همدلی برای نجات جنگل‌های بلوط

به گزارش ایرنا، در حالی که در سال های گذشته، بخش زیادی از فعالیت ماموران یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری (جنگلبانان) در مناطق جنگلی، ممانعت از تخریب جنگل و قطع درختان بلوط بود، اما اینک ورق برگشته و مردم به خوبی با مزایای جنگل، نقش آن در معیشت جنگل‌نشینان و زیان های از بین رفتن این سرمایه گرانبها آشنا شده اند.

البته این مهم به آسانی به دست نیامده و برای نهادینه شدن فرهنگ حفاظت از جنگل و رسیدن به این نقطه که مردم خود را حافظ جنگل ها بدانند، هزینه های زیادی صرف شده و بیشترین هزینه را خود جنگل‌ها متقبل شدند.

در طول سالهای متمادی افرادی سودجو، از گوشه و کنار با قطع درختان و تخریب زمین به دامن سبز جنگل‌های بلوط تجاوز می کردند و با تخریب جنگل، خاک غنی آن نیز بر اثر فرسایش از بین می رفت، تا اینکه مسوولان منابع طبیعی به این نتیجه رسیدند که حفاظت و نگهداری از جنگل را باید به مردم واگذار کنند.

در چند سال گذشته پویش‌های همگانی و مردمی بذرکاری اراضی جنگلی زاگرس با گونه‌های بومی و غیربومی مثمر و غیرمثمر از جمله زالزالک، گلابی وحشی، کاج نقره‌ای و مخروطی، تاج تهرانی، نسترن، بنه، بلوط، افرا، داغداغان، زرشک و بادام که سازگاری زیادی با شرایط آب و هوایی این منطقه دارند، انجام شد.

نکته مهم در زمینه توسعه و غنی سازی مناطق جنگلی وکاشت نهال های مثمر در دامن این جنگل ها، واگذاری مراقبت و بهره‌برداری از آنها به مردم محلی بود که شانس این نهال ها را برای رشد و باروری بیشتر کرده و از طرفی دیگر مقابله با تخریب و تصرف اراضی ملی، حفظ جنگل، درآمدزایی، توسعه فضای سبز و حفظ آب و خاک از دیگر مزایایی آن است.

اما در بین انواع درختان در جنگل های زاگرس، درخت بلوط از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و رشد درختان بلوط در زاگرس قدمتی چند هزار ساله دارد به طوری که در برخی مناطق ایران و استان های زاگرس‌نشین اکنون درختان کهنسال ۱.۵ تا ۲ هزار ساله وجود دارد.

این امر نشان می دهد که از گذشته دور نیاکان ما به اهمیت درختان بلوط پی برده و از آن محافظت کردند به طوری که در فرهنگ ما از درخت بلوط به عنوان درختی مقدس یاد می شود و در برخی از متون و آثار تاریخی گذشته نشان داده شده که در خشکسالی ها و قحطی، ساکنان زاگرس با استفاده از میوه بلوط و تبدیل آن به آرد و تولید نان بلوط از مرگ نجات یافتند.

جنگل های زاگرس که تاج آن از آذربایجان غربی و از شهرستان پیرانشهر آغاز می شود تا انتهای آن که به جنگل های استان خوزستان و فارس می رسد،۴۰ درصد از آب های فلات مرکزی ایران را تامین می کنند.

آذربایجان غربی دارای ۲.۷ میلیون هکتار اراضی مرتعی و ۱۰۲ هزار هکتار جنگل است و سردشت و پیرانشهر مهمترین مناطق جنگلی استان به شمار می آیند که با نهادینه شدن فرهنگ حفاظت از جنگل در این منطقه، مردم خود به عنوان نگهبان و حافظان جنگل عمل می‌کنند و آموزش مراقبت و حفاظت از جنگل توسط انجمن‌های دوستدار جنگل و منابع طبیعی در طول سال در حال انجام است.تاکنون در قالب این پویش‌های مردمی ۱۷۰ هکتار از جنگل های پیرانشهر، ۱۰۰ هکتار از جنگل‌های مهاباد و ۲ هزار هکتار در سردشت و میرآباد محلول‌پاشی مشارکتی با همکاری اهالی روستاهای پیرامون مناطق جنگلی در این شهرستان انجام شده است

هر سال در این فصل (اردیبهشت ماه) جنگل های بلوط آذربایجان‌غربی مورد هجوم آفت جوانه خوار جوانه بلوط قرار می گیرند و تنها راهکار مقابله با این آفت محلول پاشی با محلول«بی‌تی» است که این محلول تنها کرم جوانه خوار بلوط را از بین می برد و برای سایر حیوانات، پرندگان و گیاهان هیچ گونه خطری ندارد.

