نگاهي به آداب و رسوم مردم بروجرد در دهه اول محرم

مردم اين شهرستان از چند روز مانده به آغاز ماه محرم به حرمت امام حسين (ع) و خاندانش و نذري كه داشته اند اقدام به بر پايي سقاخانه مي كنند بگونه اي كه بهترين اتاق منزل شان را سياه پوش كرده و با چراغ هاي گردسوز، لوسترهاي تزييني و گلاب پاش و تصاويري از ائمه روي پله هاي منبر ، تزيين مي كنند.

صاحب خانه ها با نصب پرچم سياه و سبز و باز گذاشتن در ورودي به نشانه آماده بودن سقاخانه ، مردم براي شركت در عزاداري ، دعوت به ورود مي‌كنند.

خورشيد كه غروب مي كند در خانه ها باز مي شود و مردم از اين سقاخانه به آن سقاخانه مي‌روند. زنان و مردان، جوانان و نوجوانان و حتي كودكان در گروه هاي جدا گانه قرار مي گذارند و تا وقتي خستگي اجازه بدهد و تا نيمه شب به خانه ها برنمي گردند.

اين ايام معمولا از امن ترين ايام براي تردد شبانه است براي همين قديمي ترها مي گفتند 'محرم آمد و عيد زنان شد' كه حكايت از آزادي زنان در تردد شبانه در خيابان ها و كوچه پس كوچه ها مي كرد در زماني كه حضورشان در بيرون از خانه بعد از غروب آفتاب چندان خوشايند نبود.

براي وارد شدن به سقاخانه رسم است كه مي پرسند 'قليچه يا قولوچه؟' و صاحب خانه با گفتن 'قليچه' ميهمانان را دعوت به ورود مي كند به همين دليل سقاخانه در زبان عاميانه به 'قليچ' هم شهرت دارد.

ميهمانان با گفتن 'برقاتلان سيدالشهدا لعنت' وارد مي شوند و جواب مي گيرند 'بش باد.' خواندن شعر در مدح شهداي كربلا و سينه زني مختصردر بين آقايان و دعا براي شفاي بيماران، گشايش كار حاضران و برآوردن حاجات ميزبان و پذيرايي با چاي، شير، ميوه، شيريني و مانند آن از برنامه هاي همه سقاخانه هاست .

به هنگام خروج نيز رسم است بگويند: 'اجرتان با سيد الشهدا !' و بعد به سقاخانه ديگري بروند و اين كار معمولا تا نيمه شب ادامه دارد.

نهم و دهم محرم زماني است براي گردهمايي هاي خانوادگي و ديدن همه آن هايي كه از راه هاي دور و نزديك خود را براي مراسم روز تاسوعا و عاشورا به بروجرد رسانده اند و شهر پر است از شير و شربت و شيريني يا حليم ويژه خوشمزه، قيمه پلو، زرشك پلو با مرغ و آبگوشت نذري كه دست به دست مي چرخد و مردم براي گرفتن تذري از هم سبقت مي گيرند.

يكي از آداب تاسوعا و عاشورا در بروجرد نذر كردن چراغ براي سقاخانه هاست. حاجتمندان چراغي با اجازه صاحبخانه بر مي دارند و نذر مي كنند كه با برآورده شدن حاجاتشان مثلا ده چراغ جايگزين آن كنند. در برخي مواقع به جاي چراغ از كالاهاي ديگر به ويژه ليوان و استكان كه مورد استفاده هيات ها و سقاخانه هاست استفاده مي شود.

عصر تاسوعا حال و هواي ديگري در بروجرد دارد، كوچه پس كوچه ها شاهد عبور دختران سياه پوش و نقابدار است كه پابرهنه راه افتاده اند و با نيت و خواست هاي مختلف به چهل منبر سر مي زنند و در 40 سقاخانه شمع روشن مي كنند.

در اين روز شهر پر است از حاجاتي كه در شعله شمع ها مي سوزد و نيازنسل جوان را به رخ مي كشد و دعاي مردم براي برآورده شدن تمام نيازها.

بيش از 300 هيات و دسته سيني زني، زنجيرزني در بروجرد وجود دارد كه در ايام محرم به ويژه در روزهاي تاسوعا و عاشورا از خيابان هاي شهر عبور مي كنند و اغلب خود را به امامزاده جعفر (ع) اين شهر مي رسانند.

سحرگاه عاشورا زمان 'خره گيري 'به معناي ماليدن گل و خاك به بدن است كه نشانه اوج سوگواري مردم در عزاي امام حسين است.

در اين روز حمام هاي عمومي شهر رايگانند و عزاداران بعد از اذان صبح به حمام مي روند و در حالي كه سرتاپاي خود را با گل رس پوشانده اند سينه مي زنند.

برخي از آن ها با همان حالت و تنها با پوشش حوله به دور بدن هاي خود بيرون مي آيند و در همان نزديكي به سينه زدن مي پردازند.

در نقاط ديگر شهر هم ديگ هاي بزرگ پر از گل و گلاب توسط آناني كه نذر دارند گذاشته شده تا همه بتوانند در عزاي حسين گل برسر بمالند.

صبح عاشورا كه بيرون باشي در هر خانه اي كه نذري داشته باشد مي تواني صبحانه صرف كني و البته حليم لذيذترين اين صبحانه هاست.

با نزديك شدن به ظهر عاشورا راه اغلب دسته هاي عزاداري به خانه مرحوم آيت الله بروجردي و امام زاده جعفر ختم مي شود و بعد از دقايقي اوج گرفتن عزاداري با اذان ظهر سكوت شهر را فرا مي گيرد.

مردم براي خوردن غذاي ظهر عاشورا كه معمولا آب گوشت است در خانه هايي كه نذري مي دهند پخش شده و خود را براي مراسم ' شام غريبان' كه بعد از غروب آفتاب شروع مي شود و اتمام مراسم عزاداري 10 روزه و بسته شدن سقاخانه هاست اماده مي كنند.

گروه هاي زن و مرد با روشن كردن شمع و بر سر نهادن طبق هايي حاوي كاه و خرما و شمع و يا عروسك هايي به نشانه كودكان يتيم كربلا، در كوچه پس كوچه هاي شهر به راه مي افتند و با صدايي اندوهناك در رثاي امام مي خوانند.

تعزيه ها كه با موضوع حوادث عاشورا نوشته و اجرا مي شوند همانند ساير شهرهاي كشور در بروجرد نيز برگزار مي شود.

كُــتل نيز كه نوعي نمايش آئيني است به ذكر تصويري برخي از صحنه هاي كربلا و پس از آن مي پردازد. دسته هاي كتل، داراي حيوانات سنتي بويژه شتر و اسب هستند و افراد مختلف لباسهايي مي پوشند كه آنها را به شكل و شمايل شخصيت هاي مثبت و منفي حادثه كربلا در مي آورد.

معمولا كتل ها در معابر حركت مي كنند و فقط صداي عزاداري از بلندگوهاي همراه آنها شنيده مي شود اما گاه توقف مي كنند و نوحه هايي نيز مي خوانند.

برپايي مجلس ختم قرآن، روضه خواني و مداحي تا پايان ماه صفر در بروجرد همچنان ادامه دارد.

7189/630