گشتی در ابهر از نخستین زیستگاه‌های انسانی در ایران

به گزارش ایرنا، منطقه ابهر و مناطق اطراف ابهر رود كه به زبان محلی ابهر چایی نامیده می شود از پیشینه تاریخی طولانی برخوردار است.

بررسی این مناطق نشان می دهد كه دره ابهررود در هزاره دوم پیش از میلاد از رونق قابل توجهی برخوردار بوده است.

در قرن نهم پیش از میلاد، مادها در این منطقه اتحادیه‌ای از قبیله‌های گوناگون را به وجود آوردند كه مقر آن در ابهر چای بوده است.

به استناد شواهد تاریخی، در سال 821 پیش از میلاد، در دره ابهرچایی میان مادها و آشوری‌ها نبردی در گرفته است.

در زمان روی كار آمدن حكومت ایلخانان و انتخاب سلطانیه به عنوان پایتخت، این منطقه به علت برخوردار شدن از شبكه‌های جاده‌ای اهمیت ارتباطی قابل توجهی به دست آورد كه تاكنون نیز محفوظ مانده است.

وجه تسمیه این شهر از واژه پهلوی «اوهر» گرفته شده و نویسنده كتاب جغرافیایی حدود العالم «ابهر» را «اوهر» ثبت كرده است.

بخش اول واژه منسوب به آب به عنوان نماد زندگی در مذهب زرتشت است و واژه «وهر» به معنی دشوار كردن كار و محدود كردن آمده است بنابراین، این واژه به معنای محل بستن آب هاست.

جایگاه نخستین خانه‌های این شهر، تپه‌ای باستانی به نام تپه قلعه است و در كناره راست ابهر رود جای دارد.

این محل یكی از نخستین زیستگاه‌های انسانی منطقه زنجان به شمار می رود و حداقل از اوایل هزاره چهارم پیش از میلاد مورد استفاده و محل سكونت جماعتهای آغازین بوده است.

از آثار به دست آمده در این محل می توان به سفالهای قرمز رنگ نقشدار اشاره كرد.

**بقعه پیر احمد زهر نوش

یكی از آثار تاریخی ارزشمند ابهر بقعه مولانا قطب الدین احمد ابهری ملقب به پیر احمد و معروف به زهر نوش است كه در قسمت جنوبی شهر ابهر قرار گرفته است و شامل بقاع و حجرات است كه در وضعیت كلی فضاها با یكدیگر ارتباط دارند.

بقعه اصلی با پلان چهار طاقی كه با ایجاد شكست در جرزها به 20 وجه تبدیل شده، ساخته شده است و به طور كامل از آجر بوده و بی پیرایه بودن ظاهر آن عملكرد بنا را كه همانا صوفیانه باشد بیش از پیش نشان می دهد.

بر فراز این چهار طاقی گنبد زیبایی به سبك پنج و هفت و همانند با گنبدهای دوران سلجوقی استوار شده و با گنبدهای مسجد جامع قروه و مسجد جامع سجاس قابل مقایسه است.

بقاع دیگر این مجموعه به استناد متون تاریخی متعلق به دوعارف بزرگ به نامهای ابوبكر محمد بن عبدالله ابهری صاحب كتاب الموالی و همچنین مولانا شهاب الدین ابهری است كه تا اوایل دوران صفوی در قید حیات بوده‌اند.

** بقعه شاهزاده زید الكبیر

یكی از بقاع معتبر و معروف این شهر بقعه شاهزاده زید الكبیر واقع در سمت شرقی شهر ابهر است این بقعه از نظر سبك معماری در این منطقه بی نظیر است.

این بنا با زیبایی خاص با پلان مستطیل كه در زوایای جبهه جنوبی دو نیم دایره آن را قطع كرده طراحی و اجرا شده است.

این بنا بر روی دو ردیف سنگ تراشیده شده احداث شده و بقعه آن نیز با آجر به طور ساده‌ای ساخته شده است.

درب ورودی بقعه از چوب چیت به طرز زیبایی با طرحهای هندسی حكاكی شده ساخته شده است.

بر فراز بقعه گنبد زیبایی از نوع گنبدهای مخروطی و نوك تیز با دو پوشش بر جرزهای چهارگانه نشسته است.

سبك معماری و نحوه ساخت آن حاكی از احداث آن در قرن نهم هجری می باشد.

** مسجد جامع قروه

یكی از بناهای تاریخی ارزشمند منطقه ابهررود مسجدجامع قروه است روستای قروه در كیلومتر 15 جاده ترانزیتی ابهر – تاكستان قرار دارد.

معماری سیویل و صخره‌ای این روستا بسیار جالب و در خور معرفی و مطالعه است و قابل مقایسه با معماری صخره‌ای علمكندی است.

هنوز آثار و بقایای منازلی كه در دل كوه كنده شده با منظره بدیعی خود نمایی می كنند.

در قلب این روستا یكی از آثار ارزشمند دوران سلجوقی متعلق به قرن پنجم هجری جای گرفته است.

این مسجد همانند مساجد دوران سلجوقی به سبك چهار طاقی ساخته شده و گنبد بسیار زیبایی بر اضلاع چهارگانه به واسطه چهار فیلپوش استوار شده است.

