رازهاي وين

اين گزارش كه به قلم زينب اسماعيلي در شماره روز سه شنبه سي ام تير 1394 هجري خورشيدي به چاپ رسيد، مي افزايد: مذاكرات هسته‌اي ايران و كشورهاي موسوم به ١+٥ بعد از ١٢ سال پايان يافت. مذاكراتي كه در كنار اخبار اصلي كه در رسانه‌ها منتشر مي‌شد، رازهاي بسياري داشت كه ديپلمات‌ها سعي مي‌كردند به رسانه‌ها درز پيدا نكند و تلاش داشتند آن‌ را مخفي نگه دارند، اما گاهي تلاش‌هايشان به نتيجه نمي‌رسيد. دور آخر اين مذاكرات كه ١٩ روز به طول انجاميد، نيز «راز» كم نداشت، كه به‌دليل تأثيرنگذاشتن بر مذاكره يا بازگو نمي‌شد يا آنكه نيمي از ماجرا بازگو شد. اما اكنون كه مذاكرات به پايان رسيده، مي‌توانيم برخي از اين رازها را كه منابع خبري با «شرق» در ميان گذاشته‌اند، بازگو ‌كنيم.

شايعه توافق

در دو هفته مذاكره، بسياري مي‌پرسيدند آخرش چه مي‌شود؟ توافق مي‌كنند يا نه؟ اگرچه بسياري از شواهد نشان‌دهنده اين بود كه اين دور از مذاكرات با سرعت و چالاكي زيادي انجام مي‌شود و امكان دستيابي به توافق، بسيار بيشتر از دوره‌هاي قبلي مذاكره است، ولي مذاكره‌كنندگان تأكيد داشتند تا همه موضوعات حل نشود به هيچ توافقي دست نمي‌يابيم و حتي يك گام مانده به توافق و باقي‌ماندن تنها يك موضوع را هم برهم‌زننده توافق مي‌دانستند. همين‌ها موجب مي‌شد كه هيچ‌كس نتواند وضعيت را پيش‌بيني كند. چندبار تمديد مذاكره همين موضوع را نشان مي‌داد. خبرنگاران چندين‌بار مجبور شدند زمان پرواز برگشت‌شان را تغيير دهند و هتل‌هايشان را تحويل داده و دوباره جاي ديگري اقامت كنند. حتي تيم‌هاي كارشناسي هم مجبور به تغيير محل اقامت شدند. اما پيام‌هاي تلگرامي و وايبري و فيس‌بوكي و آنچه بين مردم ايران مي‌گذشت چيز ديگري بود؛ هم‌زماني چند مناسبت با روزهاي مذاكره (شب‌هاي قدر و روز قدس) موجب اين شايعه در بين مردم و كاربران شبكه‌هاي اجتماعي شده بود كه «توافق صورت گرفته، ولي اعلام آن به بعد از اين مناسبت‌ها موكول شده». در حالي كه اين شايعه از اساس بي‌پايه بود. تا روز آخر مذاكره، اخبار موثق و آمدو‌رفت وزرا و ساعت‌هاي پياپي كار كارشناسي معاونان بر سر تدوين متن نشان مي‌داد توافقي صورت نگرفته است. به‌علاوه آنكه حضور صدها خبرنگار خارجي در كنار خبرنگاران ايراني نيز امكان مخفي‌ماندن توافق را غيرممكن مي‌كرد. اين شايعات كه بين مردم مي‌چرخيد و اخبار آن نيز به ما خبرنگاراني كه از محل مذاكرات اخبار را دنبال مي‌كرديم مي‌رسيد، موجبات تعجب و شگفتي و ناراحتي‌مان را فراهم مي‌آورد.

توافق به ساعت ٢٣

به‌گفته جواد ظريف، رئيس تيم مذاكره‌كننده ايران، مذاكره‌كنندگان حدود ساعت ٢٣ دوشنبه (١٣ جولاي، ٢٢ تير) به توافق كلي رسيدند و بعد از آن معاونان براي تكميل متن وارد كار شدند. معاونان نيز تا حدود ساعت سه‌ونيم صبح روي متن كار كردند. بالاخره انجام توافق ساعات ابتدايي روز سه‌شنبه اعلام شد.

