«گفتمان عدالت و عقلانیت» عنوان اثری تازه منتشر شده به قلم «غلامرضا کریمی» عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی و «محمد فقیری» عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان با مقدمه «سید شهاب الدین طباطبایی» دبیرکل حزب ندای ایرانیان و عضو شورای اطلاع‌رسانی دولت است. نقطه تمرکز کتاب برجسته‌سازی ۲ مؤلفه بنیادین در گفتمان دکتر پزشکیان یعنی عدالت و عقلانیت است؛ ۲ مفهومی که نویسندگان آن را لازم و ملزوم یکدیگر دانسته‌اند و معتقدند دکتر پزشکیان این ۲ را به عنوان ستون‌های اصلی برنامه و جهت‌گیری فکری و اجرایی خود مطرح کرده است.
ساختار کتاب
کتاب در قالب ۹ فصل تنظیم شده و محتوای آن به شرح زیر است: مقدمه و پیش‌گفتار؛ طرح مسئله گفتمان و جایگاه آن در سیاست ایرانی.
فصل‌های اول تا هفتم؛ تحلیل موشکافانه هر یک از مناظره‌های انتخاباتی به تفکیک تاریخ و محتوای بحث‌ها.
فصل هشتم؛ بررسی بیانیه انتخاباتی دکتر پزشکیان با تمرکز بر عناصر گفتمانی و نشانه‌های زبانی.
فصل نهم؛ بحث و نتیجه‌گیری با ارائه پیشنهادهایی برای فهم و تثبیت گفتمان عدالت و عقلانیت به عنوان شالوده‌ای برای بازتولید گفتمان دولت چهاردهم.
گزیده‌ایی از محتوای کتاب گفتمان عدالت و عقلانیت
کتاب حاضر تلاش دارد تا از طریق تحلیل و بررسی سخنان مسعود پزشکیان، به شناخت گفتمان عدالت و عقلانیت در سیاست‌ورزی ایران بپردازد. این اثر به طور خاص در قالب ۲ بخش، گفتمان پزشکیان را در مناظرات تلویزیونی و سخنرانی‌های سیاسی‌اش در چهارچوب مفاهیم عدالت و عقلانیت بررسی می‌کند.
در فصل‌های مختلف کتاب، نویسندگان به تحلیل محتوای مناظره‌های پزشکیان در انتخابات مختلف پرداخته‌اند و در این تحلیل‌ها به روشنی نشان داده‌اند که در تمام این مناظرات، پزشکیان بر اصول عدالت اجتماعی و عقلانیت سیاسی تأکید داشته است. در مناظره اول مسائلی چون مهار تورم، رشد تولید و اصلاح نظام بودجه‌ریزی مطرح می‌شود که نشان از عقلانیت اقتصادی او دارد. پزشکیان بر این باور است که بدون اصلاح روابط بین‌المللی، جذب سرمایه و تکیه بر دانش و تجربه، دستیابی به رشد هشت درصدی امکان‌پذیر نیست.
نویسندگان بر این باور هستند که رویکرد پزشکیان، عقل‌گرایانه، واقع‌بینانه، مبتنی بر تجربه و عینیت است و همواره بر علم، تحلیل علی و شفافیت در برنامه‌ریزی تأکید دارد. پزشکیان مدیریت غیرعلمی، وعده‌های غیرواقعی و قطع ارتباط با جهان را موانع اصلی رشد کشور می‌داند. از نظر او بدون انسجام داخلی و روابط خارجی مؤثر، تحقق برنامه‌ها ممکن نیست. به طور کلی صداقت، اخلاق سیاسی، رفع فقر و دموکراسی از عناصر کلیدی گفتمان او معرفی می‌شود.
در مناظره دوم، عدالت اجتماعی با تأکید بر فقرزدایی، حقوق معلمان و پزشکان و زیرساخت‌های آموزشی و درمانی بارز می‌شود. یکی از محورهای اصلی گفت‌وگوی او نقد جدی به نحوه تخصیص یارانه‌ها و وضعیت دهک‌های پایین جامعه بود. او با استناد به آمار و نمودار نابرابری در مصرف انرژی را نشانه‌ای از بی‌عدالتی در توزیع منابع دانست. راهکار پیشنهادی وی هدفمند کردن یارانه‌ها و جلوگیری از افزایش تورم بود تا از فقر مطلق کاسته شود. او از وضعیت فعلی مهاجرت پزشکان، پایین بودن دستمزد پرستاران و نبود پزشک در روستاها به عنوان بحران‌هایی یاد کرد که نیازمند راه‌حلی ساختاری و مشارکتی است.
