به گزارش خبرنگار موسیقی ایرنا، اقوام مختلف ایرانی همچون فارس، ترک، کرد، لر، بختیاری، بلوچ، عرب، ترکمن، گیلک و مازندرانی ساکن کشورمان ایران زبان، آداب و رسوم، پوشش محلی و فرهنگ غنی موسیقایی ویژه‌ای دارند. این بخش از فرهنگ صوتی ایران زمین با نام‌هایی مانند موسیقی نواحی، محلی، بومی، مناطق و فولکلوریک یا موسیقی مقامی نامیده می‌شود اما در مقایسه با سایر گونه‌های موسیقی با کم‌توجهی و فراز و فرودهایی روبه رو بوده است. با وجود این تلاش می‌شود با اختصاص بخش‌هایی از جشنواره‌های موسیقی «امیرجاهد»، جوان و فجر و به صورت مستقل موسیقی نواحی ایران، به این گونه موسیقی توجه و اقداماتی برای توسعه آن انجام شود.
جشنواره موسیقی نواحی ایران، به عنوان فرهنگی‌ترین نماد موسیقی کشور در عرصه اجرا و تولید آثار فاخر و ارزشمند موسیقی اقوام ایران و با بهره‌گیری از استادان این حوزه و نیز پژوهشگران برجسته موسیقی‌شناسی و قوم‌موسیقی‌شناسی فعالیت می‌کند و می‌کوشد ظرفیت‌های موسیقی نواحی ایران فرهنگی را در سطح منطقه معرفی کند.
شانزهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران سال ۱۴۰۲ براساس طرح «ساتراپی» وزارت کشور و تقسیم کشور به پنج منطقه اجتماعی، به همت دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، انجمن موسیقی ایران و با همکاری ادارات کل فرهنگ و ارشاد استان‌های سراسر کشور در بخش‌های منطقه‌ای به میزبان پنج استان؛ گلستان، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان شرقی، کرمانشاه و کرمان و ملی در تهران برگزار شد.
فراخوان هفدهمین دوره این جشنواره مردادماه سال گذشته منتشر شد. قرار بود بخش اول جشنواره در پنج منطقه ایران در مهرماه، در یک گستره ملی به همت دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، توسط انجمن موسیقی ایران و با همکاری ادارات کل فرهنگ و ارشاد استان‌های سراسر کشور به صورت غیررقابتی برگزار شود که برگزار نشد.
نادره رضایی معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دی ماه با محمدعلی طالبی استاندار، محسن روحی مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان، احمد صدری دبیر پیشین جشنواره موسیقی نواحی دیدار و درباره ظرفیت‌های استان کرمان در برگزاری جشنواره نواحی و دیگر رویدادهای هنری گفت‌وگو کرد. در پی این دیدار و گفت‌وگو برگزاری هفدهمین جشنواره موسیقی نواحی در کرمان قوت گرفت اما ۱۳ بهمن ماه اعلام شد استان میزبان جشنواره تغییر کرده و هرمزگان با امضای یک تفاهم‌نامه میان استاندار و معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به عنوان میزبان هفدهمین جشنواره ملی موسیقی نواحی ایران معرفی شد.
این جشنواره پنجم تا هشتم اردیبهشت امسال با حضور ۳۴ گروه از ۲۲ استان کشور؛ هرمزگان، فارس، مازندران، سیستان و بلوچستان، ایلام، چهارمحال و بختیاری، زنجان، خراسان جنوبی، همدان، کهگیلویه و بویراحمد، گیلان، آذربایجان غربی، کرمان، کرمانشاه، خراسان شمالی، آذربایجان شرقی، خراسان رضوی، لرستان، کردستان، بوشهر، خوزستان و گلستان در هرمزگان و شهر بندرعباس برگزار می‌شود.
براین اساس با هوشنگ جاوید نویسنده و پژوهشگر موسیقی آیینی و نواحی ایران درباره وضعیت موسیقی نواحی، مشکلات و چالش‌های آن و طرح ایده‌ای برای چگونگی برگزاری جشنواره موسیقی نواحی گفت و گو کرده‌ایم.
ارزیابی وضعیت موسیقی نواحی و ارایه طرح «پنج منطقه‌ای»
هوشنگ جاوید درباره وضعیت موسیقی نواحی به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: در حال حاضر موسیقی نواحی ایران دگرگون شده و اصالت‌ها در آن ضعیف‌تر شده است، اجرای اصیل و درست موسیقی نواحی کمتر می‌شنویم. از لحاظ آماری شاید تعداد آثار در این گونه موسیقی افزایش داشته است اما در ارتقای فرهنگ جامعه و آشنایی افراد جامعه با فرهنگ اصیل خودشان تاثیر قابل توجهی نداشته است.
وی گفت: آثار در گونه موسیقی نواحی به آثار ارکستری تبدیل شدند، در صورتی که موسیقی نواحی، در ابتدا ارکستری نبوده است که گروه داشته باشد. موسیقی نواحی اصالتش را با سیاست‌ها و اقدامات نادرست از دست داده و اگر کارشناسان و متخصصان بخواهند راهکاری برای بهبود این موسیقی ارائه کنند و اصلاحات در این زمینه انجام شود، نیازمند زمان است.
