به گزارش ایرنا، سال‌ها در روستایی نزدیک شهر زندگی می‌کرد و به زندگی در این روستای خوش آب و هوا عادت کرده بود اما بچه هایش که بزرگ شدند و برای تحصیل و یا کار به شهر رفتند، خودش نیز تصمیم گرفت، روستا را رها کرده و به شهر بیاید.
چند سالی است که از زادگاهش مهاجرت کرده و در یکی از محله‌های حاشیه شهر سنندج و در خانه‌ای کوچک سکونت دارد، هرچند خودش از زندگی شهری که انتخاب کرده راضی نیست اما این تصور که بچه‌هایش در جایی بزرگتر، با امکانات بیشتر و بهتر زندگی می کنند او را نیز راضی نگه داشته است.
وی که بدلیل مشکلات اقتصادی و بالا بودن اجاره خانه محله ای در حاشیه شهر را برای زندگی انتخاب کرده است، اظهار کرد: اجاره منزل در محله های نزدیک به مرکز اصلی شهر و حتی شهرک های جدید خیلی بالا است، بنابراین ناچار شدیم خانه کوچک و قدیمی در این ناحیه از شهر خریداری کرده و ساکن شویم.
این شهروند یادآور شد: در روستا که بودیم حیاط منزلمان به اندازه کل مساحت این خانه بود اما چه کنیم که بچه ها به قول خودشان زندگی شهری را بیشتر می پسندند و ما هم مجبوریم بپذیریم که حداقل خودمان بالای سر بچه هایمان باشیم، هرچند این منطقه فاقد هرگونه امکانات شهری است و فقط نام محله شهری را با خود یدک می کشد.
افزایش مهاجرت روستانشینان به شهرها و مشکلات اقتصادی شهرنشینان، در چند سال اخیر موجب گسترش پدیده حاشیه نشینی بویژه در مراکز استان‌ها و شهرهای بزرگ شده است و با وجود اقدامات انجام شده، این مساله به عنوان یکی از معضلات و مشکلات اصلی شهرها شناخته می شود.
در حال حاضر بیشتر استان‌های کشور از رشد بی رویه شهرنشینی، مهاجرت روستاییان به شهرها و سکونت در نواحی حاشیه و سکونتگاه‌های غیررسمی رنج می‌برند بیشتر استان‌های کشور از رشد بی رویه شهرنشینی، مهاجرت روستاییان به شهرها و سکونت در نواحی حاشیه و سکونتگاه‌های غیررسمی رنج می‌برند و استان کردستان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و حاشیه نشینی، آسیب‌ها و مسائلی که از قِبل آن ایجاد می‌شود در شهرهای مختلف استان از جمله سنندج همواره به عنوان یکی از دغدغه‌های مردم و مسئولان مطرح است.
براساس آمارهای موجود حدود ۱۵۰ هزار نفر از جمعیت یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفری استان کردستان در مناطق حاشیه و نواحی منفصل شهری ساکن هستند و بیشترین جمعیت حاشیه‌نشینی در استان مربوط به مرکز استان(سنندج) است.
آمار دقیقی در مورد حاشیه نشینی وجود ندارد
یک کارشناس جامعه شناسی در این رابطه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: در مورد حاشیه‌نشینی خیلی نمی‌توانیم به داده‌های آماری استناد کنیم و بزرگترین دلیل هم این است که در بسیاری زمینه ها شفافیت و اطلاعات لازم وجود ندارد.
سروش بهامی افزود: یکی از مشکلات در این زمینه این است که هم بانک اطلاعات قوی نداریم و هم اینکه وقتی به منابع داده‌ها مراجعه می‌کنیم با عددهای متفاوتی روبرو می شویم که از سوی سازمان‌ها، استانداری ها، فرمانداری‌ها و داده‌های کشوری جمع آوری شده است؛ بنابراین آمار مشخصی در دسترس نیست.
