شبكه های اجتماعی چالشی در برابر روزنامه نگاری؟

روز چهارشنبه 24 مرداد برای تهیه ی گزارش نشست «خبررسانی در شبكه های اجتماعی» به دفتر مطالعات و برنامه ‌ریزی رسانه‌ها رفتیم؛ محلی كه برای این نشست در نظر گرفته شده بود، كتابخانه ی این دفتر بود. به سالن كه می رسیم، بهت زده می شویم؛ مكان بسیار كوچكی با صندلی هایی چسبیده به هم در سالن تعبیه شده اند؛ جا برای سوزن انداختن نیست و تعدادی سر پا ایستاده اند. شور و هیاهوی خاصی در سالن برپاست؛ استادان و پژوهشگران حوزه ی رسانه و فضای مجازی كه قرار است سخنرانی كنند در محل های در نظر گرفته شده می نشینند.

اساتید و پژوهشگرانی كه قرار است سخنرانی كنند عبارت اند از: «محمد سلطانی‌فر» رییس دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، «حسن نمكدوست تهرانی» مدیر مركز مطالعات رسانه‌یی همشهری، «یونس شكرخواه» استاد دانشگاه و سردبیر همشهری آنلاین، «حسین امامی» مدرس دانشگاه، «احسان پوری» مدرس دانشگاه و روزنامه نگار، «مریم سلیمی» پژوهشگر در حوزه فضای مجازی، «الهام باقری» مدرس دانشگاه و «رضا كیمیایی» روزنامه‌نگار.



***سلطانی فر: شبكه های اجتماعی جریان سازهای اصلی خبری

مدیر مركز مطالعات و برنامه ریزی رسانه به عنوان مجری و اولین سخنران می گوید: دغدغه ی امروز ما این است كه حوزه ی شبكه های اجتماعی چه قدر می تواند در فضای حوزه ی خبر رسانی ما تاثیر گذار باشد و بالعكس حوزه ی خبردهی ما تا چه اندازه می تواند حوزه ی شبكه های اجتماعی را معطوف به خود كند ؟

وی در ادامه گفت: معتقدم اگر در سالهای 80-1970م، خبرگزاری های بزرگی همچون «آسوشیتدپرس»، «رویترز»، «یونایتدپرس» و ... جریان اصلی اطلاع رسانی (Main Stream) خبری بودند، امروز اعتقاد ما بر این است كه شبكه های اجتماعی، جریان اصلی اطلاع رسانی و جریان سازهای خبری این حوزه هستند. در این حوزه سوال هایی مطرح می شود از جمله این كه چگونه این ها را بشناسیم و چگونه از این فضا استفاده كنیم؟ چگونه در دایره ی خبر این ها را مورد استفاده قرار دهیم؟ چگونه آن ها را موثق بدانیم؟

مدیر مركز مطالعات و برنامه ریزی رسانه در ادامه گفت: فضای كنونی، فضای «وب2» است و تمام تولید محتوا در این حوزه توسط مخاطب شكل می گیرد و هر مخاطبی می تواند حتی اخبار نادرستی را در فضای این شبكه ها شكل دهد.



***الهام باقری: زبان خبرنویسی شبكه های اجتماعی تغییر كرده است

مدرس دانشكده ی خبر به عنوان دومین سخنران این همایش از زبان خبر و ادبیات خبر در شبكه های اجتماعی گفت و یادآورشد: فرضیه ام این است كه زبان خبرنویسی شبكه های اجتماعی به شدت تغییر كرده و بسیار متفاوت با زبان رسانه یی، نوشتاری و خبرگزاری های رسمی است.

وی در ادامه گفت: آن چیزی كه امروزه درباره ی آن كم كار شده، بحث زبان و ادبیات در فیسبوك است. چرا كه در این زمینه مقاله، همایش، پایان نامه و كتاب تخصصی در دست نداریم.

