به گزارش خبرنگار معارف ایرنا آیت الله محمدعلی جاودان در کتاب رهنمای طریق در پاسخ به سوال یکی از مسئولان هیات‌های مذهبی که خواستار راهنمایی برای عمق بخشیدن به جلسات هیات شده بود، توصیه‌هایی کرد که متن پرسش و پاسخ به این شرح است:
سوال «بنده مسئولیت اداره هیاتی را به عهده دارم. برای عمق بخشیدن بیشتر به مراسم مذهبی و هیات ها باید چه کنیم؟»
جاودان نوشت: اولا کسایی که به جلسه می آیند، باید از شما در همه حالات، راستی، درستی و اخلاق خوب را ببینند و ثانیا درعین حال که در جلسه سینه زنی را دارید، باید بکوشید اشعاری که خوانده می شود، دروغ نبوده و کلماتی که در شأن اهل بیت و جلسه آن ها نیست، به کار برده نشود.
این استاد اخلاق افزود: ثالثا به جلسه توصیه کنید که بین سینه زنی، مقدار کمی در مورد نماز یا مسائل اجتماعی مانند حجاب یا دفاع از نظام اسلامی یا احترام به پدر و مادر از آیات و روایات برای مستمعین صحبت کند. مثلاً بگوید که سینه زدن ما برای اهل بیت، مورد رضای خدای متعال است اما اگر در نمازمان کوتاهی کنیم، همه زحماتمان به باد می رود یا اگر خودمان و اطرافیانمان حجاب را رعایت نکنند، امام حسین (ع) از ما راضی نیست.
جاودان اضافه کرد: رابعاً حتما کسی را بیابید که مسأله بداند و برای بچه‌های جلسه شما مسأله بگوید. اگر مسأله‌گو زبان و بیانش خوب باشد، هم به درد مردم می خورد و مردم هم خسته نخواهند شد و خامسا هر جلسه به واعظی درست و باسواد نیاز دارد. (صفحه ۵۰۵)
آشنایی با منابع آموزشی مداحی و هیات های مذهبی
موسسه فرهنگی هنری قدیم الاحسان که از سال ۱۳۸۹ فعالیت های گسترده ای را در زمینه ایجاد حوزه معرفتی برای مداحان آغاز کرده، همچون برخی نهادهای دینی و فرهنگی تاکنون ده‌ها کتاب آموزشی در حوزه هیات‌داری و آموزش مداحی منتشر کرده که این کتاب ها با مطالعات دقیق کارشناسان حوزه های مختلف دینی در قالب درسنامه منتشر شده و می تواند راهگشای مطالعات معرفتی برای مداحان باشد که برخی از این کتاب ها به شرح زیر است:
* اصول عقاید
ضرورت شناخت اصول عقاید از اموری است که نیاز به استدلال چندانی ندارد. زیرا گام اول در مسیر بندگی، شناخت خداوند و فرامین اوست و هر انسان صاحب ایمانی باید اصول عقاید خود را از راه صحیح آن فرا گیرد.
ذاکران و ستایشگران اهل بیت (ع) به دلیل رسالت ذاتی خود در نشر فرهنگ دین، ابتدا باید با اصول عقائد آشنا شوند و بر این اساس درس اصول عقاید که خلاصه‌ای از مباحث کلامی در حوزه‌های علمیه است از سوی گروهی از نویسندگان در این کتاب ارائه شده است.
* کتاب فرهنگ سازی دینی و رسالت ستایش گری به قلم حسن بنیانیان.
به برکت عشق و علاقه بسیاری از مردم به ائمه اطهار(ع) و بویژه سرور شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین(ع)، هر جا پرچم عزا بر پا شود و مداح محترمی با صدای دلنواز خویش، فضای زیبا و توام با معنویتی را ایجاد کند، جمع کثیری از شیفتگان ائمه گردهم می‌آیند و می‌تواند آثار و برکات هنر خود را مشاهده نماید.