آماده‌باش

دوشنبه (٢٢ تير) حوالي ساعت ٢٢ به وقت وين بود كه خبرنگاران كه به هتل‌هايشان رفته بودند، از سوي هيأت‌هاي مذاكره‌كننده به خيمه خبرنگاران فراخوانده شدند. احتمال دستيابي و اعلام توافق در نيمه‌شب زياد شده‌ بود. چراغ‌هاي اتاق مذاكره روشن بود و همه هيأت‌ها در حال كار روي متن‌هاي آماده‌شده و مطابقت‌دادن ترجمه‌هاي فارسي و انگليسي آن با هم بودند. سرگئي لاوروف و لوران فابيوس، وزيران خارجه روسيه و فرانسه، اصرار داشتند كار همان شب تمام شود. لاوروف مسافر ازبكستان بود و فابيوس بايد به جشن روز انقلاب فرانسه مي‌رسيد. حوالي نيمه‌شب بود كه يكباره لاوروف بدون اظهارنظري هتل را ترك كرد. دليل ترك قصر كوبورگ از سوي او نيز رازي بود؛ او اصرار داشت جريان مذاكرات آن شب تمام شود اما به دليل حجم كار باقي‌مانده و هماهنگي بين متن و ضمائم و آخرين تنظيمات قطع‌نامه شوراي امنيت، اين كار شدني نبود. ازهمين‌رو، وزرا براي استراحت رفتند اما معاونان بيدار مانده و در چند ساعت باقي‌مانده، كار را تمام كردند. اين‌گونه بود كه اعلام توافق براساس ميل لاوروف و فابيوس پيش نرفت و به صبح سه‌شنبه موكول شد.

در هواپيما و در مسير بازگشت از وين به ايران، از جواد ظريف پرسيديم چرا همان نيمه‌شب خبر توافق اعلام نشد و او توضيح داد: «قرار شد خانم موگريني موضوع را اعلام كنند كه به چه نحو و چه زماني، توافق اعلام شود». اما برخلاف اين قول و قرار، اولين‌بار هيأت روس خبر دستيابي به توافق را درز داد.

تحريم‌هاي تسليحاتي

در يكي از جلسات غيرخبري كه با تيم مذاكره‌كننده ايراني داشتيم، محمدجواد ظريف كاملا به دستيابي به توافق خوش‌بين بود. اما او چند روز ديگر زمان مي‌خواست تا برخي موضوعات مثل رفع تحريم تسليحاتي را كه از ابتدا در مذاكرات مطرح نشده‌ بود، حل كند. او مي‌گفت اينها مسئله من است نه مسئله مذاكره هسته‌اي. او مي‌خواست در راستاي رفع همه تحريم‌ها، تكليف اين موضوع هم مشخص شود. اما همه شنيده‌ها حاكي از آن بود كه چگونگي رفع تحريم‌هاي تسليحاتي تا روزهاي آخر موضوع مذاكره و مورد اختلاف بود. تغيير هركدام از آنها در جريان مذاكره موجب ايجاد تغيير در متون ديگر و ضمائم مي‌شد كه دستيابي به توافق را با تأخير مواجه مي‌كرد. اما دراين‌ميان، نشست روحاني با پوتين در حاشيه اجلاس شانگهاي موجب شد رفع تحريم تسليحاتي ممكن شود. تيم مذاكره‌كننده ايراني مي‌دانست فرمول نهايي لغو تحريم‌ تسليحاتي در توافق جامع، پذيرش برخي محدوديت‌ها به جاي تحريم در واردات و صادرات و نهايتا بعد از گذشتن يك دوره زماني لغو تحريم تسليحاتي است؛ آنچه در توافق جامع هم به‌دست آمد.

