نام گرفتن استان مركزي به عنوان قطب و كانون صنعت اگر چه با توجه به ظرفيت هاي مهم و قابل ملاحظه آن صحيح و بجا است اما تنها معرف بخشي از ويژگيهاي اين خطه از ميهن اسلامي است درحاليكه اين استان در حوزه هاي ديگر نيز پيشتازي دارد.
معرفي اين منطقه به عنوان استاني صنعتي و برخوردار از كارخانه ها و صنايع كوچك و بزرگ، نبايد موجب ناديده گرفتن توانمنديهاي آن در زمينه فرهنگي، كشاورزي، گردشگري، محيط زيست و حتي معدن شود.
هرچند نقش صنعت استان مركزي در اقتصاد ملي پررنگ و مايه افتخار و مباهات است ولي اين استان در ساير زمينه ها نيز در سطوح ملي و بين المللي نقش آفريني دارد كه در سايه نگاه تك بعدي مغفول و ناشناخته مانده است.
استان مركزي با دو هزار و 900 واحد توليدي و صنعتي دومين قطب صنايع مادر تخصصي و چهارمين قطب صنعت ايران است ولي اين استان در كشاورزي نيز صاحب رتبه هاي بسيار خوبي در سطح كشور است .
استان مركزي به لحاظ برخورداري از اقليم آب و هوايي خاص و بهره گيري از دانش نوين توليد محصولات كشاورزي، تنها توليد كننده و صادركننده پسته ارگانيك كشور است.
توليد محصولات آلومينيومي، مخازن تحت فشار، بويلرهاي نيروگاهي و صنعتي، ماشين آلات كشاورزي و راه سازي، محصولات پتروشيمي و پالايشگاهي، رنگ هاي صنعتي، منسوجات، شيشه وبلور، انواع لاستيك خودرو، سيم و كابل، شوينده ها، الياف مصنوعي، لوازم خانگي، كاشي، لوله و پروفيل فولادي و پي وي سي موجب اعتبار استان مركزي شده ولي نقش آفريني آن در تامين نياز بسياري از ارقام و محصولات كشاورزي استانهاي مختلف ناشناس مانده است.
بخشي از گندم، جو، آفتابگردان، حبوبات، پنبه، چغندرقند، گوجه فرنگي، پياز، انگور، خشكبار، سبزيجات، انار، طالبي، هلو، پسته، بادام و گردو و ديگر محصولات كشور در استان مركزي توليد مي شود و اين استان در توليد بسياري از محصولات از جمله انار، حبوبات و گل و گياهان زينتي داراي رتبه هاي يك تا سوم در سطح كشور است.
اين استان حدود دو درصد جمعيت كشور را در خود جاي داده ولي سه درصد كل توليدات دام و طيوركشور را توليد مي كند و در حوزه آبزيان به ويژه ماهيان زينتي داراي رتبه نخست كشوري است.
محصولات دام و طيور و آبزيان استان مركزي ظرفيت تغذيه بيش از سه ميليون نفر يعني حدود دو برابر جمعيت كنوني استان را دارند و همين امر نقش پر رنگ اين بخش در اقتصاد ملي را روشن مي سازد.
استان مركزي داراي 421 معدن است كه ذخيره قطعي آنها بالغ بر 137 ميليارد و شش ميليون تن ارزيابي شده و سالانه از 380 معدن آن 14 ميليون تن ماده معدني استخراج مي شود و اين استان رتبه هفتم معدني كشور را به خود اختصاص داده است و تاكنون از 57 نوع ماده معدني موجود در كشور 42 نوع آن در استان شناسايي شده و از حدود 35 نوع ماده معدني بهره برداري مي شود.
اين استان با داشتن 83 معدن سنگ تراورتن، درحال حاضر 60 درصد سنگ تراورتن كشور را توليد مي كند و معادن شهرستان محلات به عنوان قطب سنگ تراورتن، شهرت جهاني دارد.
استان مركزي رتبه نخست در توليد سنگ تراورتن با استخراج 60 درصد و سولفات سديم با استخراج 70 درصد در كشور را داراست.
محصولات توليدي صنايع استان مركزي مواد اوليه بسياري از واحدهاي پايين دستي در سطح كشور را شامل مي شوند ولي اين محصولات بايد از طريق راههاي مواصلاتي و راه آهن حمل شوند و از اين رو نقش راهها در توسعه اقتصادي و اجتماعي استان نبايد ناديده گرفته شود.
استان مركزي از ديرباز به عنوان دالان ارتباط شمال و جنوب كشور نقش ارزنده اي در اتصال قسمت هاي مختلف ميهن عزيزمان را داشته و راههاي اين استان نقش ملي دارند به طوريكه پايتخت را به شهرهاي مهمي چون اصفهان و شيراز و نقاط نفت خيز خوزستان متصل مي كنند.
اين استان از جمله اولين مناطقي است كه راه آهن از آن گذشته و ايستگاه اراك يكي از مهمترين ايستگاه‌هاي راه آهن كشور بوده و هست كه در حمل و نقل بار و مسافر نقش مهمي را ايفا مي كند.