باقری تاكید كرد: به طور حتم ابزار اول خبر، زبان است؛ اما در شبكه ی فیسبوك زبان نوشتاری بسیار موثر است. اولین تفاوت زبان در شبكه های اجتماعی با بقیه ی عرصه های ارتباطات آزادی بیان در آن است كه جدا از خوبی ها و بدی هایش هر كس می تواند آن چیزی را كه می بیند به زبان خودش منتقل كند.

باقری این را اضافه كرد كه در رسانه، شخصیتی تولید شد با نام «شهروند-خبرنگار» و پس از آن «خبرنگار-ادیب» و «شهروند-ادیب» هم تولید شد.

وی در ادامه گفت: در شبكه ی اجتماعی فیسبوك اتفاقی كه می افتد این است كه یك خبری كه كار می شود بلافاصله پشت سرش ادبیات تولید می كند.

این مدرس دانشگاه در ادامه گفت: در ایران یك انقلاب روزنامه نگاری در حال اتفاق است؛ همان اتفاقی كه در دوره ی مشروطه افتاد. در دوره ی مشروطه خبر امروز كار می شد فردا شعرش درآمده بود. برای مثال شب خبر تولید شده بود، بچه ها شعرش را فردا در خیابان ها می خواندند و این نشانگر قوت ادبیات در آن زمان بوده است.

وی یادآور شد: شبكه ی اجتماعی فیسبوك در حال ایجاد انقلاب در ادبیات است؛ با توجه به این كه زبان هر دوره یی را مختصات فكری و ساختاری تشكیل می دهد، زبان فیسبوك هم اتفاقی برایش افتاده است؛ یعنی یكسری مختصات فكری دارد كه آزادی بیان از شاخه های آن است.

باقری در ادامه گفت: هابرماس اعتقاد دارد در نظام سرمایه داری 2 مفهوم اصلی وجود دارد كه دست به دست هم می دهند و ایجاد تغییر می كنند؛ یكی فضای عمومی و دیگری گفت و گوی عمومی است. برای فضای عمومی می شود فیسبوك را فرض كرد و گفت و گویی كه پشت سرش اتفاق می افتد را می توان گفت و گوی عمومی یا عام دانست. یعنی هر كسی با هر زبانی می تواند در این گفت و گوی جمعی یا دیالوگ جمعی شركت كند. نكته ی مهم اینجاست كه این فضا وقتی گسترده تر شود گفت و گو بزرگتر می شود و هرچه گفت و گو بزرگتر شود نقد ساختاری قوی شكل می گیرد.

باقری در پایان سخنانش گفت: گفت و گوی عمومی تنش زا هم هست، به همان سان كه در زمان برگزاری جام جهانی در شبكه های اجتماعی دیدیم . البته در كنار زبان تنش زا، طنز هم شكل می گیرد و طنزها بسیار خاص، نو و حتی جریان ساز هستند. سرعت كار در شبكه های اجتماعی بسیار بالاست؛ برای همین متن های بلند را چندان بر نمی تابد. به این دلیل متن های بلند كمترامكان خوانده شدن دارند.



***مریم سلیمی: روزنامه نگاری اجتماعی پیوند بین رسانه های اجتماعی و روزنامه نگاری است

سلیمی پژوهشگر فضای مجازی به عنوان سخنران بعدی در مباحث خود به تاثیر شبكه های اجتماعی بر روزنامه نگاری و رسانه های جمعی پرداخت.

سلیمی گفت: تصاویر انقلاب را می شود در صفحه ی تلویزیون مشاهده كرد ولی امروز می گویند اخبار و رویدادهای مهم را برای اولین بار می شود در شبكه ها و رسانه های اجتماعی دید.

وی در ادامه گفت: در زمان حاضر سرعت جریان اطلاع رسانی و خبررسانی در شبكه های اجتماعی در حال شكل گیری است و این سرعت به قدری زیاد است كه روزنامه نگاران را در بعضی موارد به خستگی رسانده و حتی زمینه ی جنبشی به نام جنبش خبررسانی آهسته می شود.

