نقش مثبت بنادر قشم در توسعه تجارت کریدور شمال‌-‌جنوب

به گزارش خبرنگار ایرنا، در دنیای پر رقابت امروز یکی از مهم‌ترین راه‌های جذب سرمایه‌های خارجی در راه توسعه پایدار کشورها ایجاد و گسترش مناطق آزاد اقتصادی و ویژه است که از سوی بیشتر کشورها در چند دهه اخیر مورد توجه بوده است.

در همین راستا تاسیس مناطق آزاد با تعریف امروزی به آغاز دهه ۱۹۶۰ میلادی در بندر شاتون ایرلند باز می‌گردد که تاکنون بیش از چندین هزار منطقه آزاد و ویژه اقتصادی با اهداف اقتصادی خاص در بیشتر کشورهای دنیا و به ویژه کشورهای در حال توسعه به‌وجود آمده‌اند.

در کشور ما ایران نیز با توجه به موقعیت راهبردی و نقش محوری ارتباطی مهم در مبادلات منطقه و فرامنطقه‌ای و با توجه ویژه به امر صادرات در سایه وجود شرایط مساعد جغرافیایی، اقلیمی و اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، ایجاد و گسترش مناطق آزاد اقتصادی از اوایل دهه ۱۳۷۰ شمسی مورد توجه جدی دولت‌ قرار گرفت.

موقعیت و اهمیت جغرافیای اقتصادی و سیاسی ایران، به ویژه با توجه به دگرگونی‌هایی که پیرامون کشور رخ می‌دهد، استفاده از ظرفیت‌ها و فرصت‌های مرتبط با مناطق آزاد و ویژه را دو چندان می کند، این موقعیت در صورت ایجاد ارتباط منطقی و تحلیل درست شرایط استحصال منافع ملی را از طریق برنامه‌ریزی عملیاتی هدفمند تحقق می بخشد.

مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور به برکت پشتیبانی و حمایت قطع دولت از آن‌هاحرکت اساسی خود را برای تبدیل شدن به کانون های جوشان تولید، ترانزیت، صادرات و صادرات مجدد آغاز کرده‌اند و در زمینه افزایش ظرفیت‌های دانشگاهی، خدمات، گردشگری و اقتصاد توریسم نیز گام‌های استواری را برداشته‌اند.

جزیره پهناور قشم با وسعت یک‌هزار و ۵۰۰ کیلومتر نه تنها بزرگ‌ترین جزیره ایران بلکه از بسیاری از کشورهای مستقل جهان نیز بزرگ‌تر است.

این جزیره ۲ مزیت عمده دارد که مزیت اول موقعیت ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک و قرارگرفتن در مسیر کریدور شمال‌-‌جنوب است و مزیت دوم دارا بودن منابع انرژی و ذخایر گاز طبیعی در اطراف قشم و خطوط انتقال مواد نفتی و ذخیره سازی سوخت است.

قشم با موقعیت استثنایی به عنوان بزرگ‌ترین جزیره در منطقه خلیج فارس با امکانات منحصر به فرد خود از جمله بنادر، سواحل، شیلات، لنج سازی و نظایر آن نقش محوری و ارتباطی مهم در مبادلات منطقه و فرامنطقه ای دارد.

امروزه در این جزیره زیرساخت‌های لازم در زمینه حضور بخش‌های تجاری و خدمات کالا شکل‌ گرفته است و به واسطه ظرفیت فیزیکی منطقه و موقعیت ژئوپلیتیک جدید اقتصادی از توجیه زیادی برخورد است.

هدف اصلی مناطق آزاد، ایجاد منطقه ای است که با صادرات کالا و صادرات مجدد سبب تحول اقتصادی شود و قشم در این زمینه از ویژگی‌های ممتازی برخوردار است.

در حال حاضر بندر بین‌المللی کاوه در این جزیره قابلیت پذیرش کشتی‌های نسل هفتم و ظرفیت پذیرش کشتی‌های کانتینری تا ۱۰ هزار TEU(واحد شمارش کانتینر) و کشتی‌های تا وزن خشک ۱۰۰ هزار تن را داراست و علاوه بر نقش تجاری - خدماتی خود به عنوان دهکده بار و پایگاه لجستیک (در پیوند با بندر شهید رجایی) از سهم قابل توجهی در توسعه عمومی جزیره قشم برخوردار است.

محدوده کلی این بندر در زمینی به عرض ۷۰۰ متر و طول ۹۰۰ متر با مساحت تقریبی ۶۳ هکتار و در حد فاصل جاده درگهان لافت تا دریا قرار گرفته است.