جاوید درباره جایگاه جشنواره موسیقی نواحی و بهبود نحوه برگزاری این جشنواره بیان کرد: طرحی را در قالب ۳۵ صفحه و به صورت کتابچه برای بهبود نحوه برگزاری جشنواره موسیقی نواحی براساس درخواست نادره رضایی معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تدوین و ارائه کردم، اما پاسخی در رابطه با تایید یا اجرایی شدن آن دریافت نکردم.
این پژوهشگر موسیقی افزود: براساس این طرح، جشنواره موسیقی نواحی «پنج منطقه‌ای» را تدوین و اعلام کردم که اگر می‌خواهیم فضا و شرایطی را برای بهبود فعالیت هنرمندان جوان و فعالان این حوزه فراهم و از آنان حمایت کنیم، باید به یک عدالت درست در زمینه حضور هنرمندان نواحی در جشنواره برسیم و جشنواره را در قالب پنج منطقه برگزار کنیم.
وی گفت: در این طرح، مناطق را به صورت زیستی انتخاب و تعریف کردم؛ به عنوان مثال استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، لرستان و همدان که همجوار هستند و ترک‌ها و کردها همزیستی خاصی در آن استان‌ها دارند، می‌توانند در محدوده زاگرس قرار بگیرند.
جاوید اظهار داشت: استان‌های بختیاری‌نشین؛ خوزستان، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری در قالب یک منطقه، استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان و گلستان در یک منطقه و استان‌های میانی کشور همچون اصفهان و شیراز، استان مرکزی در قالب یک منطقه دیگر تعریف شدند، این مناطق می‌توانند براساس موضوعیت تعریف شوند یعنی هر منطقه یک موضوع را در حوزه موسیقی نواحی تعریف کند، همچنین هر منطقه می‌تواند میزبان یک ساز تخصصی موسیقی همچون سازهای بادی یا کوبه‌ای باشد، به صورت آگاهانه باید یک دبیر برای این جشنواره انتخاب شود، هر منطقه نیز یک دبیر منطقه‌ای داشته باشد تا بتواند امور را پیش ببرد.
نویسنده کتاب آشنایی با موسیقی نواحی ایران بیان کرد: در حال حاضر اگر بخواهیم جشنواره‌ای را به صورت منطقه‌ای (برای نمونه فقط در یک استان) برگزار کنیم حداکثر می‌توانیم میزبان ۴۰ گروه باشیم؛ در حالی که وقتی جشنواره به صورت پنج‌منطقه‌ای برگزار شود، هنرمندان و گروه‌های متعددی می‌توانند در آن حضور پیدا کنند. از میان یکصد گروه شرکت‌کننده در فراخوان، اگر ۳۰ گروه در هر منطقه انتخاب شوند، در نهایت ۱۵۰ گروه در پنج منطقه حضور خواهند داشت، هر گروهی اگر سه عنوان اثر اجرا کند، ۴۵۰ عنوان اثر شنیده می‌شود. حتی اگر این آثار داوری نشوند، همین که اجرا و شنیده می‌شوند، اقدامی قابل توجه است اما متاسفانه این موضوع اجرایی نشده است.
تاکید بر کیفیت گروه‌ها در جشنواره پنج منطقه‌ای موسیقی نواحی
جاوید با اشاره به اینکه کیفیت گروه‌ها و اجراهای آنها در جشنواره پنج منطقه‌ای موسیقی نواحی مدنظر قرار می‌گیرد، اظهار داشت: بیش از یک دهه است که جشنواره موسیقی نواحی به صورت آماری برگزار می‌شود. سال‌های گذشته نیز این مساله را بیان کردم اما مورد انتقاد مسئولان جشنواره قرار گرفت. در حوزه هنر و ایجاد فرصت و شرایطی برای معرفی کردن و شناخته شدن هنرمندان جوان باید عدالت اجتماعی را از لحاظ فرهنگی اجرا کنیم. در حال حاضر شرایط به گونه‌ای نیست که فقط یک استان میزبان جشنواره موسیقی نواحی شود، این جشنواره باید به صورت منطقه‌ای و به میزبانی پنج منطقه برگزار شود و در هر دوره هم استان‌ها می‌توانند تغییر کنند اما منطقه تغییر نمی‌کند.
وی گفت: بخش موسیقی بانوان هم در این طرح پیش‌بینی شده است. همچنین کارگاه‌های آموزشی و نشست‌های پژوهشی که در بخش جنبی مناطق پنجگانه جشنواره موسیقی نواحی برگزار می‌شوند، می‌توانند امکانی را برای حضور علاقه‌مندان و هنرجویان جوانی که از لحاظ مالی امکان شرکت در کلاس‌های تهران و دوره‌هایی را در دانشگاه ندارند، فراهم کنند و آنان دانش خود را در حوزه موسیقی نواحی ارتقا دهند. حداقل مبانی اولیه آهنگسازی، چگونگی تشکیل ارکستر و ترکیب سازها با یکدیگر را بیاموزند، همین گام‌های اولیه باعث ارتقا و تحول در هنرمندان و موسیقی نواحی خواهد شد.