مذاكره با مشاجره

مذاكره براي لغو تحريم تسليحاتي موجب مشاجره بين وزير خارجه ايران و ديگر مذاكره‌كنندگان هم شده بود. يك‌بار در مشاجره ظريف با جان كري آن‌قدر صدايشان بالا رفته بوده كه يكي از دستياران كري در اتاق را باز كرده و به آنها گفته صدا تا انتهاي هتل مي‌رود. فرداي آن روز هم وزير خارجه آلمان هنگام صرف صبحانه از ماجراي صداي بلند ظريف حرف زده است. اما درگيري لفظي ديگري كه حاشيه‌هاي زيادي ايجاد كرد، با حضور وزراي خارجه ديگر و فدريكا موگريني، مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا انجام شد. در اين جلسه فيليپ هاموند، وزير خارجه انگليس خطاب به ظريف گفته كه نمي‌توانيم تحريم تسليحاتي ايران را برداريم، چون شما تهديد منطقه هستيد. جواد ظريف كه بابت جنگ ايران و عراق هميشه يك اعتراض فروخفته در گلو دارد، بعد از شنيدن اين جمله برآشفته‌شده و از حمايت نظامي طرف مقابل از عراق در جريان جنگ با ايران انتقاد شديد كرده و از فروش‌ميلياردها دلار سلاح به عربستان و كشورهاي منطقه گفته و اينكه توجيهي ندارد كه ايران را تهديد منطقه به حساب بياورند. فدريكا موگريني بعد از شنيدن اين حرف‌ها از موضع تهديدآميزي به ظريف گفته كه «با اين حرف‌ها پس توافقي نداريم و به خانه‌هايمان برگرديم». جواد ظريف هم در واكنش به اين جمله بلافاصله گفته: «هيچ‌وقت يك ايراني را تهديد نكنيد». پشت‌بند اين جمله ظريف، سرگئي لاوروف هم مي‌گويد «و‌يك روس را». همين جمله لاوروف موجب مي‌شود كه كمي التهاب جلسه كاسته شود و از برهم خوردن مذاكره پيشگيري شود. عباس عراقچي كه در اين‌گونه جلسات نقش آرام‌كردن ظريف را برعهده دارد اين بار هم اين كار را كرده ولي بعد گفت آن‌قدر شدت اين تنش بالا بوده كه نگران شده بودند مذاكرات به‌هم خورد.

دلجويي با شام

در بي‌خبري روزهاي مذاكره، خبر جمله محمدجواد ظريف خطاب به موگريني لقمه دندان‌گيري به دست خبرنگاران داده بود و همه رسانه‌ها شروع كردند روي اين جمله مانوردادن. ساعتي نگذشت كه هشتك انگليسي «هيچ‌وقت يك ايراني را تهديد نكنيد»

(NeverthreatenAnIranian#) در توييتر داغ شد. اما گويا خانم موگريني از درز اين موضوع به رسانه‌ها رضايت نداشت كه موجب دلجويي و ابراز احترام دوباره تيم مذاكره‌كننده ايراني به موگريني و حتي دعوت از او براي شام شد.

غيبت سؤال‌برانگيز

عدم‌حضور لاوروف در مراسم قرائت بيانيه پاياني مذاكره در مركز رسانه‌اي اتريش تعجب بسياري را برانگيخت. به‌نظر مي‌رسيد حتي فيليپ هاموند كه جايش كنار لاوروف در نظر گرفته شده بود هم از عدم حضور او بي‌اطلاع بود. البته او نيم‌ساعت قبل در مراسم عكس دسته‌جمعي اعلام توافق كه در مقر سازمان‌ملل برگزار شد، حضور داشت و حتي عكسي از حضور او در مركز رسانه‌هاي اتريش نيز منتشر شد. مقامات ايراني گفتند كه لاوروف براي رفتن به مراسم شام در ازبكستان عجله داشت. بااين‌حال، جواد ظريف در هواپيماي بازگشت به ايران، در پاسخ به سؤال علت حضورنيافتن لاوروف در عكس دسته‌جمعي سكوت كرد.

اختلال در ارتباطات ايراني

شنيده‌هاي خبرنگار «شرق» از برخي افراد نزديك به تيم مذاكره‌كننده حاكي از آن است كه روزهاي آخر مذاكره، تلفن‌ها و ايميل‌هاي اعضاي تيم مذاكره‌كننده ايران با مشكل مواجه شده بود. آنها براي ارسال يك ايميل يا برقراري تماس با مشكل مواجه بودند. گفته مي‌شود اين مسئله در ادامه موضوع شنودهاي جاسوسي بوده كه از مذاكرات هسته‌اي ايران انجام مي‌گرفته و عامل آن اسرائيل بوده است.