پروانه جوانه خوار بلوط (Tortrix viridana L) که گونه‌های مختلف بلوط را مورد حمله قرار می‌دهد آفتی بسیار مخرب است که باعث کاهش رویش چوب، زوال جنگل، تغییر در زادآوری و توالی شده و حتی باعث مرگ و میر درختان می‌شودپروانه جوانه خوار بلوط (Tortrix viridana L) که گونه‌های مختلف بلوط را مورد حمله قرار می‌دهد آفتی بسیار مخرب است که باعث کاهش رویش چوب، زوال جنگل، تغییر در زادآوری و توالی شده و حتی باعث مرگ و میر درختان می‌شود.

در سال های قبل با توجه به طغیان این آفت در برخی از مناطق آذربایجان غربی محلول‌پاشی هوایی صورت می گرفت اما این روش اکنون با توجه به هزینه های زیاد آن و دقت کم در محلول پاشی کانون آفت زیاد مورد پسند نیست.

آنچه اکنون در مناطق جنگلی جنوبی آذربایجان‌غربی مورد توجه است، پایش و شناسایی کانون های آفت جوانه خوار بلوط و محلول‌پاشی آن بامشارکت مردم محلی و به راه افتادن پویشی مردمی به این منظور است.

اهالی روستاهای ساکن در مناطق جنگلی شهرستان های پیرانشهر، میرآباد، سردشت و مهاباد، با تشکیل تیم های مردمی که به آن «هه‌ره‌وه‌ز» می‌گویند به یاری ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری شتافته و با ادوات کشاورزی خود که مجهز به مخزان محلول پاشی هستند، هر روز کانون های این آفت را از بین می برند و از طغیان و گسترش آن در جنگل جلوگیری می کنند.

طبق بررسی‌های انجام شده تاکنون در قالب این پویش‌های مردمی ۱۷۰ هکتار از جنگل های پیرانشهر، ۱۰۰ هکتار از جنگل‌های مهاباد و ۲ هزار هکتار در سردشت و میرآباد محلول‌پاشی مشارکتی با همکاری اهالی روستاهای پیرامون مناطق جنگلی در این شهرستان انجام شده است.

توزیع آبگرمکن و پنل های خورشیدی دربین جنگل‌نشینان، دایر شدن واحدهای بوم‌گردی و توجه به دیگر زیرساخت‌های گردشگری در این منطقه نیز می‌تواند زمینه را برای اشتغال و ماندگاری اهالی روستاهای این منطقه که در واقع حافظان جنگل نیز هستند ایفا کند.

تجربه خوب و موفق همدلی برای نجات درختان بلوط و محلول‌پاشی مشارکتی در شهرستان های جنوب آذربایجان غربی می تواند الگوی بی نظیری برای مشارکت مردم محلی در زمینه مراقبت از جنگل‌های بلوط در سایر استان های دیگر و حتی در سطح جهان و هر جایی که جنگل‌ها به خاطر فعالیت های انسانی و هجوم آفت‌ها در حال نابودی هستند، مورد استفاده قرار گیرد.

جنگل‌ های ۶ میلیون هکتاری زاگرس با گستردگی در ۱۲ استان کشور، ۴۰ درصد جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهد و بلوط حدود ۷۰ درصد گونه ‌های این رویشگاه را شامل می‌ شود که از شهرستان پیرانشهر آذربایجان غربی شروع و تا بخشی از استان فارس کشیده شده است و یک هزار و ۳۰۰ کیلومتر طول و بیش از ۲۰۰ کیلومتر عرض دارد.

جنگل های زاگرس به سه بخش شمالی، میانی و جنوبی تقسیم می شود که در طول بیش از ۵۰ هزار سال گذشته تشکیل شده و به لحاظ محافظت از منابع آب و خاک، تولید محصولات فرعی، ذخایر ژنتیکی، مصارف درمانی، توانایی های اکوتوریستی و ارزش های زندگی دارای اهمیت زیادی است.

بر اساس مطالعات انجام شده در جنگل های زاگرس ۲ هزار و ۳۷۲ گونه گیاهی، ۶۱ گونه پستاندار، ۲۷ گونه ماهی، ۱۶۷ گونه پرنده و ۳۷ گونه خزنده شناسایی شده است.