پزشکیان در حوزه آموزش و پرورش نگاهی انتقادی به روند کالایی شدن علم و تبعیض آموزشی داشت. تأکید او بر آموزش غیرتاییدی و مقابله با نئولیبرالیسم آموزشی هم‌راستا با فلسفه اسلامی و قاره‌ای است که بر تربیت، عدالت آموزشی و خلاقیت تأکید دارد. او مدارس خاص مانند سمپاد را عامل تشدید نابرابری می‌داند و خواستار تحول عمیق در ساختار آموزش است.
نویسندگان معتقدند در مجموع رویکرد پزشکیان بر پایه عقلانیت راهبردی، قانون‌گرایی، کاهش فاصله میان حرف و عمل و اصلاح ساختارها استوار است. او دولتی را ترسیم می‌کند که با مردم در یک سفره می‌نشیند، درد آنها را درک می‌کند و برای حل مشکلات، مشارکت واقعی مردم را جلب می‌کند. چنین گفتمانی نه تنها به عدالت اجتماعی می‌اندیشد بلکه اجرای آن را از طریق ابزارهای عقلانی و قانونی دنبال می‌کند.
در مناظره سوم، مسائل فرهنگی از جمله تأمین امنیت زنان و آزادی‌های اجتماعی در کنار تأکید بر عدالت فرهنگی و عقلانیت در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی مطرح می‌شود. همچنین در مناظره‌های بعدی موضوعات مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مانند برجام، رفع تحریم‌ها و شکاف‌های عمیق دولت و ملت به طور مداوم در گفتمان پزشکیان گنجانده شده‌اند. در این گفتمان نقد فساد، لزوم شفافیت و حمایت از حقوق شهروندی از دیگر اصول کلیدی است که پزشکیان در سخنان خود مطرح کرده است.
ویژگی‌های خاص کتاب
- رویکرد تحلیلی چندلایه: کتاب از ترکیب نظریه‌های زبان‌شناسی ساختگرا، تحلیل انتقادی گفتمان و بینامتنیت بهره می‌برد.
- نقد روش‌مند وعده‌گرایی پوپولیستی: کتاب به تمایز گفتمان عقل‌محور پزشکیان با رویه‌های عوام‌گرایانه معمول در مناظرات سیاسی می‌پردازد.
نتیجه‌گیری
نویسندگان کتاب با استناد به این مناظرات به این نتیجه می‌رسند که در گفتمان پزشکیان مفاهیم عدالت و عقلانیت به شکلی متداخل و مکمل یکدیگر به کار رفته‌اند. آنها معتقدند که پزشکیان در تلاش است تا با تأکید بر عقلانیت مدرن، تصمیم‌گیری‌های اجتماعی و سیاسی را به سمت عدالت و رفاه عمومی هدایت کند. این کتاب نه تنها به بررسی دقیق گفتمان پزشکیان در سیاست‌ورزی ایران می‌پردازد بلکه همچنین نشان‌دهنده این است که در حال حاضر نیاز به بازاندیشی در مبانی فکری و سیاسی ایران برای رسیدن به عدالت و عقلانیت واقعی احساس می‌شود.
کتاب «گفتمان عدالت و عقلانیت» به عنوان یک تحلیل دقیق از مواضع پزشکیان در مناظرات سیاسی تلاشی است برای روشن‌سازی مفاهیم کلیدی در گفتمان‌های سیاسی معاصر ایران. این اثر همچنین به معرفی راهکارهایی برای حل شکاف‌های سیاسی و اجتماعی موجود در ایران می‌پردازد و به خواننده این امکان را می‌دهد که با درک بهتری از عدالت و عقلانیت در سیاست‌ورزی کشور در تصمیم‌گیری‌های سیاسی خود مشارکت کند.
نظر شما