همچنین بندر بهمن این جزیره نیز با دارا بودن ظرفیت تخلیه و بارگیری کالاهای وارداتی و صادراتی از سوی شناورها با ظرفیت پنج هزار تُن، تخلیه و بارگیری کالا توسط لندینگ کرافت با ظرفیت ۲ هزار تُن، تامین سوخت شناورها، استقرار کالا در انبارهای روباز و سرپوشیده و انبار کالا تا هنگام ترخیص یا صادرات لنگرگاه توسعه تجارت دریایی و اقتصاد دریامحور است.

این بندر، با ظرفیت ۵۵۰ تن دارای پنج پست اسکله، یک پست پانتون مسافری و یک پست رو - رو، دارای ۱۵ هزار مترمربع محوطه کانتینری و بیش از ۱۲ هزار مترمربع انبار مسقف است و سالانه ۹۷۰ فروند شناور در این بندر رفت و آمد دارند.

بندر سلخ این جزیره تنها در فاصله پنج مایلی آبراهه بین المللی خلیج‌فارس قرار داشته و قادر است با احداث تاسیسات سوخت‌رسانی هشت تا ۱۰ میلیون تُن نفت کوره به کشتی های عبور فروخته و از طریق فروش آب و غذا، تعمیرات کشتی ها و ارایه سایر خدمات در آمدهای ارزی قابل ملاحضه دیگری را جذب کند.

همچنین قرار گرفتن جزیره جهانی قشم در کریدور تجارت کشورهای جنوبی خلیج‌فارس و در مرکز مثلث همکاری‌های مشترک تجاری بین ایران، امارات و عمان، امکان تبدیل شدن آن به بندر تجاری بین المللی در کریدور شمال‌-‌جنوب به دلیل نزدیکی به بازارهای آسیای مرکزی، شبه قاره هند و اروپا برای گسترش فعالیت‌های تجاری و انجام صادرات مجدد علاوه بر موقعیت مکانی این جزیره ظرفیت های بالقوه‌ای را رقم زده است.

در حال حاضر، به طور متوسط در هر ساعت پنج کشتی بزرگ تجاری یا نفت‌کش از حوالی و مقابل سواحل قشم عبور می‌کند که با توجه به حجم بالای رفت و آمد و موقعیت مکانی نگین خلیج‌فارس، این جزیره می تواند سالیانه سهم بالایی از درآمد ارزی را متوجه کشور کند.

همچنین بزرگ‌ترین جزیره ایرانی خلیج‌فارس به عنوان کریدور شمال‌-‌جنوب نقش موثری در صادرات مجدد کالای کشورهایی ازجمله افغانستان، پاکستان، ترکیه، عراق و همچنین کشورهای آسیای میانه (CIS)، دارد.

جزیره قشم به واسطه واقع شدن در دهانه خلیج فارس و دریای عمان و نزدیکی به آب‌های اقیانوس هند دارای موقعیت ژئوپلیتیک بسیار مناسبی است و به واسطه سهولت ارتباط با سایر مناطقی که از مناسب‌ترین مناطق سرمایه‌گذاری صنعتی و تجاری بوده و به واسطه وجود منطقه آزاد از ویژگی‌های خاصی برخوردار است.

به عقیده تمامی کارشناسان این جزیره دارای وضعیت بسیار مناسب و برجسته‌ای در منطقه غرب اقیانوس هند و خلیج فارس است چرا که با داشتن مساحتی مناسب در نزدیک‌ترین موقعیت به فلات ایران قرار گرفته است.

خلیج فارس با حدود ۱۰۰۰ کیلومتر طول و ۱۲۰ تا ۳۰۰ کیلومتر عرض مساحتی بیش از ۲ هزار و ۳۹۰ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد. این منطقه از جهان از نظر فعالیت‌های بازرگانی، کشاورزی، دریانوردی، موقعیت راهبردی و بهره‌برداری از منابع منطقه نفت و گاز و استفاده از ماهیگیری اهمیت زیادی دارد.

این منطقه بیش از ۶۵ درصد از ذخایر نفت نفت و ۳۰ درصد از ذخایر گاز جهان را دارا بوده و نزدیک به ۲۵ درصد تولید و ۴۳ درصد صادرات نفت جهان را به خود اختصاص داده است.

توسعه ساختاری منطقه آزاد قشم در کریدور شمال‌-‌جنوب

کریدور شمال‌-‌جنوب، گذرگاه حمل و نقل بین المللی مهمی است که در زمینه ترانزیت کالا بین کشورهای آسیایی و اروپایی به وجود آمده است این دالان ارتباط ترانزیتی کشورهای شمال اروپا، اسکاندیناوی و روسیه را از طریق ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس، حوزه اقیانوس هند و جنوب شرقی آسیا برقرار می‌سازد.