وی اضافه کرد: برخی آمارهای موجود گویای این است که بین یک سوم تا یک پنجم جمعیت کشور در قالب جمعیت حاشیه نشین قرار دارند و تاکید ما بر این است که برای بررسی بحث حاشیه نشینی در استان کردستان گذار و نگاهی به جمعیت حاشیه نشینان در کل کشور داشته باشیم و به ویژگی های مشترک و ریشه های این پدیده توجه کنیم.
این کارشناس مسائل جامعه شناسی گفت: نگاه اجمالی به وضعیت اکنون گویای این امر است که روند حاشیه‌نشینی به فرایندی مستمر تبدیل شده است، فرآیندی غیرقابل توقف و کنترل که آن هم از نتایج و دستاوردهای شوک‌های اقتصادی نظیر آزادسازی قیمت‌ها، واگذاری خدمات عمومی به بخش خصوصی، پولی سازی بهداشت، درمان و آموزش و در نهایت یک مدل رهاسازی در حوزه خدمات زمین و مسکن است و حتی می توان گفت عرصه‌های اشاره شده به کالا تبدیل شده‌اند.
حاشیه نشینی محصول سیاست‌های توسعه شتاب‌ناک است
وی اضافه کرد: تعاریف متفاوتی از حاشیه نشینی ارائه شده است و طیف هایی از جامعه شناسان بر این باورند که حاشیه نشینی محصول سیاست‌های توسعه شتاب‌ناک و ناموزون است و کسانی نیز بر این باورند حاشیه‌نشینی یکی از هزاران پیامد اقتصاد سرمایه‌داری جهانی است.
بهامی افزود: از نظر تاریخی حاشیه نشینی همزمان با مدل اقتصاد سرمایه‌داری جهانی است و به عبارتی به مفهوم مکان، منطقه و فضا گره خورده است یعنی افرادی در سکونتگاه هایی زندگی می کنند که به دلیل ازدحام جمعیت ارائه خدمات مختلف در آن وجود ندارد.
وی با بیان اینکه انسان حاشیه‌نشین از همان صبح زود که از منزل خارج می‌شود با مفهوم محرومیت ها و کمبودها مواجه می‌شود، گفت: انسان حاشیه‌نشین از ساحت‌های زندگی طرد شده است و ستم‌های طبقاتی، قومیتی، اقلیتی و مناسبات اقتصادی وی را ناچار کرده است که حاشیه شهرها پناهگاهش باشد.
این کارشناس جامعه شناسی بیان کرد: انسان حاشیه نشین حتی گاهی موجودیت خود را مایه شرمساری می داند و خودرا متعلق به آن مکان نمی داند انسان حاشیه‌نشین حتی گاهی موجودیت خود را مایه شرمساری می داند و خود را متعلق به آن مکان نمی‌داند، در بسیاری مواقع آدرس محل خود را در اختیار کسی نمی‌گذارد و مدام طفره می رود.
وی افزود: افرادی که در مناطق حاشیه زندگی می کنند، اصولا با مجموعه‌ای از رنج‌های مضاعف روانی هم مواجه هستند و حس تحقیرشدگی و ترس مطلح شدن دیگران از محل سکونتشان را دارند؛ مدام نگران این هستند که کسی از آدرس محل سکونتشان با خبر شود و در میان روابط اجتماعی گاهی می ترسند که روابط شان را به واسطه محل سکونتشان از دست بدهند.
سیاستمداران دیدگاه ابزاری به حاشیه‌نشینان دارند
بهامی در ادامه یادآور شد: تجربه‌های تاریخی نشان می دهد مواجهه سیاستمداران و دولتمردان با پدیده حاشیه نشینی دیدگاه ابزاری و تبلیغاتی است(مثال بارز آن در دوران تبلیغات انتخاباتی، مکان اصلی نامزدها مناطق حاشیه است) و در عین حال چهره خشن تر این موضوع این است که گاهی دولت ها با خشونت تمام با حاشیه‌نشینان برخورد می کنند.