این سوال که آیا می‌توان از این فرصت ارزشمند و وقت گذاری متدینین جامعه، بهره بیشتری برای اصلاح فرهنگ جامعه برد و خدمت بیشتری به جامعه اسلامی نمود که می‌توان با مطالعه دقیق و توام با علاقه، دروس درسنامه رسالت ستایشگری بدان پاسخ داد.
البته لازم است به واسطه پیچیدگی مباحث، مطالب متناسب با روال مطرح شده، مورد مطالعه قرار گیرد و بخش‌های دارای نکات قابل بحث در این کتاب، در قالب مباحثه با دوستان، به صورت کامل درک شود.
برای آنکه این اثرگذاری در اصلاح فرهنگ جامعه گسترش یابد، نخست باید به این نکته مهم توجه نمود که معمولا وقتی بحث اصلاح فرهنگ جامعه از رهگذر فعالیت‌های یک مداح مطرح می‌شود، ذهن انسان بر فعالیت‌های خاص مداحان در جلسات مذهبی متمرکز می‌شود.
* آشنایی با منابع دینی ( قرآن و حدیث)
یکی از دروس مورد نیاز و مورد ابتلای مداحان و ذاکران، آشنایی با ۲ منبع بزرگ دین یعنی قرآن و حدیث است که در این درسنامه به قلم حجت الاسلام حسین علیزاده مباحث مورد نظر در دو بخش قرآن و حدیث مورد بررسی قرار گرفته است. زیرا ستایشگران اهل بیت (ع) یکی از ارکان تبلیغ فرهنگ تشیع‌اند و پس از روحانیت، اصیل‌ترین و زلال‌ترین کانال کسب معارف دینی مردم آنها هستند.
از این‌رو آلوده بودن این معبر ارتباطی مردم با دین و نیز آگاهی نداشتن آنها نسبت به علوم و معارف دینی، آسیب‌های بسیاری را در پی خواهد داشت که کمترین آن عدم تربیت صحیح جامعه بر اساس اصول دینی است و بیشترین آسیب آن انحراف دینی مردم بواسطه عدم پالایش ذهن مداح است.
براین اساس شایسته نیست که مداح و مرثیه سرای اهل بیت حدیثی را اشتباه خوانده و یا به جای احادیث معتبر از منابع اصلی شیعه، حدیثی ضعیف و یا جعلی را بخواند.
شنیده می‌شود که برخی از مداحان هنگامی که حدیث ضعیفی را می‌خوانند و یا اعراب حدیثی را غلط می‌خوانند و با اعتراض شخص آگاه‌تری نسبت به معارف دینی مواجه می‌شوند، در توجیه اشتباه خود می‌گویند «این مطلب را از فلان روحانی شنیده ام و یا در فلان کتاب خوانده‌ام».
شاید در گذشته به دلیل کمبود و ضعف آموزش علوم دینی به ویژه علوم حدیث، ادبیات و مانند آن و نیز ضعف در چاپ و نشر آثار مختلف و دقیق در این زمینه توسط حوزه‌های علمیه و نداشتن دسترسی به آنها در کشور امکان پذیرش این توجیه تا حدودی امکان داشت اما در عصر حاضر اینگونه نیست.
در این زمان و در دهه گذشته به دلیل گسترش حوزه‌های آموزشی دینی و امکان حضور مداحان در جلسات درس و وجود کتاب‌های متعدد تحقیق شده علمی در علوم مختلف دینی بویژه تصحیح متون مقاتل، ادعیه و نیز وجود کتب متعدد آموزش علوم مختلف دینی دیگر این توجیه قابل قبول نیست.
* سیره و سنت
سیره معصومین(ع) در منظومه فکری و فقهی شیعه از همان جایگاهی برخوردار است که قرآن و احادیث پیامبر (ص) در آن جایگاه قرار دارند. از این رو شناخت سیره معصومین در قلمرو فقه، سیاست و اخلاق، کاربرد وسیع دارد و هیچ دانشمند و پژوهشگر دینی و فقیه شیعی نمی‌تواند از دانستن آن بی‌نیاز باشد.
