مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، روز شنبه ششم اردیبهشت‌ماه در مسقط پایتخت عمان برگزار شد تا قطار دیپلماسی با گذشت از دو ایستگاه نخست، وارد مباحث و فضایی متفاوت از قبل شود.
نگاهی به سپهر سیاسی کشور و واکنش‌ها به فرایند مذاکرات با آمریکا که بر مدار «عزت، حکمت، مصلحت» پیش می‌رود، نشان از بروز تحولی رو به جلو دارد که پیشران نخست آن گسترش دایره عقلانیت بین اکثریت کنشگران و جریانات سیاسی کشور است
این دور از گفت‌وگوها با محوریت مسائل فنی و کارشناسی ادامه یافت تا ۲ طرف گامی دیگر در راستای حل و فصل یکی از مهم‌ترین موضوعات پرمناقشه بین‌المللی در بیش از یک دهه اخیر بردارند. رضایت نسبی دو طرف از محتوا، روند و سرعت مذاکرات، چشم‌انداز مثبتی را برای گفت‌وگوها ایجاد کرده است؛ چشم‌اندازی که «سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه و مسئول اصلی این مذاکرات اظهارداشته باید با «خوش‌بینی محتاطانه» به آن نگریست.
این مذاکرات با حمایت رهبر معظم انقلاب، سکانداری وزارت امور خارجه، برخورداری از پشتوانه افکار و مطالبات عمومی و نیز حمایت قریب به اتفاق نیروهای سیاسی کشور در جریان است؛ روندی که «مسعود پزشکیان» در دوره رقابت‌های انتخاباتی وعده داده بود دولت چهاردهم با دگرگونی در روابط خارجی و تلاش برای رفع تحریم‌ها، اقدام به حل مشکلات کشور خواهد کرد هر چند «کار خود را به مذاکرات گره نزده‌ایم». پزشکیان در این باره بارها و صراحتا اعلام داشته «با همه دنیا مذاکره می‌کنیم و با کسی دعوا نداریم.»
درباره زمینه‌های شکل‌گیری فضای کنونی می‌توان به سخنان رئیس‌جمهوری در جلسه استیضاح وزیر اقتصاد در میانه اسفندماه گذشته اشاره کرد که بیان داشت با وجود اعتقاد به مذاکره، به تبعیت از رهبر انقلاب که مذاکره با آمریکا را در آن مقطع صلاح نمی‌دانستند، به مذاکره نه گفته است؛ سخنانی که باعث شد حملاتی علیه رئیس‌جمهوری به راه افتد و طیفی از منتقدان از اصطلاحاتی چون برگزاری مجلس ختم وفاق و مذاکره و ... سخن بگویند.
نگاهی به سپهر سیاسی کشور و واکنش‌ها به فرایند مذاکرات با آمریکا که بر مدار «عزت، حکمت، مصلحت» پیش می‌رود، نشان از بروز تحولی رو به جلو دارد که پیشران نخست آن گسترش دایره عقلانیت بین اکثریت کنشگران و جریانات سیاسی کشور است؛ رویدادی که طلیعه آن در مقاطعی مانند پیام نوروزی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح از تخت جمشید بروز یافته بود.
در این پیام، سرلشگر «محمد باقری» به عنوان ارشدترین چهره نظامی جمهوری اسلامی یادآور صلح، آرامش و دوستی با سایر ملل شده و بر ضرورت تسری این رویکرد در روابط منطقه‌ای جمهوری اسلامی تاکید کرده بود.
با گذشت چند هفته، امروز حتی شمار قابل توجهی از چهره‌ها و جریان‌های سیاسی داخلی که به عنوان مخالف سرسخت مذاکره با غرب بر سر برنامه هسته‌ای کشورمان شناخته شده‌اند، به دلیل تغییر رویکرد و ادبیات طرف آمریکایی، فراهم شدن زمینه مذاکرات عزتمندانه و شرافتمندانه و البته در نظر گرفتن منافع کشور، خود به حامیان رویکرد تعاملی با غرب بدل شده‌اند.
از مهم‌ترین نمونه‌های تقویت سویه خردگرایی و واقع‌گرایی در مواضع جریان‌های سرسخت در برابر مذاکره، در واکنش چندی پیش «سعید جلیلی» به یکی از هواداران «جبهه پایداری» نمایان شد؛ وقتی که جلیلی در برابر به کارگیری تعبیر «بیعت با یزید» برای اشاره به مذاکرات ایران و آمریکا از سوی یک خانم منتسب به طیف ارزشی برآشفت و گفت: «این حرف غلط است! شما دارید جمهوری اسلامی را به بیعت با یزید متهم می‌کنید!»
این واکنش صریح و قاطع، از سنگین‌تر شدن کفه منطق‌گرایی در مواضع جریان‌های سیاسی منتقد مذاکرات حکایت دارد؛ جایی که تحلیل عقلایی و عملگرایانه بر شبه‌آرمان‌های مخرب در تعاملات بین‌المللی می‌چربد.
در نمونه‌ای دیگر از این طیف، «حجت عبدالملکی» وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در دولت سیزدهم که روزگاری خود از منتقدان مذاکره بود، در توییتی نوشته «زیان اطاله مذاکرات برای اقتصاد، از قطعی برق کمتر نیست.... ضمن حمایت از تیم مذاکره کننده و با توجه به شفاف بودن خطوط قرمز پیشنهاد می‌کنیم در جمع‌بندی تسریع شود.»