پژوهشگرفضای مجازی در ادامه گفت: «جان مك فارلین» سردبیر نشریه ی كانادایی می گوید: مفهوم خبر فوری در ظاهر اگرچه معنی اش این است كه همچنان بتوانیم پیش از دیگران خبری را منتشر كنیم ولی با آمدن شبكه های اجتماعی این واژه به طور كلی دچار تغییر مفهوم شده و به واقع شبكه های اجتماعی این فرصت را از سایر رسانه ها می گیرند و این خودش خطاهایی را بوجود می آورد و امكانی نمی دهد كه اخبار و اطلاعات به صورت واقعی و حقیقی منتشرشوند. كوتاه بودن و محدودیت استفاده از واژه ها در شبكه های اجتماعی سبب می شود كه این نقص ها به اصل خبر لطمه بزند.

وی در ادامه گفت: «آنتونی دروسا» خبرنگار خبرگزاری رویترز می گوید در زمان حاضر رفتن و مراجعه كردن به فیسبوك مثل رفتن به میدان اصلی شهر است. مثل آن است كه شما به تك تك آدم ها یی مراجعه می كنید كه در این فضا وجود دارند.

به باور سلیمی در زمان حاضر برای رسانه های جمعی و همچنین شبكه های اجتماعی شرایطی بوجود آمده كه ناخودآگاه این ها را به تعامل وادار كرده است.

وی در ادامه گفت: رسانه های بزرگ مثل بی بی سی و رویترز برای خبرنگاران خود تعریف كرده اند كه وقتی می خواهند به شبكه های اجتماعی ورود پیدا كنند باید طبق چه قواعد و شرایطی مراجعه كنند و این اطلاعات را دریافت كنند. در مواردی برخی خبرنگاران از این سطح عبور كرده اند؛ بدین معنا كه با سمت رسمی خودشان در یك رسانه یی آمده اند و وارد شبكه ی اجتماعی شده و فعالیت هایی انجام داده اند كه بلافاصله صدمه اش را دیده اند. نمونه ی آن «اكتاویو نصر» بوده كه پس از 20سال همكاری با «سی ان ان» به خاطر این كه در شبكه ی اجتماعی نسبت به مرگ یكی از علمای شیعه لبنان اظهار تاسف كرده بود، بلافاصله عذرش را خواستند و بعد از 20 سال مجبور به ترك آن جا شد.

سلیمی با بیان این كه شكل گیری رسانه های اجتماعی فرضیه یی را فراهم كرده كه ما با چیزی به نام انقلاب رسانه های اجتماعی رو به رو هستیم، انقلاب رسانه های اجتماعی ناشی از شكل گیری روزنامه نگاری اجتماعی هستند.

وی در پایان بر این نكته تاكید كرد كه روزنامه نگاری اجتماعی از پیوند بین فعالیت در رسانه های اجتماعی و روزنامه نگاری حاصل شده كه نتیجه ی آن، این نوع روزنامه نگاری است.



***رضا كیمیایی: در شبكه ی اجتماعی مخاطب تنها مصرف كننده نیست

كیمیایی روزنامه‌نگار و پژوهشگر رسانه به عنوان سخنران بعدی همایش مباحث خود را با برشمردن ویژگی های شبكه های اجتماعی شروع كرد و گفت: اتفاقی كه با شكل گیری شبكه های اجتماعی بوجود آمده این است كه در این شبكه ها دیگر مخاطب تنها مصرف كننده نیست بلكه خودش تولید كننده ی خبر است.

وی در ادامه گفت: در رسانه های سنتی ارتباط به صورت یك طرفه است ولی در رسانه های اجتماعی یا اینترنت چون در محیط وب2 اتفاق می افتد یك جور دوسویه بودن اتفاق می افتد؛ یعنی تولید كننده با مصرف كننده ی خبر می تواند ارتباط برقرار كند. این ارتباط در آن واحد و با ابزارهایی چون كامنت ها صورت می گیرد.

كیمیایی یادآوری كرد كه دو نوع خبرنویسی در شبكه های اجتماعی داریم؛ یك گروه خبرنگار و خبرنویس اند و گروه دیگر خبرنگار نیستند و خبرنویس اند. تعداد افرادی كه خبرنگار هستند و در شبكه های اجتماعی خبر می نویسند خیلی كم است ولی تعداد افراد عادی كه خبرنویسی می كنند، چندین برابر خبرنگاران است. این دو دسته با یكدیگر تفاوت دارند كه آن در زمینه صحت مطالبی است كه هر یك مخابره می كنند.

