آن هنگام كه صنعت بزرگ نفت پس از تلاش های دولت مصدق و پشت سر گذاشتن فراز و نشیب های بسیار، رنگ ملی شدن را بر خود پذیرفت و دست بیگانگان را از منافع ملی ایران كوتاه كرد، توطئه های دشمنان و مخالفان این طرح آشكار شد.
ابتدا سازمان جاسوسی آمریكا «سیا» اعلام كرد كه ادامه‌ی حكومت مصدق پای شوروی را به ایران باز می كند و منافع آمریكا و انگلیس را در ایران به خطر می اندازد.
پس از این رویداد بریتانیا نیز به دادگاه لاهه شكایتی را مبنی بر ملی شدن صنعت نفت ایران ارایه كرد، اما با رای مثبت این دادگاه به نفع ملت ایران مواجه شد كه انگلیس و آمریكا نفت ایران را تحریم و نقشه ی براندازی دولت مصدق را طراحی كردند اما این دولت پابرجاتر از همیشه به فعالیت خود ادامه داد.
بیگانگان دست از تلاش برای دستیابی به اهداف خود برنداشتند، بنابراین در نخستین اقدام كودتایی به وسیله ی انگلیس با عنوان عملیات «چكمه» به رهبری «وود هاوس» جاسوس انگلیسی، تدارك دیده شد اما با پیوستن آمریكا به نقشه ی كودتا و دخالت سازمان سیا، این كودتا با عنوان «عملیات آژاكس» به صورت مشترك در 25 مرداد طرح ریزی شد و پس از چندبار تجدید نظر و مشورت به تصویب رسید. نقشی كه برای محمدرضا پهلوی در نظر گرفته شد، فرار وی از كشور، امضای فرمان بركناری مصدق و نیز اجرای دستور انتصاب سرلشكر زاهدی به نخست‌وزیری بود.
كرمیت روزولت رییس شعبه خاورمیانه سازمان «سیا» و مسوول اجرای این كودتا در 28 تیر 1332 به صورت پنهانی از عراق وارد ایران شد تا محمدرضا پهلوی را مطمئن كند كه این عملیات، واقعی و از حمایت دولت‌های آمریكا و انگلیس برخوردار است.
محمدرضا پهلوی نیز پس از پی بردن به طرح كودتا با اعلام موافقت خود، در 22 مرداد 1332 برای برداشتن گام های نخستین این كودتا، ابتدا به صورت محرمانه حكم بركناری مصدق را از مقام نخست وزیری صادر و پس از آن جانشینی سرلشكر فضل الله زاهدی را اعلام كرد و برای دور ماندن از هیاهوی این كودتا با همسرش به كلاردشت منطقه ای در شمال ایران رفت.
سرلشكر نصیری رییس گارد سلطنتی، فرمان بركناری مصدق را در نیمه شب 25 مرداد به وی ابلاغ كرد، مصدق پس از دریافت این خبر در هنگام خروج از منزل بازداشت شد.
ساعت 6 بامداد 25 مرداد، خبر كودتا از رادیو تهران اعلام و ساعت هفت بامداد، اعلامیه‌ی دولت درباره‌ی ماجرای كودتا از رادیو و روزنامه‌ها پخش شد و همه فهمیدند كه مصدق بركنار شده است، بنابراین مردم و رهبران دینی با حمایت از مصدق برای نشان دادن اعتراض خود به خیابان ها آمدند. با آغاز این نارضایتی ها و نپذیرفتن فرمان بركناری از طرف مصدق، طرح بیگانگان با شكست مواجه شد.
پس از شكست كودتای 25 مرداد، محمدرضا پهلوی محور اصلی كودتاچیان، از ترس بركناری خویش تصمیم به فرار گرفت، وی راهی رامسر شد و از آنجا با هواپیما به بغداد رفت و سپس عازم شهر رم در ایتالیا شد.
مردم پس از فرار محمدرضا پهلوی از كشور به خیابان‌ها ریختند و مانند جشنی ملی به شادی و شعار دادن پرداختند. مجسمه‌های محمدرضا پهلوی و رضا پهلوی از میدان های بهارستان و توپخانه پایین كشیده و عكس‌های شاه از همه‌ی اداره های دولتی جمع‌آوری شد. مردم در این روز با اعلام حمایت خود از محمد مصدق خواستار لغو نظام سلطنتی شدند. مصدق نیز مجلس هفدهم را در صبح روز 25 مرداد منحل كرد تا یكی از مركزهای فعال علیه دولت خویش را از میان بردارد.
پس از این اقدام ضربه ی روحی شدیدی به كودتاچیان وارد و حلقه ی محاصره علیه سرلشكر زاهدی تنگ تر شد. سرلشكر زاهدی از همان فردای كودتا برای سازماندهی عملیات از تهران رفت.
«وودهاوس» طراح نقشه ی براندازی «عملیات چكمه» وضعیت شكست كودتا را چنین توصیف كرد:«همه چیز از دست رفته به نظر می‌رسد. شاه با ملكه ثریا و چند نفر از درباریان وفادارش از كشور گریخت.... در تهران پلیس مصدق برای پیدا كردن زاهدی كه به وسیله سفارت آمریكا پنهان شده بود، جستجوی گسترده‌ای را آغاز كرد.»
اسناد وزارت امورخارجه ی آمریكا و سازمان سیا به روشنی نشان می‌دهند كه دولت آمریكا پس از شكست كودتای 25 مرداد، پرونده ی آن را به صورت موقت بست.
كرمیت روزولت پس از شنیدن خبر شكست كودتا از رادیو، تصمیم گرفت طرح دوم خود را به اجرا درآورد. این طرح این گونه بود كه سرلشكر زاهدی نخست‌وزیر واقعی است و مصدق باید به هر ترتیبی از قدرت كناره گیری كند.
سرانجام طرح دوم در 28 مرداد 1332 با تحرك گسترده ی نیروهای نظامی از پادگان ها آغاز شد.
دولت مصدق كه تا آن روز با پافشاری برای در دست گرفتن كنترل كامل منابع نفتی كشور، دشمنی دولت های غربی را به جان خریده بود، در نهایت با كودتای 28 مرداد كه كودتایی با طرح و حمایت مالی و اجرایی سازمان مخفی اطلاعات انگلیس و سازمان اطلاعات مركزی آمریكا، (سیا) علیه دولت وی طراحی شده بود، از طرف سرلشكر فضل‌الله زاهدی بركنار و محمد مصدق دستگیر شد.
محمدرضا پهلوی پس از دریافت این خبر در 31 مرداد همان سال به ایران بازگشت. وی در نخستین فرار نشان داد كه با فرمانبرداری و ترس از بیگانگان، توانایی و اراده ی رویارویی با نتایج عملكرد خود را ندارد و به راحتی تسلیم خواسته های بیگانگان می شود، همانگونه كه این ترس را در 26 دی 1357 هجری خورشیدی در آخرین فرار خود به همگان نشان داد.
برگرفته از: كتاب ظهور و سقوط پهلوی
گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9128**9131
تهران- ایرنا- بیست و پنجم مرداد 1332، محمدرضا پهلوی با پیروی از خواست و اراده ی بیگانگان زمینه ی اجرایی شدن كودتایی را با بركناری مصدق فراهم آورد و خود برای دوری از آتش آن، فرار را بر ماندن ترجیح داد و به ایتالیا گریخت.