گذری بر اندیشه و منش شهید مطهری

مرتضی مطهری در سیزدهم بهمن 1298 هجری خورشیدی در فریمان خراسان در یك خانواده روحانی چشم به جهان گشود و در خردسالی به مكتب خانه رفت و به فراگیری درس های ابتدایی مشغول شد، در 12 سالگی به منظور تحصیل مقدمات علوم اسلامی به حوزه ی علمیه مشهد رفت. در همان آغاز مباحث مربوط به خداشناسی توجه وی را به شدت برانگیخت و در این زمینه به مطالعه پرداخت.

این استاد بزرگ در 1316 هجری خورشیدی برای تكمیل تحصیلات خویش رهسپار حوزه ی علمیه ی قم شد، در آن زمان ریاست حوزه را آیات عظام سید محمد حجت، سید صدرالدین صدر و سید محمد تقی خوانساری، سه تن از مدرسان برجسته ی آن روزگار بر عهده داشتند.

مرتضی مطهری در مدت 15سال اقامت در قم از وجود آیت الله العظمی بروجردی، امام خمینی و علامه سید محمد حسین طباطبایی كسب فیض كرد و از دیگر استادان وی می توان از آیت الله حاج میرزا علی آقا شیرازی در اخلاق و عرفان، آیت الله سید محمد حجت در اصول و آیت الله سید محمد محقق داماد در فقه نام برد.

وی در مدت اقامت خود در قم علاوه بر تحصیل علم، در امور اجتماعی و سیاسی نیز مشاركت داشت تا آن كه در 1331 هجری خورشیدی در حالی كه از مدرسان برجسته ی حوزه محسوب می شد، به تهران مهاجرت كرد.

مرتضی مطهری در تهران به آموزش در مدرسه مروی و نگارش و سخنرانی های تحقیقی پرداخت و در 1334 هجری خورشیدی نخستین جلسه ی تفسیر انجمن اسلامی دانشجویان را تشكیل داد.

این استاد بنام مدتی بعد به تدریس در دانشكده ی الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران پرداخت. شهید مطهری هنگامی كه در سال های 1337 و 1338 هجری خورشیدی، انجمن اسلامی پزشكان تشكیل شد، از سخنرانان اصلی این انجمن به شمار می رفت.

مرتضی مطهری از یاران و همراهان همیشگی امام خمینی بود و در جریان انقلاب اسلامی در كنار مردم به مبارزه علیه ژریم پهلوی پرداخت كه این امر سبب شد تا ماموران حكومت وی را بارها دستگیر كنند.

وی به نهضت اسلامی اعتقاد داشت و برای اسلامی كردن محتوای نهضت، تلاش های فراوانی انجام داد و در راه برپایی حسینیه ی ارشاد بسیار كوشید.

مرتضی مطهری در 1348 هجری خورشیدی به دلیل صدور اعلامیه ای همراه با آیت الله علامه طباطبایی و آیت الله حاج سید ابوالفضل مجتهد زنجانی به علت جمع كردن كمك برای آوارگان فلسطینی و اعلام آن در سخنرانی حسینیه ی ارشاد دستگیر و مدتی زندانی شد. این معلم مبارز از نخستین افرادی به شمار می رفت كه خطر سران سازمان منافقین را اعلام كرد.

سال های بعد كه مبارزه های مردمی در برابر ظلم و جور حكومت افزایش یافت، مرتضی مطهری با یاری شخصیت های روحانی كشور، جامعه روحانیت مبارز تهران را تشكیل داد.

هنگامی كه امام خمینی از كشور تبعید شدند، ارتباط وی با امام از راه نامه ادامه داشت تا آن كه در 1355 هجری خورشیدی به نجف اشرف رفت و با امام خمینی دیدار و درباره ی موضوع های مهم نهضت انقلاب و حوزه های علمیه با ایشان گفت و گو كرد و زمانی كه نهضت اسلامی مردم ایران شكل تازه ای به خویش گرفت، استاد مطهری در تمامی مراحل آن نقشی اساسی ایفا كرد.

این معلم دلسوز وقتی كه امام خمینی در پاریس اقامت داشتند، در سفری به آن دیار در كنار دیدار با امام امت، درباره ی مسایل مهم انقلاب با امام خمینی سخن گفت.

معمار بزرگ انقلاب با آگاهی از توانایی مرتضی مطهری، او را مسوول تشكیل شورای انقلاب اسلامی كرد و هنگام بازگشت امام خمینی به ایران، وی هدایت كمیته ی استقبال از امام را برعهده داشت.

مرتضی مطهری در پیروزی انقلاب اسلامی ایران نقشی اساسی و مهمی را ایفا كرد و برای برپایی عدالت حقیقی بسیار كوشید و در سال های مبارزه با رژیم پهلوی از هیچ كوششی برای به نتیجه رسیدن نهضت اسلامی فروگذاری نكرد.

استاد مرتضی از خویش آثار گرانقدری همچون آزادی معنوی‏‏، آشنایی با قرآن، آینده انقلاب اسلامی ایران، احیای تفكر اسلامی‏، احیای فكر دینی، اسلام و نیازهای زمان، اصول فلسفه و روش رئالیسم، امامت و رهبری‏، امدادهای غیبی در زندگی بشر، انسان كامل، انسان و سرنوشت‏‏، بیست گفتار، حكمت ها و اندرزها، حماسه حسیني، ایمان به غیب و ... برجای گذاشت.