از سويي استان مركزي از جمله استانهاي نخبه پرور كشور است و از چهار هزار و 500 نفر مفاخر كشور حدود يك چهارم آنان از اين خطه برخاسته اند به طوري كه به آن عنوان بهشت مفاخر و پايتخت مفاخر و مشاهير را داده‌اند.
از نظر فرهنگي نيز استان مركزي از مناطق برخوردار كشور به حساب مي آيد و از اين نظر حتي نقش بين المللي دارد و عالمان ديني، دانشمندان، اديبان و فضلاي بزرگي از اين خطه برخاسته اند كه نقش مهمي در تاريخ ايران و حتي جهان داشته اند كه امام خميني ( ره ) در راس قرار دارند.
هر چند استان مركزي از نظر زيربناهاي فرهنگي تا وضعيت مطلوب فاصله دارد ولي پرورش شخصيتهايي چون پروفسور سيد محمود حسابي، دكتر محمد قريب، عباس اقبال آشتياني، شهيد چمران، امير كبير و قائم مقام فراهاني و ديگر بزرگاني كه حتي فهرست نام آنان نيز كتابي سترگ خواهد شد، نشان دهنده اهميت اين استان از نظر فرهنگي است.
درحال حاضر 85 مركز دانشگاهي در استان مركزي وجود دارد كه از اين تعداد 15 مركز دولتي، 13 مركز پيام نور، 24 مركز علمي و كاربردي، 22 مركز آزاد اسلامي و 11 مركز غيرانتفاعي است و استان يك منطقه دانشگاهي نيز محسوب مي شود.
به طور متوسط در هر شهرستان استان هفت واحد دانشگاهي وجود كه 122 هزار و 620 دانشجو در آنها مشغول به تحصيل در مقاطع مختلف از كارداني تا دكتري هستند.
استان مركزي با بيش از دو هزار اثر تاريخي، طبيعي و معنوي شناخته شده يكي از قطب هاي گردشگري در قلب ايران است كه تاكنون 850 مورد از آنها در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
بيت تاريخي حضرت امام (ره ) در خمين، بازار تاريخي اراك، مسجد جامع ساوه، محوطه تاريخي خورهه محلات، شهر زيرزميني زلف آباد، قلعه بهادري در اسفندان كميجان، منزل تاريخي ميرشكرايي در تفرش، بافت تاريخي شهر نراق، قلعه سالار محتشم خمين، منزل تاريخي اميركبير در روستاي هزاوه اراك، غار نخجير، سراب عباس آباد شازند و موزه هاي متعدد از جمله بناها و آثار شاخص ميراث فرهنگي استان هستند.
از مجموع 360 رشته فعال صنايع دستي كشور 110 رشته در استان مركزي رونق دارد كه رايج ترين آنها در حوزه بافت هاي سنتي، نساجي سنتي و هنرهاي دستباف، روكاري و رودوزي، چاپ سنتي، سفالگري وسراميك، قلمزني، مشبك و حكاكي برفلز، خراطي و نازك كاري چوب، مسگري و مشبك، حصيربافي، مينابافي، انواع پاپوش به ويژه گيوه و سنگ هاي نيمه قيمتي است.
استان مركزي سابقه ديرينه اي در توليد قالي دارد به طوري كه فرش ساروق و جيرياي اراك از دير باز شهرت جهاني داشته و 10 اثر صنايع دستي هنرمندان اين خطه نيز تاكنون موفق به دريافت ˈمهر اصالت يونسكوˈ شده است.
اين استان با وجود اقليم نيمه خشك رتبه سوم تنوع زيستگاهي كشور را به خود اختصاص داده و از اين نظر يكي از گنجينه هاي غني زيست محيطي كشور است.
برخورداري از تنوع آب و هوايي نظير اقليم كوير، كوهستاني، دشت و جنگل موجب شده كه شرايطي استثنايي در حوزه حيات وحش و گونه هاي گياهي اين استان وجود داشته باشد و برخي از زيستگاههاي آن از ديرباز به عنوان كانونهاي طبيعي پررونق مطرح بوده است.
30 درصد از يكهزار و 140 گونه جانوري شناسايي شده در كشور در استان مركزي وجود دارد كه برخي از اين گونه ها بسيار نادر و با ارزش است .
براساس آخرين سرشماري انجام شده در استان مركزي، 335 گونه جانوري شامل 53گونه پستاندار، 205 گونه پرنده، 54 گونه خزنده، 20 گونه دوزيست، 19 گونه آبزي و يكهزار و 336 گونه گياهي وجود دارد.
استان مركزي از نظر توليد و تبادل انرژي الكتريكي، ضريب نفوذ تلفن همراه، برخورداري از نيروهاي جوان تحصيل كرده، كتابخانه هاي عمومي و ديگرموارد نيز از جايگاه به نسبت مناسبي برخوردار است و اين همه در معرفي و شناخت استان بايد مورد توجه قرار گيرند.ك/4
559/559
استان مركزي در قلب ايران اسلامي در نگاه اول به عنوان استاني صنعتي و توليدي شناخته مي شود، اما اين منطقه از استعدادها و داشته هاي فراوان ديگري برخورد است كه بايد با نگاهي عميق از نو شناخته و باز تعريف شود.