وی افزود: آمارها به ما نشان می دهد که قدرت شهرداری ها در تخریب منازل مناطق حاشیه سرعت و شدت بیشتری دارد و بی‌رحمانه، فضاهای کوچکی را که با هزاران سختی ساخته اند را تخریب می کنند.
این جامعه شناس ادامه داد: یکی از چالش‌های مهم مناطق حاشیه این است که مشکلات حقوقی عدیده ای بخصوص در بحث مالکیت دارند و گاهی به نفع گروهها و نهادهای خاصی که براحتی در آن مناطق شروع به ساخت و ساز می کنند از آنان سلب مالکیت خواهد شد.
مکان‌های فاقد هویت
وی در ادامه با بیان اینکه امروزه مناطق حاشیه به مکان‌هایی فاقد هویت تبدیل شده‌اند و هرکس از هر جایی رانده می شود به این مناطق پناه برده و به آمار حاشیه نشیان افزوده می شود، اظهار کرد: حاشیه‌نشینان مقاومت لحظه ای دارند و چاره ای جز مقاومت برای زیست ندارند، اما چون مقاومت‌شان ویژگی بنیادی نداشته و احساسی و هیجانی است، نمی تواند دستاورد بزرگی داشته باشد.
وی افزود: یکی از خاستگاه‌های مهم حاشیه نشینان بحث فرار از روستا و دسترسی به برخی امکانات شهری است در حالیکه در این مناطق نمی توانند به امکاناتی که به خاطر آن کوچ کرده اند دست پیدا کنند.
این جامعه شناس یادآور شد: البته امروزه بحران های زیست محیطی همانند کمبود آب هم ما را با موج‌های جدید حاشیه نشینی مواجه خواهد کرد و مجموعه‌ای از افراد ناچار می شوند، مکان زیست شان را تغییر دهند و حتی به عقیده بنده ممکن است بدلیل این بحران ها در آینده نزدیک با موج مهاجران خارج از استان نیز مواجه شویم.
وی اضافه کرد: در این برهه تاریخی آنچه که جمعیت حاشیه نشینان را افزایش می دهد طبقه متوسط است یعنی کسانی که توان پرداخت اجاره و رهن مسکن را در مناطق شهری ندارند به ناچار به مناطق حاشیه اضافه خواهند شد و همین امر موجب می شود در آینده خود حاشیه‌نشینان بدلیل عدم توانایی رقابت با طبقه اقتصادی متوسط امکان سکونت در این مناطق را نداشته باشند.
دگرگونی در مناسبات اقتصادی راه جلوگیری از افزایش حاشیه‌نشینی
این کارشناس جامعه شناسی معتقد است: یک دگرگونی در مناسبات اقتصادی برای جلوگیری ازگسترش حاشیه‌نشینی و افزایش جمعیت در این مناطق نیاز است یک دگرگونی در مناسبات اقتصادی برای جلوگیری از گسترش حاشیه‌نشینی و افزایش جمعیت در این مناطق نیاز است هرچند کارهایی انجام شده اما جوابگوی این معضل نبوده است.
وی افزود: کارهای مختلفی تحت عنوان مشارکت و توانمندسازی در قالب کسب و کارهای خُرد برای کاهش مشکلات اقتصادی در این مناطق انجام شده است اما نه تنها مانع حاشیه نشینی نشده، بلکه بواسطه دگرگونی های اقتصادی بر تعداد آن نیز افزوده است.
بهامی با بیان اینکه اینگونه راهکارها مُسکنی است که التیام موقتی دارد و درمان اصلی نیست، گفت: یکی دیگر از مُسکن‌های موقت برای این مساله، ارائه راهکار و راه حل برای رفع مشکلات بخش مسکن است اما درمان اصلی این است که دگرگونی در مناسبات اقتصادی و اجتماعی رخ دهد.