جامعه مداحی در این درسنامه ضمن آشنایی با سیره معصومین(ع)، موضوع هایی را درباره اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی و تطبیق آنها با سیره معصومین(ع)، آشنا ساختن مستمع مجالس اهل بیت(ع) به وسیله رفتار عملی و نشان دادن الگوی صحیح رفتاری، دقت در انتخاب اشعار بر اساس سیره معصومین(ع) و پرهیز از خواندن اشعار غیر همسو با سنّت نبوی و سیره ائمه(ع) فرامی گیرند.
این کتاب که برای دو واحد درسی مداحان به قلم روح الله عباسی تدوین شده، مداحان را با مطالبی درباره سیره عبادی، تربیتی، خانوادگی، اقتصادی، فقهی و سیاسی ائمه معصومین(ع) آشنا می کند.
* درسنامه ولایت فقیه
آشنایی بیشتر با مبانی اصل نورانی ولایت فقیه و قدرت تبیین آن برای مشتاقان، یکی از مصادیق مهم شکر قلبی است و بلکه وظیفه و تکلیف است.
براین اساس در درس اول از درسنامه ولایت فقیه که به قلم حجت الاسلام جواد دانش نگاشته شده، بنیادی‌ترین اصل در نظام سیاسی اسلام، یعنی توحید در حاکمیت مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه مفهوم ولایت تشریعی بیان شده است. ولایت تشریعی یعنی این‌که شخصی از جانب خدا و بر اساس قوانین الهی حق اعمال حاکمیت داشته باشد.
در درس دوم خصوصیات قوانین الهی اسلام توصیف شده و در دروس سوم و چهارم نیز حکومت دینی و ضرورت آن مورد بررسی قرار گرفته و از دیگر مطالب این کتاب می توان به ویژگی های حاکم اسلامی در عصر غیبت، پیشینه ولایت فقیه در کلمات فقهای شیعه، اثبات ولایت فقیه با ادلّه عقلی و ادله نقلی اشاره کرد.
* مقتل شناسی
مقتل شناسی از جلمه فنون کاربردی و مورد نیاز مداحی و به عنوان رکنی از ارکان فن رثای اهل بیت(ع) است. لذا ضروری است که دانش آموختگان در کنار فراگیری علوم دیگر، دوره درس مقتل شناسی را بگذرانند.
اهداف این درسنامه آموزشی شامل آشنایی با تاریخ مقتل نگاری در میان مسلمانان به ویژه شیعیان، آشنایی با مقاتل دوره‌های مختلف اسلامی پس از فاجعه روز عاشورا و آشنایی با گونه‌های مختلف مقتل نگاری است.
آشنایی با مقاتل مستند، آشنایی با مقاتل غیرمستند و دلایل اعتبار نداشتن آنها، آشنایی با مقتل نگاران در دوره‌های مختلف، آشنایی با داستان ها و روایت های غیرمستند و دلایل اعتبار نداشتن آنها، آشنایی با شبهات مطرح شده توسط پیروان فاجعه آفرینان واقعه کربلا و تحریفات آنها در مقاتل برای انحراف اذهان و تطهیر نمودن خلیفه و همدستانش از جنایات مرتکب شده از دیگران اهداف این کتاب است.
* دعا و نیایش
حجت الاسلام محسن کربلایی نظر، علی صادقی و طاها بروجردی با تالیف این درسنامه که به همت بنیاد بین المللی دعا تهیه و تنظیم شده، در سه بخش دعا، ذکر و زیارت به بررسی ماهیت آنها و شرایط و اقسام دعا و ذکر پرداخته اند.
در بخش اول این کتاب مباحثی همچون دعا در قرآن، تاریخ و فلسفه دعا، ثمرات دعا، موانع استجابت دعا، شرایط استجابت دعا، آداب دعا، زمان و مکان موثر در اجابت دعا، آشنایی با متون ادعیه و آشنایی با گردآورندگان کتب ادعیه مطرح شده است.
