ضرورت اجرای طرح های آبخیزداری برای مهار روان آب ها در لرستان

استان لرستان با وسعت 28 هزار و 160 كیلومترمربع كه حدود 71 درصد آن كوهستانی و بقیه آن معادل دشت شاخص گسترده است كه شامل كل پهنه رسوبات آبرفتی كواترنر و عهد حاضر است.
در هفته های گذشته باران های سیل آسا در استان موجب وقوع سیل، خسارات جانی و مالی فراوان به بخش های مختلف زیرساختی و كشاورزی استان شده كه خبرگزاری ایرنا سعی كرده در گزارشی به بررسی تاثیر بارندگی های اخیر بر منابع آب لرستان بپردازد.
مدیرعامل شركت آب منطقه ای لرستان گفت: بر اساس نقشه های موجود 59 درصد مساحت استان در حوضه كرخه و 41 درصد در حوضه كارون بزرگ قرار گرفته و پس از حوضه های آبریز دریای خزر و ارومیه این استان در سومین حوضه آبریز پر باران كشور یعنی خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد.
علی امید سیفی افزود: این استان با توجه به واقع شدن در ناحیه میانی زاگرس در مسیر جریان 2 توده هوا قرار دارد، یكی جریان های گرم و مرطوب سودانی كه از دریای سرخ و فلات عربستان از سمت جنوب غرب و دیگری جریان های معتدل و مرطوب مدیترانه ای كه از سمت غرب وارد استان می شوند.
وی اظهار كرد: این استان در حوضه آبریز درجه 2 رودخانه های كرخه و كارون بزرگ (دز) واقع است و قسمت اعظم آب این 2 رودخانه از سر شاخه ها و رودهای فرعی كه از ارتفاعات زاگرس در محدوده استان سرچشمه می گیرند، تامین می شود.
به گفته سیفی رژیم آبدهی بیشتر رودخانه ها تا حدودی تحت تاثیر پوشش برفی ارتفاعات بوده كه از طریق سراب ها و چشمه های فراوان در حاشیه ارتفاعات تخلیه و وارد شبكه آبهای سطحی و آبراهه ها می شوند و با شروع فصل بارندگی آبدهی رودها تحت تاثیر بارندگی افزایش یافته و پیك سیلاب ها در فروردین و اسفند با ذوب شدن برف ها رخ می دهد.
وی اضافه كرد: در نتیجه این اتفاق ها، رژیم آبدهی بیشتر رودخانه های استان هم تحت تاثیر ذوب برف ارتفاعات و هم تحت تاثیر بارندگی بوده و بارندگی بالا به همراه توپوگرافی كوهستانی و آب و هوای مناسب باعث شده كه یكی از متنوع ترین زیست بوم گیاهی در استان شكل بگیرد كه از لحاظ اقتصادی در خور اهمیت است.
وی گفت: این عوامل دست به دست هم داده تا شبكه رودخانه ای استان را با بیش از 130 رودخانه دائمی و فصلی به طول حدود هشت هزار و 877 كیلومتر ایجاد شود.
مدیرعامل شركت آب منطقه ای لرستان افزود: چهار رودخانه اصلی به نام های سیمره، كشكان، سزار و بختیاری به طول حدود یك هزار و 454 كیلومتر و بقیه شامل سرشاخه های دائمی و فصلی مهم آنها در 2 حوضه كارون (دز) و كرخه است.
سیفی تصریح كرد: شبكه رودخانه های استان یكی از غنی ترین شبكه آب های روان كشور است كه پس از كسر مصارف، مازاد آن به دریاچه سدهای دز و كرخه وارد می شود.