نویسنده کتاب پرند ستایش در ایران افزود: این پنج منطقه، به یک مرحله و منطقه ششم به نام جشنواره موسیقی فجر منتهی می‌شود. جشنواره موسیقی نواحی می‌تواند به صورت رقابتی هم برگزار شود و گروه‌ها به صورت فنی بررسی شوند. برگزیدگان اول و دوم جشنواره موسیقی نواحی می‌توانند در جشنواره موسیقی فجر شرکت کنند. پس از سه دوره برگزاری جشنواره موسیقی نواحی، این رویداد از لحاظ هنری ارتقا پیدا می‌کند و شاید پیش‌بینی‌ها قابل باور نباشد اما می‌توان به نتایج خوبی در این زمینه دست یافت.
نبود بودجه دلیل تغییر استان جشنواره موسیقی نواحی
جاوید، نبود بودجه و اعتبار را دلیل تغییر چندباره مکان و استان برگزاری جشنواره موسیقی نواحی عنوان کرد و گفت: وقتی اعتبارات کاهش پیدا می‌کند، شاهد چنین تغییرات و مسائلی خواهیم بود، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجبور است برای تامین بودجه و برگزاری جشنواره به حامیان مالی مختلف دولتی و خصوصی مراجعه کند و آنها هم اگر قبول کنند، جشنواره برگزار می‌شود.
وی افزود: همچنین وقتی طرح مدونی برای جشنواره موسیقی نواحی وجود نداشته باشد، آشفتگی‌ها و ناهماهنگی‌ها هم پیش می‌آید. جشنواره موسیقی نواحی تاکنون اساسنامه‌ای ندارد، نخستین اساسنامه را با توجه به تجربه‌های ۴۰ ساله اخیر در قالب طرحی به صورت پیشنهادی تدوین و ارائه و حتی درباره چگونگی انجام داوری‌ها و انتخاب برگزیدگان بدون داوری مطالبی را مطرح کردم. تاکنون ۲۱ جشنواره ملی را در عنوان‌های مختلف برگزار کردم که حداقل ۹ تا ۱۱ جشنواره و همایش حاصل پژوهش‌هایم بوده است.
این پژوهشگر درباره به روز کردن موسیقی نواحی و ارائه آن به صورت ارکسترال گفت: مشکل در این گونه موسیقی از همین به روزکردن‌ها ایجاد شده است. زمانی که موسیقی نواحی به صورت ارکسترال اجرا شود، اصالت کمرنگ می‌شود و از بین می‌رود، سازمان میراث جهانی به کشورها اعلام کرده اولویت شما باید این باشد که اگر میراثی فرهنگی، معنو ی و ناملموس دارید، ارائه کنید تا ثبت جهانی شود، بعد ما آنچه را داریم می‌خواهیم با بهره‌مندی از سبک‌های غربی به صورت دیگری جهانی کنیم و به سمت بیگانه سوق پیدا می‌کنیم.
جاوید افزود: تاثیرگذاری محتوای موسیقی ایرانی را در موسیقی غرب نمی‌توان پیدا کرد، افرادی هم که مسئولیت‌های فرهنگی برعهده می‌گیرند، هنوز کامل و به‌خوبی اهمیت موسیقی سنتی و نواحی ایران را درک نکردند. کشور ایران با ۸۰ میلیون جمعیت، بیش از ۷ هزار سال قدمت، در تاریخ، تمدن و هنر به خصوص در زمینه موسیقی دارد. براساس شواهد باستانشناسی، از زمان سکونت انسان در این منطقه ما تاریخ موسیقی داریم، وقتی چنین کشوری با چنین تاریخ و سابقه‌ای، یک پژوهشگاه مستقل موسیقی ندارد، می‌خواهید به کجا برسد؟
وی بیان کرد: وقتی یک پژوهشگاه مستقل در حوزه موسیقی ایجاد شود، می‌توانیم سالانه از جنبه‌های مختلف موسیقی را بررسی کنیم؛ به عنوان مثال از لحاظ جامعه‌شناسی می‌توانیم فروش آثار موسیقایی، علل استقبال یا استقبال نشدن از آثار، پیشرفت هنرمندان و اینکه کدام آثار در چه سالی و چرا مورد استقبال بیشتر قرار گرفتند و چرا مورد استقبال قرار نگرفتند، همچنین پژوهش‌های فنی مثل صدای سازها، تغییرات، ساختار سازها برای دستیابی به استاندارد را بررسی کنیم. این پژوهشگاه می‌تواند محتواهای آموزشی را در زمینه موسیقی و نوازندگی سازهای ایرانی تدوین و منتشر کند، در شرایطی که کتاب‌هایی نامناسبی با مشکلات نُت‌نگاری، محتوایی و غیره منتشر می‌شوند و اکثرا هم مشابه و کپی هستند، می‌توان کتاب‌های مناسبی در این حوزه منتشر کرد و در اختیار علاقه‌مندان قرار داد.
نظر شما