وی افزود: وضعیت حاشیه نشینان ما در زمان کرونا بدتر و وخیم تر بود و نابرابری های آموزشی در این دوران تشدید شد و موج گسترده ای از دانش آموزان ما از تحصیل محروم شدند و عقب ماندند چرا که توان تهیه گوشی های اندروید را نداشته و بسیاری از آنان به اینترنت نیز دسترسی نداشتند.
این جامعه شناس یادآور شد: حاشیه نشینان بویژه نسل جوان و نوجوان ساکن در این مناطق، پتانسیل‌هایی هستند که می توانند تحت جریان‌های مختلف به بازی گرفته شوند و دردسرهایی برای جامعه بوجود آورند لذا بی توجهی به حاشیه‌ها عملا تاوان هایی سخت و جبران ناپذیر برای جامعه خواهد داشت.
حاشیه‌نشینی واکنش شهر به پدیده فقر است
نایب رییس شورای شهر سنندج نیز در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: در حال حاضر حدود ۱۵۰ هزار نفر از جمعیت استان در سه ناحیه منفصل شهری نایسر، ننله و حسن آباد زندگی می کنند و عمده این آمار مربوط به مهاجرت از روستاها به شهر به امید زندگی بهتر است.
شیدا حیدریان با بیان اینکه حاشیه‌نشینی مساله‌ای پیچیده و چند وجهی است، گفت: ضعف مدیریت شهری و عدم نظارت بر ساخت و سازها فقط یک دلیل برای ایجاد حاشیه نشینی است و فاکتورهای زیادی در بروز این پدیده دخیل هستند، ضمن اینکه این مساله فقط مختص استان کردستان نیست و تمام کشور با آن روبرو هستند.
وی افزود: ایجاد مناطق حاشیه نشان می دهد که قشر آسیب پذیر در سیاست‌های کلان جایی نداشتند و راهکارهای بهینه برای این قشر در نظر گرفته نشده است و نمونه بارز آن در شهر سنندج وجود ناحیه منفصل شهری نایسر است که بدون هیچ استانداردی با رشد جمعیت مواجه شده است.
رییس کمیسیون حاشیه شهر شورای شهر سنندج اضافه کرد: حاشیه‌نشینی محصول فقر و بی‌برنامگی است که قشر آسیب پذیر جامعه از روی ناچاری وادار به انجام ساخت و سازهای غیرمجاز شده و همین امر سیما و منظر ناخوشایندی را برای محیط شهری ایجاد کرده است.
حاشیه‌نشینان دچار فقر فرهنگی می‌شوند
وی یادآور شد: اتفاق دیگری که در مناطق حاشیه افتاده این است که تعداد زیادی از ساکنان این مناطق نوعی سبک زندگی برای خود ایجاد کرده اند که برایشان خوشایند بوده و می توان گفت شرایط زندگی نوعی فقر مادی و فرهنگی در آنان ایجاد کرده است.
حیدریان اضافه کرد: فقر فرهنگی که در میان قشر آسیب پذیر جامعه ساکن در مناطق حاشیه شهرها ایجاد می شود خود زمینه ساز هزاران آسیب اجتماعی شده است که عواقب آن در آینده کل جامعه را در بر می گیرد.
وی با بیان اینکه بی توجهی به قشر آسیب پذیر در سیاست های کلان دولت اتفاق افتاده است، گفت: این قشر در برنامه ریزی‌ها حذف شده و به نوعی نادیده گرفته شده اند و در شهر سنندج نیز در حوزه حاشیه نشینی برنامه ریزی‌هایی ضعیف، غیرواقعی، ناقص و غیرکارشناسی اتفاق افتاده است.
نایب رییس شورای شهر سنندج با اشاره به اینکه سرریز جمعیت برای برخی از نواحی منفصل شهری سنندج از جمله نایسر پیش بینی شده است، افزود: متاسفانه مسائل مربوط به حاشیه نشینی را کسی بر عهده نمی گیرد و تمام نشانه ها به سمت شهرداری است.