*** تنها 10 درصد بارندگی ها به منابع آب زیرزمینی لرستان تبدیل می شود
مدیر مطالعات پایه منابع آب شركت آب منطقه ای لرستان نیز اظهار كرد: متوسط بلند مدت حجم آب خروجی استان حدود 12 میلیارد متر مكعب است كه معادل 12 درصد آب های جاری كشور بوده و متوسط بلند مدت آب تولیدی استان حدود هشت میلیارد متر مكعب، معادل هشت درصد كل آب های جاری كشور است.
مظفر زیودار افزود: متوسط بارش استان در سال آبی 93-92 حدود 519 میلیمتر با حجمی حدود 16.4 میلیارد متر مكعب كه حدود 10 درصد آن معادل 1.46 میلیارد متر مكعب نفوذ، حدود 40 درصد رواناب و حدود 50 درصد تبخیر و تعرق است كه نسبت به دوره مشابه سال قبل حدود سه درصد افزایش و نسبت به میانگین دراز مدت حدود پنج درصد كاهش نشان می دهد.
به گفته وی متوسط بارش استان در سال آبی 94-93 حدود 493 میلیمتر با حجمی حدود 13.9 میلیارد متر مكعب كه حدود 10 درصد آن نفوذ معادل 1.39 میلیارد متر مكعب و نسبتهای روان آب و تبخیر و تعرق آن نیز معادل سال قبل آن بوده است.
زیوار گفت: متوسط بارش استان تا یازدهم آبان ماه سال آبی 95-94 حدود 132 میلیمتر با حجمی حدود3.7 میلیارد متر مكعب برآورد شده كه نسبت به دوره مشابه سال قبل حدود 62 درصدو نسبت به میانگین دراز مدت حدود 404 درصدافزایش نشان می دهد.
وی ادامه داد: از این میزان حدود 10 درصد نفوذ كرده و به منابع زیرزمینی تبدیل شده و همانند دوره های گذشته 90 درصد این بارندگی ها روان آب، تبخیر و تعریق بوده است.
وی یادآور شد: با توجه به اینكه بیش از 75 درصد مساحت استان كوهستانی بوده و شیب تندی دارد بنابراین در صورتیكه شدت بارندگی بالا و مدت آن كوتاه باشد باعث می شود كه ضریب روان آب افزایش یافته و سیلاب اتفاق افتد.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شركت آب منطقه ای لرستان تصریح كرد: چنانچه سرعت این سیلاب ها با روش های مختلف مانند آبخیزداری صحیح یا احداث سد كاهش نیابد، سیلاب با تجاوز به بستر رودخانه ها به دلیل كم بودن عرض بستر و ظرفیت پایین مجاری انتقال موجب خسارت می شود.
زیودار افزود: به همین علت بارندگی های اخیر باعث شده روان آب رودخانه های استان كه برخی از آنها دبی خیلی كمی داشتند ارتفاع سطح آب آنها افزایش بسیار زیادی پیدا كنند.
وی اظهار كرد: آمار و اطلاعات ایستگاه های هیدرومتری نشان می دهد كه در اثر این بارندگی ها دبی و روان آب رودخانه ها از ناچیز به فراوان افزایش یابد.
به گفته وی در این مدت روان آب خروجی استان بیش از 200 میلیون متر مكعب بوده است .
مدیر مطالعات پایه منابع آب شركت آب منطقه ای لرستان همچنین به تفكیك به وضعیت حجم رواناب های خروجی استان در بارندگی های اخیر اشاره كرد.

*** حوضه آبریز كرخه
زیودار گفت: حجم رواناب خروجی رودخانه كشكان در محل ایستگاه پلدختر از زمان وقوع با تداوم 168 ساعت حدود 163 میلیون متر مكعب بوده كه بدون ذخیره سازی به سد كرخه وارد شده است.
وی ادامه داد: در سایرسرشاخه های مهم رودخانه كشكان به ترتیب حجم روان آب خروجی رودخانه خرم آباد در ایستگاه دوآب ویسیان خروجی شهرستان خرم حدود 21 میلیون متر مكعب و حجم رواناب خروجی رودخانه كشكان در ایستگاه دوآب ویسیان خروجی شهرستان های سلسله و چگنی حدود 74 میلیون متر مكعب بوده است.
وی گفت: حجم رواناب خروجی رودخانه كشكان در ایستگاه افرینه حدود 103 میلیون متر مكعب، حجم رواناب خروجی رودخانه چولهول در ایستگاه افرینه حدود 10 میلیون متر مكعب، حجم رواناب خروجی رودخانه مادیان رود در ایستگاه برآفتاب خروجی شهرستان كوهدشت حدود 56 میلیون متر مكعب برآورد می شود.
به گفته زیودار همچنین حجم روان آب خروجی رودخانه بادآور از سرشاخه های سیمره در ایستگاه نورآباد خروجی شهرستان دلفان حدود 56 میلیون متر مكعب بوده است.

