گوید: وضعیت دوبله خوب نیست؛ انیمیشن یا فیلم جدیدی خریداری نشده است و كار زیادی برای دوبله نیست.
وی درمورد استودیوهای خصوصی هم گفت: شركت هایی كه با آنها كار می كردم؛ مثل استودیو «رها» و «قرن بیست و یك» هم حجم كارهایشان را پایین آورده اند.
نصر درمورد مهم ترین چالش این روزهای دوبله اضافه كرد: الان بزرگ ترین لطمه به دوبله ایران را استودیوهای زیرزمینی می زنند، فیلم های قاچاق را دانلود می كنند و با گوینده های تازه كار بدون دستمزد دوبله می كنند، هیچ ارگانی هم نیست كه جلوی آنها را بگیرد.
خسرو خسروشاهی (صداپیشه صدای آلن دلون و آمیتا پاچان) نیز به خبرنگار ایرنا گفت: من در سال شاید سه یا چهار فیلم دوبله كنم؛ آن هم اگر شرایط سفارش دهنده ها با من هماهنگ باشد.
وی همچنین به سایت هایی اشاره كرد كه فیلم های روز را بدون كیفیت، رایگان یا با بسیار قیمت نازل عرضه می كنند و افزود: باید پرسید این سایت ها با چه مجوزی فیلم های مطرح روز را با دوبله بی كیفیت روی سایت خود می گذارند.
بیژن علی محمدی عضو هیات مدیره و خزانه دار انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم در این مورد می گوید: ما مرتب با مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رایزنی داریم ولی قضیه بسیار پیچیده است.
وی گفت: آخرین نشست ما یك ماه قبل بود، دوستان در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می گویند به دلیل وجود فناوری دوبله آسان تر شده است و موسسات، نهادهای مختلف و شركت های خصوصی كارهای مختلفی از مستند تا غیره را می سازند و روی آن صداگذاری می كنند.
به گفته علی محمدی، مسئولان ارشاد معتقدند جوانان باید كار كنند و نمی توان جلوی آنها را گرفت. اما یكی از بحث های بزرگ ما بر سر انیمیشن ها و فیلم های روز دنیاست كه چطور این انیمیشن ها و فیلم ها منتشر می شود.
علی محمدی افزود: در دولت قبل كه اصلا مسئولان ارشاد توجهی به وضعیت دوبله نداشتند و از انجمن می خواستند موسسات زیرزمینی را معرفی و دستگیر كنند، ولی این كار ما نیست.
وی ادامه داد: اما در این دولت توجه بیشتر شده؛ اما اقدام جدی صورت نگرفته است.
عضو هیئت مدیره انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار در مورد آموزش دوبلورهای جوان ادامه داد: ما در انجمن كه یكی از انجمن های زیر نظر خانه سینماست، 200 تا گوینده داریم كه نیمی از آنها بیكار هستند آموزش در این حالت چه فایده ای دارد؟
وی در مورد فعالیت های واحد دوبلاژ صدا و سیما و تاثیر آن در دوبله نیز می گوید: سازمان هم به دلیل محدودیت های فرهنگی و مشكلات مالی فیلم خوب كمتر می خرد به همین دلیل فعالیت ها در سازمان هم كم شده است. اما دوبله همان انرژی قبل را دارد و هنوز هم اگر فیلم خوب باشد به خوبی كار می شود.
البته اشاره به این نكته نیز مهم است كه غیر از انجمن بازیگران و سرپرستان گفتار فیلم كه اصلی ترین انجمن صنفی دوبلورهاست انجمن های دیگری نیز با عضویت شماری از گویندگان تاسیس شده است و شاید یكی از دلایل مشكلات دوبلورها قدرتمند نبودن مهم ترین تشكل صنفی، متفرق بودن و اختلاف نظر عمده میان صداپیشگان قدیمی و حتی مشكلات با دوبلورهای جوان باشد.
حسن طرازنده مدیر واحد دوبلاژ صدا و سیما هم در گفت وگو با خبرنگار صداوسیمای ایرنا در مورد علت كم كاری دوبلورهای برجسته كشور گفت: بخشی از این امر به كاهش سفارشات شبكه ها برمی گردد كه به همین دلیل حجم كار واحد دوبلاژ هم كم شده است.
«ضمن اینكه این واحد در فرآیند خرید برنامه ها دخیل نیست و خرید برنامه ها در اختیار اداره كل تامین برنامه های خارجی است».
وی افزود: بخش دیگر هم ناشی از این است كه خارج از سازمان استودیوهای شخصی و خصوصی كارها را با كیفیت و هزینه های پایین تر دوبله می كنند و گاه شبكه ها كار دوبله خود را به این استودیوها واگذار می كنند. دلیل دیگر نوع كارهایی است كه به واحد دوبلاژ سفارش داده می شود با توجه به پرسوناژهای خاصی كه دارند بخشی از گوینده ها در دوبله بعضی آثار كمتر به كار گرفته می شوند.