شهرداری به تنهایی متولی خدمات‌دهی به حاشیه‌نشینان نیست
وی اضافه کرد: این موضوع که شهرداری وظیفه دارد به شهروندان خدمات ارائه دهد مساله ای کاملا درست است اما برخی از خدمات این نهاد در قبال عوارضی است که از شهروندان دریافت می کند، پس وقتی نواحی حاشیه عوارضی پرداخت نمی کنند، آنگونه که باید نمی توانند خدمات نیز دریافت کنند.
حیدریان یادآور شد: علی رغم تمام این مسائل شهرداری از سایر درآمدهایی که از نقاط دیگر استان به عوان عوارض دریافت می‌کند به نواحی حاشیه و منفصل شهری نیز خدمات ارائه می دهد، ضمن اینکه مدیریت شهری درست تعریف نشده است و بین ۱۵ تا ۲۰ نهاد و سازمان مدیریت شهری محسوب می شوند و شهرداری بازوی اجرایی به شمار می رود.مدیریت شهری درست تعریف نشده است و بین ۱۵ تا ۲۰ نهاد و سازمان مدیریت شهری محسوب می شوند و شهرداری بازوی اجرایی به شمار می رود.
وی اظهار کرد: وقتی صحبت از ضعف مدیریت شهری می شود، تمام این نهادها را در بر می گیرد و نباید فقط به شهرداری تعمیق داده شود، البته شاید شهرداری نیز در جاهایی کوتاهی کرده باشد اما باید سایر سازمان‌ها نیز همکاری داشته باشند.
جلوگیری از گسترش حاشیه‌نشینی نیازمند آسیب‌شناسی است
رییس کمیسیون حاشیه شهر شورای اسلامی سنندج یکی از راهها برای جلوگیری از گسترس حاشیه‌نشینی را برنامه ریزی اصولی اعلام کرد و گفت: طرح های زیادی تاکنون در این راستا اجرا شده است اما جوابگو نبوده و لازم است با برنامه‌هایی متمرکز وارد بدنه شده و مشارکتی اقدامات لازم انجام شود.
وی با تاکید بر شناسایی نقاط ضعف و قوت برنامه‌ها و بررسی آسیب‌های موجود در این مناطق اظهار کرد: لازم است راهکارهای کارشناسی با بهره‌گیری نظرات متخصصان در این زمینه انجام شود اما نکته حائز اهمیت این است که در قبال هر نوع راهکاری بودجه در نظر گرفته شود.
حیدریان افزود: برنامه ریزی‌ها باید بصورت گام به گام و همراه با مردم باشد، هر چند با توجه به نبود بودجه و اعتبار مشخص راهکارها عملی نیست لذا باید وزارت راه و شهرسازی به این موضوع ورود کرده و بودجه ای برای آن تعریف شود.
وی یادآور شد: مناطق حاشیه با انواع مشکلات مواجه هستد و یکی از اقداماتی که می تواند تا حدودی از گسترش این پدیده جلوگیری کند پایین آوردن قیمت مسکن و اجاره بها است و راه و شهرسازی می تواند در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهد.
نایب رییس شورای شهر سنندج اضافه کرد: در حال حاضر بدنبال این هستیم که بتوانیم با استفاده از ظرفیت هایی که در مناطق حاشیه وجود دارد، برچسب مثبت در این نواحی ایجاد کنیم و برای گام اول نیز ناحیه منفصل شهری نایسر در نظر گرفته شده است که امیدواریم به نتیجه برسد.
حاشیه نشینی واقعیتی غیرقابل انکار در جوامع شهری است که باید با برنامه‌ریزی‌های مناسب و کارشناسی شده مشکلات ساکنان این مناطق رفع و یا تا حدودی کاهش داده شود؛ به گونه ای که حاشیه نشینی گسترش پیدا نکند و مردمان ساکن در این مناطق نیز از حداقل امکانات بهره مند باشند.
نظر شما