*** حوضه آبریز كارون بزرگ(دز)
وی تصریح كرد: در این حوزه نیز رودخانه های مهم سرشاخه های رودخانه دز بدون ذخیره سازی به سد دز می ریزند.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شركت آب منطقه ای لرستان ادامه داد: حجم روان آب خروجی رودخانه ماربره حدود سه میلیون متر مكعب، حجم رواناب خروجی رودخانه تیره در ایستگاه دورود حدود دو میلیون متر مكعب و حجم رواناب خروجی رودخانه بختیاری در ایستگاه كاكلستان خروجی شهرستان الیگودرز حدود 12 میلیون متر مكعب بوده است.
زیودار اظهار كرد: همچنین بخشی از حجم آب تولیدی ناشی از بارندگی های اخیر بعلت حجم زیاد آن به منابع آب زیرزمینی نفوذ كرده و باعث شده سطح سفره ها بطور متوسط تا چند سانتی متر بالا آید و دبی خروجی چشمه بخصوص چشمه هایی كه مخزن آنها سازند سخت و كارستیك است بصورت مقطعی بعلت نفوذ سریع باران و كانالی بودن مخزن چشمه ها تا محل خروجی چشمه ها افزایش یابد.
وی افزود: ولی با توجه به اینكه تداوم آبدهی چشمه های وابسته به بارش برف می باشد با قطع بارندگی این افزایش آبدهی مدت زمان زیادی طول نمی كشد و بتدریج كاهش می یابد.
به گفته وی به عنوان نمونه سراب های كیو، گرداب سنگی، گلستان، مطهری و گرداب دارایی قبل از شروع بارندگی مازاد بر مصرف شرب سرریز نداشتند و پس از بارندگی سرریز آنها به ترتیب به حدود 115، 76، 320، 163و 160 لیتر در ثانیه بوده كه با قطع بارندگی دبی آنها هم روند كاهشی پیدا كرده است.
زیودار اضافه كرد: به دلیل اینكه در یازده سال گذشته حدود 570 میلیون متر مكعب از منابع آب زیرزمینی كاهش یافته نفوذ كمتر از 10 درصد از حجم آب ناشی ازاین بارندگی كه شدت آن بالا و مدتش كم است چندان تاثیری بر منابع آب زیرزمینی آبرفتی نخواهد داشت.

***20 میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز اجرای طرح های آبخیزداری كشاورزی
رئیس سازمان جهادكشاورزی لرستان نیز از 20 میلیارد تومانی برای اجرای طرح های آبخیزداری در این استان خبر داد.
مهرداد غضنفری گفت: در صورت تخصیص این اعتبار می توان طرح های آبخیزداری را در سطح بیش از 34 هزار هكتار اراضی كشاورزی استان اجرا كرد.
وی با اشاره به خسارت 60 میلیارد تومانی سیل به بخش كشاورزی استان افزود: اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری در سطح استان برای جلوگیری از خسارات سیل الزامی است.

***خسارت 30 میلیارد تومانی سیل به طرح های آبخیزداری
معاون آبخیزداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان نیز گفت: در سیلاب اخیر 30 میلیارد و 500 میلیون تومان خسارت به طرح های آبخیزداری استان وارد شده است.
محمدحسین بابایی افزود: این خسارت ها در شهرهای كوهدشت، رومشكان، چگنی، خرم آباد، پلدختر و الشتر بوده است.
وی تصریح كرد: عملیات آبخیزداری برای دوره بازگشت بین 20 تا 50 سال مطالعه و اجرا می شود اما دوره برگشت سیل اخیر 100 ساله بوده و موجب تخریب بسیار شده است.

***وجود بیش از 2 میلیون هكتار جنگل و مرتع و اجرای تنها 240 هزار هكتار طرح آبخیزداری
معاون آبخیزداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان همچنین با اشاره به وجود 2 میلیون و 100 هزار هكتار جنگل و مرتع در استان گفت: به دلیل كمبود اعتبار امكان اجرای طرح های آبخیزداری در تمام استان وجود ندارد.
بابایی افزود: اعتبار اجرای طرح های آبخیزداری استان در سال های 93 و 94 حدود دو میلیارد و 500 میلیون تومان بوده كه نسبت به سالهای گذشته كاهش چشمگیری داشته است.
وی تصریح كرد: به ازای اجرای هر هكتار عملیت آبخیزداری 520 متر مكعب آب به صورت منابع زیرزمینی ذخیره می شود.

***درخواست 26 میلیارد تومان اعتبار برای اجرای طرح های اورژانسی آبخیزداری
بابایی اضافه كرد: با توجه به پیش بینی بارش های شدید در سال زراعی جاری، مطالعات انجام و دشت های كوهدشت، گراب و رومشكان، رودخانه خرم آباد در شمال این شهر، میربگ نورآباد، كهمان الشتر و چم مهر پلدختر از نقاط بحرانی و سیل خیز استان شناسایی شده است.
وی گفت: مطالعات فضیلی در این خصوص برای اجرای طرح های مورد نیاز آبخیزداری و آبخوان داری انجام شده كه برای اجرای این طرح ها 26 میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
معاون آبخیزداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان با اشاره به اینكه در 50 سال گذشته دست كم 56 سیل در كوهدشت رخ داده گفت: دشت كوهدشت اولویت نخست طرح های بحرانی بوده كه برای مطالعات تخصصی اولیه آن دو میلیارد تومان نیاز است.
2077/7269/6001
الهام بابایی