در بخش دوم نیز برکات و آثار ذکر تبیین شده و در بخش سوم مباحثی پیرامون زیارت ذکر شده که می توان به موضوع هایی همچون فلسفه و اهداف زیارت، جایگاه زیارت در سنت و روایات، آداب زیارت، آشنایی با زیارت جامعه کبیره، آشنایی با زیارت عاشورا، آشنایی با زیارت اربعین و آل یاسین و فضیلت زیارت قبور معصومین اشاره کرد.
* ادبیات عرب
با توجه به این که متون منابع دینی و مذهبی ما به زبان عربی نوشته شده و مقدمه فهم دین و کلام قرآن و اهل بیت(ع) منوط به آشنایی با ادبیات عرب است، شناخت قواعد این زبان بر آنان که تشنه معارف الهی هستند، به ویژه بر مبلغین شیعه و مادحین و ذاکرین اهل بیت عصمت و طهارت که ارتباط مستمرّ با آن دارند، ضروری است.
فراگیری صحیح قواعد زبان عرب و توانایی بکارگیری آنها، مستلزم تمرین کارگاهی دانش آموختگان است تا ملکه ذهن آنها شود و حجت الاسلام جمال جهانمهر در کتاب ادبیات عرب این قواعد را بیان کرده است.
* احکام مداحی و عزاداری
با توجه به ابتلای مجالس اهل بیت(ع) به بسیاری از مسائل فقهی و نیاز آشنایی مداحان با برخی از موضوعات خاص مجالس عزاداری و موالید، برای آشنایی با نکات فقهی در این باره کتاب احکام با محوریت احکام تخصصی ویژه مجالس توسط حجت الاسلام جمال جهانمهر گردآوری شد.
مبنای این کتاب در بیان احکام براساس فتاوی مراجع مطرح شیعه است که این رویکرد در طرح مباحث به غنای بیشتر کتاب افزوده است.
مباحث مسائل عزاداری در سه باب با عنوان احکام عزادار، مداح و متفرقات جمع آوری شده است و فقط به بیان استفتائات و احکام اکتفا نشده است و لذا در هر قسمت سعی شده تا به لحاظ نیازی که وجود دارد، توضیحات و نکات لازم آورده شود.
* تاریخ اسلام
موسسه قدیم الاحسان درسنامه تاریخ اسلام به قلم روح الله عباسی را از درس های ضروری ویژه آموزش علمی – تخصصی مداحی می داند.
براساس تاکیدهای رهبر معظم انقلاب و نقش و تاثیر مطالعه و عمل به تاریخ اسلام بویژه تاریخ رسول اکرم(ص) می‌توان مهمترین فواید مطالعه تاریخ اسلام توسط مداحان را در فراگیری صحیح وقایع تاریخی، الگوگیری، درس آموزی و تثبیت دل ها و قلوب انسان ها خلاصه کرد که در این کتاب آمده است.
* تاریخ تشیع
کتاب تاریخ تشیع یا پژوهشی در تاریخ تشیع و شیعه شناسی از سوی گروهی از نویسندگان حوزه علمیه قم منتشر شده است.
* انقلاب اسلامی
از جمله درسنامه های ضروری در مجموعه درسنامه های آموزش عالی مداحی، کتاب انقلاب اسلامی است که به بررسی زمینه ها، علل و عوامل و نیز چگونگی پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته است.
این کتاب که بر اساس اندیشه های مقام معظم رهبری و بنیانگذار جمهوری اسلامی امام خمینی(ره) تدوین شده با نگاهی جامع تر نسبت به آثار مشابه، همه حرکت های پیش از انقلاب اسلامی در ۲۰۰ سال گذشته در منطقه را و زمینه های شکل گیری انقلاب اسلامی را برمی شمارد.
* ادبیات ستایشگری
کتاب ادبیات ستایشگری نوشته محمد سهرابی مطالبی درباره ادبیات توحیدی، ادبیات عرفانی، ادبیات حماسی، ادبیات وعظی، ادبیات مناجات و ادبیات نمایش را تبیین می کند.
قالب های مدح و مرثیه، ادبیات مداحی، ادبیات رثاء، موسیقی شناسی، آشنایی با بحور و اوزان و ادبیات دفاع مقدس از دیگر مطالبی است که در این کتاب مطرح شده است.
نظر شما