به گفته ی این روزنامه نگار برای درستی یا نادرستی اخبار ما باید چیدمانی متنوع از اخبار را بررسی كنیم و شبكه های اجتماعی نیز فرصت به وجود آمدن این چیدمان را فراهم كردند و امروز این رویداد نیست كه تبدیل به خبر می شود بلكه این توییت ها هستند كه تبدیل به خبر می شوند.

كیمیایی گفت: سوالی مطرح می شود با این عنوان كه خبرنگاران چگونه می توانند از شبكه های اجتماعی استفاده ی درستی كنند؟ به نظرمن آن چه شبكه های اجتماعی به خبرنگار می دهد، سوژه است. خبرنگاران به دلیل در دسترس بودن، رایگان بودن و حس مالكیت محتوا از شبكه های اجتماعی به عنوان رسانه استفاده می كنند.

كیمیایی در پایان سخنانش خاطرنشان كرد: ما در دنیا به سمتی حركت می كنیم كه بسیاری از خبرگزاری های بزرگ دنیا هم اكنون دبیر و سردبیر در حوزه ی شبكه های اجتماعی نیز دارند.



***حسین امامی: شبكه های اجتماعی منجر به تكامل رسانه ها شده نه انقلاب در رسانه ها

امامی مدرس دانشگاه سخنران بعدی نشست در مورد این كه رسانه ی اجتماعی(social meadia) با شبكه ی اجتماعی(social network) چه تفاوتی دارد گفت: خصلت شبكه ی اجتماعی، شبكه سازی است. ولی در رسانه ی اجتماعی هدف اصلی شبكه سازی نیست بلكه استفاده از رسانه است؛ برای مثال می توانیم بگوییم «یوتیوپ» رسانه ی اجتماعی است ولی «فیسبوك» شبكه ی اجتماعی است.

وی با اشاره به نتایج یك پژوهش علمی كه در دفتر مطالعات و برنامه ریزی صورت گرفته است گفت: براساس این پژوهش نگرش خبرنگاران به شبكه های اجتماعی مثبت بوده است. دوم خبرنگاران به دلیل شهرت خودشان مایل هستند با نام شخصی خود در شبكه های اجتماعی حضور داشته باشند. سوم بانوان خبرنگار تمایل بیشتری در مشاركت تولید محتوا نسبت به آقایان دارند.

این مدرس دانشگاه در پایان بر لزوم تعیین تكلیف در زمینه ی سیاستگذاری و فعالیت در حوزه ی شبكه های اجتماعی در كشور تاكید كرد و با بیان این كه معاونت مطبوعاتی فقط مختص روزنامه هاست گفت: متاسفانه هنوز رسانه های ما راهبرد مشخصی در رو به رو شدن با شبكه های اجتماعی ندارند.



***احسان پوری: غلبه ی فضای دیجیتال بر فضای آنالوگ

پوری مدرس دانشگاه و روزنامه نگار، به عنوان سخنران بعدی نشست با اشاره به تفاوت های فضای آنالوگ و دیجیتال گفت: ما در فضای آنالوگ خیلی محدود بودیم اما در فضای دیجیتال چنین محدودیتی وجود ندارد. در این فضای جدید مفاهیم هم تغییر كرده است. رهبری و مدیریت افكار در رسانه های اجتماعی با هم تفاوت پیدا كرده است و آن دوران گذشت كه ما مجبور بودیم برای خواندن مقاله نویسان مشهور در روزنامه ها جلوی دكه ها صف بكشیم.

وی تاكید كرد كه امروز كسی در شبكه های اجتماعی مطرح است كه فعالیت بیشتری داشته باشد. شبكه های اجتماعی را نمی توان با نگاه از بالا به پایین دید و تحلیل كرد.