این نرمش موضع را می‌توان در اظهارات «ابوالفضل ظهره‌وند» عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس هم ردیابی کرد. ظهره‌وند عزم و جدیت دو طرف ایرانی و آمریکایی برای پیش‌برد و تمرکز بر یافتن راه حل در مذاکرات را نقطه قوت گفت‌وگوها دانسته است.
«محمدجواد لاریجانی» نیز اخیرا در گفت‌وگوی تفصیلی مشترک با «تسنیم» و «فرهیختگان» با تاکید بر اینکه «مذاکره غیرمستقیم، مذاکره برای هیچ نیست» اظهار داشته «ما الان همان طور که قبلا هم گفتم از دولت‌مان در این مذاکرات حمایت می‌کنیم، چون دارد با طرف خارجی صحبت می‌کند.»
برخی فضای کنونی را از نتایج شکل‌گیری تدریجی گفتمانی به نام «وفاق» می‌دانند که با تمرکز بر اشتراکات جریان‌های مختلف سیاسی و دوری از مرافعه و ستیز در فضای سیاسی، تامین رضایت حداکثری مردم را هدف‌گذاری کرده است
«سید احسان خاندوزی» وزیر اقتصاد دولت سیزدهم نیز به تازگی با اشاره به بهبود وضعیت اقتصادی در سال‌های اجرای برجام، تلویحا به آثار مثبت مذاکره و حل مناقشه هسته‌ای اشاره کرده است. خاندوزی اظهار داشته «سال‌های ۹۴، ۹۵ و ۹۶ را می‌توان دوره با ثبات اقتصاد کلان نامگذاری کرد. تورم در این دوره کاهش پیدا کرد و همه منتظر شروع برجام بودند.»
در این زمینه، حتی «سیدمحمود نبویان» نماینده تهران که به گفته برخی مخالفان برجام، یک تنه جلوی احیای آن در زمان دولت سیزدم ایستاد، چند هفته پیش در پاسخ به برخی شبهات درباره مذاکرات توئیت زد: «اگرچه محور شرارت دنیا یعنی رژیم شرور و تروریست آمریکا خواهان مذاکره بوده است، اما نوع مذاکره (غیرمستقیم)، موضوع مذاکره (فقط هسته‌ای) و محل مذاکره (کشور عمان) از سوی ملت بزرگ ایران تعیین شده است.»
در همین حال، برخی مطبوعات و رسانه‌های منتسب به جریان اصولگرا از جمله «وطن امروز»، «همشهری» و ... که سال‌ها مواضعی لایتغیر را علیه مذاکره با آمریکا حتی در دوره شهید رئیسی اتخاذ می‌کردند، این روزها در گزارش‌های خود در مورد مذاکرات، تلاش می‌کنند سویه اعتدال را تا حد امکان نگاه دارند یا دست کم با سوگیری کمتری راوی رویدادها و گفت‌وگوها در این حوزه باشند.
| چهره سیاسی | موضع‌گیری اخیر |
| سعید جلیلی | این حرف غلطی است که جمهوری اسلامی را به «بیعت با یزید» متهم می‌کنید. |
| حجت عبدالملکی | زیان اطاله مذاکرات برای اقتصاد، از قطعی برق کمتر نیست. |
| سیداحسان خاندوزی | سال‌های ۹۴ تا ۹۶ همه منتظر شروع برجام بودند. |
| ابوالفضل ظهره‌وند | عزم و جدیت دو طرف برای یافتن راه حل در مذاکرات، نقطه قوت گفت‌وگوها است. |
| محمدجواد لاریجانی | مذاکره غیرمستقیم، مذاکره برای هیچ نیست و از دولت‌مان در مذاکرات حمایت می‌کنیم. |
| سیدمحمود نبویان | مذاکرات باید به سمت برداشتن تحریم‌ها حرکت کند |
در این پیوند باید اشاره کرد که عالم سیاست در مشابهت با ذاتِ در حال تغییر انسان‌ها به عنوان یکی از اصلی‌ترین کنشگرانش، زنده و پویا است و سیاست‌ورزی فعالانه در آن نیازمند آمیزه و ترکیبی از کنش‌ها و واکنش‌های ایستا و غیرایستا بر مبنای مقتضیات و نیازها و منافع است. حفظ اصول در سایه بهره‌گیری از همه ظرفیت‌ها و فرصت‌ها برای تامین منافع ملی، به ویژه از طریق گفت‌وگو و تعامل به عنوان کم‌هزینه‌ترین و بهترین ابزار دیپلماسی، انتخاب هر نظام مردم‌سالار و عقلانیت‌محوری است.
از سوی دیگر، برخی فضای کنونی را علاوه بر گسترش دایره عقلانیت و تمرکز بر منافع و اهداف ملی از نتایج شکل‌گیری تدریجی گفتمانی به نام «وفاق» می‌دانند که با تمرکز بر اشتراکات جریان‌های مختلف سیاسی و دوری از مرافعه و ستیز در فضای سیاسی، تامین رضایت حداکثری مردم از طریق به کارگیری همه ظرفیت‌های سیاسی و مدنی کشور را هدف‌گذاری کرده است.
نظر شما