طرازنده تاكید كرد: با وجود این كم كاری ها در سال 94، به طور مثال 1500 ساعت برنامه در واحد دوبلاژ دوبله و 1200 ساعت ترجمه شده است.
مدیر واحد دوبلاژ صداوسیما در مورد برگزاری دوره های آموزش و تربیت دوبلورهای جوان ادامه داد: ما دوره های آموزشی نداریم، تست هایی می گیریم و برای كسانی كه پذیرفته شده اند دوره می گذاریم. آخرین تست را اسفند گذشته گرفتیم كه هیچ كس در آن پذیرفته نشد.
وی گفت: هرگز برای جذب دوبلور فراخوان كلی نمی دهیم؛ زیرا تعداد افرادی كه می خواهند شركت كنند بسیار زیاد خواهد بود ولی به دلیل مرجع بودن تلویزیون در این زمینه علاقمندان درخواست های خود را برای تست به امور دوبلاژ سیما ارسال می كنند در این میان كسانی كه در تئاتر یا رادیو سابقه دارند موفق تر هستند و همین افراد اگر در تست موفق شوند بعد از دوره آموزشی اسم شان ثبت می شود و در كارها از آنها استفاده می كنیم. مثلا طی 10 سال گذشته 30 نفر را جذب كرده ایم كه همه رل می گویند و در كنار بزرگان بار دوبله را به دوش می كشند.
وی در مورد اینكه بعضی دوبلورها می گویند به علت افزایش سریال های كره ای انگیزه خود را برای دوبله از دست داده اند گفت: این قضاوت درستی نیست كه بگوییم چون مثلا كارها به سمت كره ای، چینی و غیره رفته دوبلورها بیكار شده یا انگیزه آنها كم شده است. فیلم، فیلم است فرق ندارد؛ آنچه بر اساس نیاز مخاطب است یا بر اساس معیارهای صداوسیما خریده شده است باید دوبله شود.
** از افول جهانی دوبله تا ضرورت پیوستن به قانون كپی رایت در ایران!
از گفته های پیشكسوتان عرصه دوبله و مسئولان از انجمن بازیگران و سرپرستان گفتار فیلم و حتی واحد دوبلاژ صداوسیما می توان تا حدی به چالش های این صنعت و مشكلات فعالان قدیمی و علاقمندان جوان آن پی برد؛ از یك سو ورود بی رویه و بدون مجوز فیلم ها و انیمیشن های روز و دوبله زیرزمینی آنها توسط سودجویانی كه از جوانان علاقمند بدون دستمزد استفاده می كنند، بازار را برای دوبله حرفه ای آثار نامناسب كرده است.
از طرف دیگر اتكای بیشتر تلویزیون به فیلم ها و سریال های داخلی موجب كمی آثار خریداری شده خارجی و در نهایت دوبله آنها شده است.
از این گذشته نباید فراموش كرد؛ پیشرفت فناوری روزگار جدیدی را برای صنعت دوبله نه تنها در ایران بلكه در همه جای دنیا رقم زده است؛ صدابرداری سر صحنه و امروزه فیلمبرداری و صدابرداری با انواع دوربین های دیجیتال و حتی دوربین های موبایلی دیگر به اصل اساسی فیلم و سینما تبدیل شده است.
در همین حال گسترش زبان انگلیسی در جهان و تسلط سینمای آمریكا بر دیگر كشورها نیاز به دوبله را تا حد زیادی از بین برده است و بسیاری از سینمادوستان با زیرنویس فیلم ها را می بینند.
با همه اینها نمی توان منكر شد دوبله خوب و حرفه ای با صداهای شاخص كه پیش از این در صنعت دوبله ایران وجود داشت، همچنان مورد نیاز است و باید ادامه یابد. برای تحقق این امر یقینا پیوستن به قانون حق تكثیر (كپی رایت) و خرید مجاز فیلم ها از صاحبان آنها همچنین توجه بیشتر مسئولان به بازار پخش فیلم و انیمیشن می تواند اولین مرحله باشد.
ضمن اینكه همزمان نباید از ضرورت تربیت نسل جدید در صنعت دوبله غافل شد و این مهم یقینا باید به دست استادان دوبله صورت گیرد كه امروزه كمتر كار می كنند و پیش از آنكه دیر شود باید تجربیات خود را در تربیت شاگردان مستعد به كار گیرند.
فراهنگ**9157**1027
تهران- ایرنا- صنعت دوبله ایران پس از گذر از فراز و فرودهای بسیار، به گفته بزرگان و مسئولان این حرفه امروزه با چالش های فراوانی رو به روست.