كار مشترك ايران و آمريكا

نگارش متن قطع‌نامه شوراي امنيت در جريان اين مذاكرات انجام شد و اين يكي ديگر از اولين‌هاي اين مذاكره در تاريخ روابط بين‌الملل بود؛ نگارش متن قطع‌نامه در جريان مذاكره با كشوري كه شش قطع‌نامه عليه او صادر شده و تدوين متن با مشورت او. در نگارش اين متن، معاون وزير خارجه آمريكا و ايران نقش تنظيم متن را برعهده داشتند. از ابتدا اين متن توسط ايران و آمريكا به نگارش درآمده است. البته آمريكا تا روزهاي آخر مذاكره اصرار داشت كه توافق ابتدا در كنگره تصويب شده و بعد از آن قطع‌نامه شوراي امنيت صادر شود، اما آنچه اكنون در نتيجه مذاكره مي‌بينيم اين است كه مرحله صدور قطع‌نامه نسبت به تصويب در كنگره اولويت يافته است. با گذشتن از ضرب‌الاجل ٩ جولاي، كنگره به تعطيلات رفت و تصويب توافق در كنگره، به حدود ٦٠ روز بعد موكول شد. قطعا اين نكته مورد علاقه طرف اروپايي نبود كه توافق، دو ماه بلاتكليف باقي بماند، ازهمين‌رو آمريكا مجبور به عقب‌نشيني در اين مورد شد. اينكه مذاكره‌كنندگان ايراني مي‌گفتند ضرب‌الاجلي ندارند، در اين موضوع به‌نفع ايران شد.

فيدبك «بازگشت مانع فرانسوي»

تيتر «بازگشت مانع فرانسوي» روزنامه «شرق» در هفته اول مذاكرات بين رسانه‌هاي فرانسوي بازتاب زيادي داشت، هفته‌نامه فرانسوي le point در مطلبي به آن تيتر و نگاه رسانه‌ها و مردم ايران به نقش فرانسه در مذاكرات پرداخت. در مصاحبه‌اي كه خبرنگار آن هفته‌نامه با من داشت به نقش منفي فابيوس در مذاكرات ژنو، مبادلات اقتصادي فرانسه با عربستان و اسرائيل و... پرداختم. انتشار اين مطلب در اين هفته‌نامه و وب‌سايت آن موجب واكنش فابيوس شد. او در مصاحبه‌اي كه عصر آن روز انجام داد از پايبندي بر اصولش گفت و خود را مشتاق دست‌يافتن به توافق نشان داد. به گفته يكي از نزديكان تيم مذاكره‌كننده ايران، آن‌قدر كه لوران فابيوس در بين رسانه‌ها نقش منفي ايفا مي‌كند، در داخل اتاق مذاكره اين‌گونه نيست. بيش از فرانسه، انگليس در جريان مذاكره نقش منفي ايفا مي‌كند.

مذاكرات پرهزينه

نحوه پرداخت هزينه‌هاي هتل كوبورگ موضوع جذابي است. اينكه هزينه‌هاي تيم‌هاي مذاكراتي را چه كسي پرداخت مي‌كند، سؤالي بود كه از يكي از اعضاي تيم مذاكره‌كننده ايران پرسيدم و او جواب داد: «دولت اتريش پرداخت‌كننده عمده اين هزينه‌ها بوده است. هزينه غذا و محل اقامت رئيس هيأت‌هاي مذاكره‌كننده و همچنين هزينه اتاق مذاكره با وزارت خارجه اتريش بود. اما اگر هيأتي نياز به اتاق بيشتري داشت بايد هزينه آن را خود پرداخت مي‌كرد». محاسبه كنيد كه از اوايل بهمن ٩٢ تا دور آخر مذاكره، حدود ٢٠ دور مذاكره در وين و در هتل كوبورگ انجام شده و در برخي از دورهاي مذاكره اعضاي تيم‌ها بين ١٥ تا ٢٠ روز در هتل مستقر بوده‌اند. «مت وايزر»، خبرنگار روزنامه آمريكايي «بوستون‌گلوب»، در گزارشي از حاشيه‌هاي مذاكره هسته‌اي نوشته: «تيم مذاكره‌كننده آمريكا در وين در پنج هفته ٤,٥ كيلو پاستيل پيچي با طعم توت‌فرنگي، ٩ كيلو پنير رشته‌اي، ١٣.٥ كيلو آجيل مخلوط و ميوه خشك‌شده و بيش از ٢٠٠ بسته برنجك خورده است. همچنين تعداد بسته‌هاي قهوه اسپرسو كه مصرف كرده‌اند مدت‌هاست كه سه رقمي شده است». مي‌توان حدس زد كه اين مذاكرات چه هزينه گزافي براي كشور ميزبان داشته است.

*منبع: روزنامه شرق

**گروه اطلاع رساني**2002**9131