كتاب پیرامون انقلاب اسلامی گزیده اي از یادداشت ها، سخنرانی ها و گفت و گوهاي مرتضي مطهري درباره ی انقلاب اسلامي است كه بخشی از آن به سخنان او درباره ی انقلاب ایران اشاره دارد: «...این مقدار مي‏دانیم كه انقلاب ایران به اعتراف بسیاري یك انقلاب مخصوص به خود است یعني در این خصوصیات نظیري برایش نمي ‏توان فرض كرد. مثلا آن كساني كه مي‏گویند سه عاملِ دوش به دوش یكدیگر مؤثر بوده است، مي‏گویند در دنیا ما انقلابي نداریم كه این سه عامل در آن دوش به دوش یكدیگر حركت كرده باشند. ما نهضت هاي سیاسي داریم ولي طبقاتي نبوده، طبقاتي داریم سیاسي نبوده یا اگر هر دوي اینها بوده مذهبي و معنوي نبوده. به هر حال در این كه این انقلاب برخي خصلتهاي مخصوص به خود دارد شكي و بحثي نیست...»

شهید مطهری در این اثر درباره ی موضوع آزادی معتقد است: «... باید دید اساسا آزادی چیست و چه حقی برای بشر به حساب می آید؟ معمولا 2 گونه آزادی برای انسان در نظر گفته می شود، یكی آزادی به اصطلاح انسانی و دیگری آزادی حیوانی...كسانی كه درباره آزادی بحث می كنند، منظورشان آزادی حیوانی نیست، بلكه آن واقعیت مقدسی است كه آزادی انسانی نام دارد انسان استعدادهایی دارد. برتر و بالاتر از استعدادهای حیوانی این استعدادها یا از مقوله عواطف و گرایش ها و تمایلات عالی انسانی است و یا از مقوله ادراك ها و دریافت ها و اندیشه هاست به هر حال، همین استعدادهای برتر منشا آزادی های متعالی او می شوند... بشر حتما باید آزاد باشد پیشرفت و تكامل بشر در گرو این آزادی تفكر است اما آزادی عقیده، خصوصیت دیگری دارد، می دانید كه هر عقیده ای ناشی از تفكر صحیح و درست نیست، منشا بسیاری از عقاید، یك سلسله عادت ها و تقلیدها و تعصبهاست. عقیده به این معنا نه تنها راه گشا نیست كه به عكس نوعی انعقاد اندیشه به حساب میاید یعنی فكر انسان در چنین حالتی، به عوض اینكه باز و فعال باشد بسته و منعقد شده است و در اینجا است كه آن قوه مقدس تفكر، به دلیل این انعقاد و وابستگی، در درون انسان اسیر و زندانی می شود...

همچنین در نتیجه ی این كتاب درباره ی ماهیت انقلاب اسلامی از دیدگاه این معلم دلسوز آمده است: اگر این نظریه درست باشد كه انقلاب ما یك انقلاب ماهیتا اسلامي است ولي به آن معنا كه ذكر شد (نه یك انقلاب صرفا معنوي كه انقلاب فقط براي نیایش و عبادت‏ كردن است) یعني یك انقلاب همه جانبه اسلامي است، یعني روح این انقلاب را چه از جنبه مادي چه از جنبه آزادیخواهانه و چه از جنبه ‏هاي دیگر، اسلام تشكیل مي‏دهد، در این صورت تداومش هم در آینده باید بر همین مبنا و اساس باشد یعني همه ما باید كوشش كنیم آن را اسلامي كنیم ولي نه اسلاميِ یك جانبه. اسلامي باشد نه مشترك و مؤتلِف، اسلامي باشد نه طبقاتي محض، اسلامي باشد نه آزادیخواهانه محض...و اگر این گونه نیست و گونه دیگري است، همان گونه دیگر را ادامه بدهیم. اگر مي ‏گوییم نیمه اسلامي یا ثلث اسلامي است، به همان نیمه یا ثلث خودمان قانع باشیم، دیگر به آن نیمه یا 2 قسمت دیگرش كاري نداشته باشیم.

تمامی این آثار نشان از عمق علاقه ی مرتضی مطهری به اسلام و ایران اسلامی دارد، روحانی مبارزی كه هیچ گاه از تلاش و كوشش در راه رسیدن به استقلال و آزادی دست برنداشت و كوشید تا با تعالیم اسلامی، جامعه را به طرف سعادت حقیقی رهنمون سازد. همین امر سبب شد تا گروهك فرقان از دشمنان انقلاب اسلامی ایران، تاب تحمل ایشان را نداشته باشد و در شامگاه یازدهم اردیبهشت 1358 هجری خورشیدی وی را هدف گلوله ی خویش قرار دهد و به شهادت برساند و مردمی را در غمی شگرف فرو برد.

اینك با وجود گذشت 35 سال از شهادت این مبارز راه حق، یاد و نامش در حافظه ی ملت ایران جاودان و سخنان ارزشمندش رهگشای جامعه و مردمان این دیار كهن است.



منابع

پیرامون انقلاب اسلامی

زندگینامه ی استاد شهید مطهری

*گروه اطلاع رسانی

**پژوهشم**2002**9131