***حسن نمكدوست: شبكه های اجتماعی آلترناتیو جریان اصلی اطلاع رسانی هستند

استاد دانشگاه و مدیر مركز مطالعات همشهری سخنران دیگر نشست بود كه در پاسخ به سوالی مبنی بر اینكه آیا شبكه های اجتماعی اكنون به جریان اصلی رسانه یی در ایران یا جهان تبدیل شده اند؟ گفت: من در این خصوص تردید دارم و هنوز به یقین نرسیده ام كه شبكه های اجتماعی جریان اصلی هستند پس بنابراین من شبكه های اجتماعی را آلترناتیو می دانم و هنوز جریان اصلی اطلاع رسانی (Main Stream) نمی دانم.

وی در ادامه گفت: درباره ی اینكه شبكه های اجتماعی چه تاثیری بر حوزه ی خبر می گذارند براین باورم كه حضور شبكه های اجتماعی یك فشار مثبت در حوزه ی اطلاع رسانی وارد می كند. البته نباید نگران انتشار شایعات و حتی اخبار كذب در این شبكه ها باشیم؛ برای اینكه اساس شكل گیری آن ها بر این منظور نبود كه اخبار موثق منعكس كنند. شبكه های اجتماعی قرار نیست متعهد به اخلاق حرفه یی روزنامه نگاری باشند.

این استاد دانشگاه اضافه كرد: ما ناچاریم در مقام رسانه نگار، شبكه های اجتماعی را رصد كنیم چون اگر ما رویدادهایی را كه در این شبكه ها بازتاب می یابد منعكس نكنیم، مردم می دانند كه ما چه چیزی را از آن ها پنهان كرده ایم و می گویند كه این برخلاف اصول حرفه یی كار شماست.

مدیر مركز مطالعات همشهری در مورد آموزش فعالیت در شبكه های اجتماعی گفت: آموزش غیر ممكن و همچنین بی فایده است. چگونه می شود جمعیت 15-20 میلیونی را در یك جا جمع كرد و به آن ها آموزش داد؟ در واقع چنین چیزی شدنی نیست، ما باید پدیده ها را واقعی ببینیم.



***شكرخواه: شبكه های اجتماعی مشروعیت روزنامه نگاری را ندارند

استاد دانشگاه و سردبیر همشهری آنلاین به عنوان آخرین سخنران گفت: من نیز همچون نمكدوست، شبكه های اجتماعی را جریان اصلی اطلاع رسانی نمی دانم. در ایران شبكه های اجتماعی به طور عمده با فیسبوك شناخته می شوند.

وی ادامه داد: رشد شبكه های اجتماعی به این طریق است كه هر جا نهادهای مدنی محدود باشند، این شبكه ها گسترش پیدا می كنند؛ برای نمونه در برخی كشورهای اروپایی خیلی ها نمی دانند فیسبوك چیست و حتی مردم دلیلی برای بیان نظراتشان در جایی مانند فیس بوك ندارند.

شكرخواه با بیان این كه به طور كلی ساختار شبكه های اجتماعی، از نظر سلیقه و ذایقه مركز گریزند. شبكه های اجتماعی را در حقیقت كندوی زنبورهای مختلف دانست؛ یعنی هر كدام با میثاق های مختلف می آیند و در كنار هم قرار می گیرند.

به گفته ی وی روزنامه نگاری یك تعهد تاریخی به افكار عمومی دارد، پس بنابراین مشروعیتی كه در روزنامه نگاری وجود دارد به هیچ وجه در شبكه های اجتماعی وجود ندارد.

سردبیر همشهری آنلاین در ادامه گفت: ما(رسانه ها) در حوزه ی عكس و فیلم به تدریج بازی را به شبكه های اجتماعی می بازیم؛ البته خیلی از كارهایی كه روزنامه نگاران بلدند، فعالان شبكه های اجتماعی بلد نیستند.

شكرخواه در عین حال تاكید كرد كه ارزش مهم خبری، ارزش دربرگیری است و ما از این نظر به شبكه های اجتماعی و رصد آن ها نیاز داریم.

*گروه پژوهش های خبری

پژوهشم**م.س**2054