مسجد كنونی عبارت است از یك شبستان گنبددار و دو شبستان در طرفین آن كه شبستانهای اخیر از مصالح خشت وآجرهای حاصل از تخریب دیوارهای قدیمی ساخته شده و سقف آن چوبی است.

محراب مسجد مزین به كتیبه جالبی به خط نسخ است و حكایت از احداث آن در سال 413هجری قمری دارد.

این مسجد از آثار ارزشمند اوایل قرن پنجم هجری قمری است كه قابل مقایسه با شبستانهای مسجد جامع قزوین و سجاس می باشد و مرمت و حفاری‌های علمی را می طلبد.

** بقعه امامزاده یحیی

این امامزاده در شهر كوچك صائین قلعه بر روی یك سایت تاریخی احداث شده است.

محققین شرح الانساب وی را به امام موسی كاظم (ع) رسانیده اند.

بنای امامزاده به طور كامل از آجرهایی به ابعاد 5×21×21سانتی متر ساخته شده, ورودی بنا مشرف بر یك هشتی است پلان این بنا با بقعه قیدار نبی واقع در خدابنده قابل مقایسه است.

سبك این بنا از نوع گنبدهای دو پوششی زنگوله ای است و دیوارها نقش حایل را دارند.

در داخل شبستان ضریح بسیار زیبایی بر روی مزار نهاده شده و از نوع چوب چیت است.

تاریخ ساخت ضریح بر روی یك كتیبه بسیار زیبایی به سال 758هجری قمری حك شده است.

این مجموعه به عنوان یك مكان زیارتی از احترام خاصی بین مردم منطقه برخوردار است و در فهرست آثار تاریخی استان زنجان به ثبت رسیده است.

**امامزاده اسماعیل شناط

بنای تاریخی بسیار زیبایی در شناط ابهر واقع در جاده ترانزیتی ابهر- تاكستان موسوم به امامزاده اسماعیل قرار گرفته است.

بنابراقوال تذكره نویسان نسب وی به اسماعیل بن ابو محمد جعفربن اسماعیل,ابو علی حسن بن ابو علی محمد بن عبدالله بن احمد بن عبدالله علی بن الحسین بن زیدبن الحسن بن علی بن ابی طالب (ع)می رسد.

بعضی از تذكره‌ها دفن امامزاده اسماعیل را در اوایل قرن ششم هجری ذكر كرده اند ولی آنچه مسلم است سبك معماری نشان دهنده احداث بنا در قرن نهم هجری بوده و تزیینات الحاقی آن در اواخر دوره صفویه انجام شده است.

مجموعه مذكور یكی از مراكز زیارتی مردم منطقه می باشد و در ایام مخصوص مشتاقان آن حضرت به زیارت قبر وی روانه می شوند.

از ارزشهای معنوی و روحانی این مجموعه كه بگذریم، معماری خاص این بنا و جنبه‌های هنری آن زیبایی خاصی را به بازدید كنندگان عرضه می كند.

پلان بنا از بیرون هشت ضلعی است كه از درون به مربع تبدیل شده و این بنا به طور كامل از آجر است.

تزیینات ایوانها، مقرنسها و كاربندیهای آن گچی و گره سازی است.

داخل این بنا كه به صورت چهارگوش است گچ كاری وآیینه كاری بسیار زیبایی متشكل از گل و بوته‌های اسلیمی و تصاویر پرندگان با استعمال رنگ و گره سازی در هم آمیخته و جلوه خاصی را به اندرون بقعه بخشیده است.

بر فراز این شبستان، گنبد بسیار زیبایی به سبك دو جداره از نوع گنبد پنج وهفت با ساقه بلند نشسته و این گنبد از پایین به بالا كاشی كاری شده و زیبایی خاصی را به آن داده است.

** روستای ابهر رود

این رودخانه از جاذبه‌های طبیعی شهرستان ابهر محسوب می شود كه از دوشاخه دایمی و فصلی تشكیل یافته است، شاخه فرعی آن از حوالی چمن سلطانیه سرچشمه می‌گیرد و در نزدیكی ابهر به شاخه اصلی می‌پیوندد. شاخه اصلی آن از كوه‌های غرب و جنوب غربی ابهر سرچشمه می‌گیرد.

جهت جریان این رودخانه شمالغربی - جنوبشرقی می‌باشد و پس از گذشتن از شهرهای صایین قلعه، هیدج، ابهر، خرمدره، ضیا آباد در جنوب تاكستان به رود شور می‌پیوندد.

شهرستان ابهر جاذبه‌های بسیار دیگری نیز دارد كه برای اطلاع از آنها و لذت بردن از زیبایی طبیعی وتاریخی این اماكن باید به این شهرستان سفر كرد و در بطن جاذبه‌ها قرار گرفت.

شهرستان ابهر، در 90كیلومتری جنوب شرق مركز استان زنجان واقع شده است، جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۹۰، برابر با 169هزار و 176 نفر بوده است اما با تبدیل شدن بخش سلطانیه به شهرستان سلطانیه جمعیت شهرستان ابهر ۳۰ هزار نفر كمتر شد.

3001/6085