این گذرگاه حمل و نقل بخش مهمی از آن از خاک ایران می‌گذرد در حال حاضر کوتاه‌ترین، کم هزینه‌ترین و سریع‌ترین مسیر ترانزیت کالا بین آسیا و اروپا به شمار می‌رود.

کریدور یاد شده در حال حاضر از بندر بمبئی در حوزه اقیانوس هند آغاز و از طریق دریا به بندرعباس در جنوب ایران متصل می‌شود.

در داخل خاک ایران کالاهای ترانزیتی از طریق حمل و نقل جاده‌ای یا ریلی به بنادر شمالی کشور انتقال یافته و از مسیر دریای خزر به بنادر «آستارخان» و «لاگان» روسیه حمل می‌شوند که هزینه حمل کالاهای ترانزیتی از طریق کریدور شمال - جنوب تا ۳۰ درصد نسبت به سایر مسیرهای سنتی ارزان‌تر است.

به علاوه آنکه این کریدور تقاطع‌های متعددی با کریدورهای موجود میان کشورهای آسیای میانه و اروپا از جمله «تراسکا» و «آلتید» دارد که این تقاطع‌ها به توزیع متوازن بار در سطح منطقه کمک زیادی می‌کنند.

جزیره قشم دارای موقعیت راهبردی خاصی بوده و فاصله آن از بنادر مهم خلیج‌فارس و هفت کشور خارجی قابل ارزیابی است. با توجه به موقعیت استراتژیک این جزیره در خلیج‌فارس به طور قطع و یقین گسترش فعالیت اقتصادی در این جزیره به خصوص با راهکار جذب سرمایه‌گاه‌های خارجی می‌تواند آن را به رقیبی برای سایر مناطق آزاد کشورهای همجوار تبدیل کرده و در نهایت به رونق اقتصادی کشور بیانجامد.

همچنین بافت فیزیکی مناسب و وجود قابلیت ایجاد توسعه بنادر در این جزیره به دلیل وسعت زیاد به عنوان ترمینال مرکزی، نزدیکی به سرزمین اصلی و کاهش هزینه های جابجایی و رفت و آمد به وسیله شناورهای دریایی و کاهش هزینه های حمل و نقل تا کشور، نزدیکی به بنادر مهم و راهبردی بزرگ از قبیل بندرگواتر و جبل‌علی و کاهش هزینه های صادرات مجدد و بارگیری و توسعه توان صادراتی محصولات و قابلیت ایجاد قطب های جدید تولیدی، اقتصادی و تجاری در منطقه از دیگر نقش های مثبت بنادر جزیره قشم در زمینه توسعه تجارت کریدور شمال‌-‌جنوب است.

قشم صدرنشین تراز تجاری در میان مناطق آزاد ایران

بر اساس گزارش فروردین‌ ۱۴۰۴ منتشر شده از سوی معاونت اقتصادی دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد کشور، با نقش مثبت بنادر جزیره قشم در زمینه توسعه تجارت، سازمان منطقه آزاد قشم با ثبت تراز تجاری مثبت ۲۴.۴ میلیون دلاری، صدرنشین مناطق آزاد کشور در شاخص توازن صادرات و واردات شده است.

صادرات این منطقه در نخستین ماه سال به ۲۸.۸ میلیون دلار رسید، در حالی‌که واردات تنها ۴.۴ میلیون دلار بود. واردات قشم بیشتر شامل مواد اولیه، کالاهای مصرفی و مسافری بوده است.

این عملکرد نشان‌دهنده نقش برجسته قشم در ایجاد ارزش افزوده، رونق تولید و توسعه صادرات در چارچوب سیاست‌های کلان اقتصاد مقاومتی و برنامه‌ریزی دقیق برای کنترل واردات غیرضروری است.

در مقایسه، منطقه آزاد ارس با تراز مثبت ۱۷.۴ میلیون دلار و اروند با ۱۴ میلیون دلار در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در مقابل، مناطقی مانند چابهار، کیش و انزلی با تراز منفی مواجه بوده‌اند.

این آمار بیانگر رشد متوازن و هوشمندانه اقتصادی در قشم و حرکت به سوی تبدیل این منطقه به قطب صادراتی جنوب کشور است.

جزیره قشم با وسعت یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر در جنوب ایران، منطقه مناسبی جهت بار انداز کالا برای صادرات به کشورهای جنوبی خلیج‌فارس و کشورهای آفریقایی به کشورهای شمال، شمال‌غرب و شمال‌شرق ایران و بالعکس است.