ماجراهای مربوط به ساخت مسجد در بوستان قیطریه تهران چند هفته‌ای است که مورد توجه ناظران و رسانه‌ها قرار گرفته و ابعاد گوناگونی یافته است؛ از سرنوشت گورستان باستانی و درختان بوستان تا ضرورت ساخت مسجد آن هم در دوره‌ای که به گفته بسیاری، مردم خصوصا جوان‌ها مثل قبل تمایلی به حضور در مساجد ندارند.
به گفته رئیس شورای شهر تهران، پایتخت مسجد کم دارد و باید ۴۰۰ مسجد در آن ساخته شود؛ از طرفی باید نمازخوان نیز تربیت کنیم
در کنار تاکید شهردار بر این که «حتما در پارک‌ها مسجد می‌سازیم، مسجد خوب هم می‌سازیم» و گفته‌های یک عضو شورای شهر پایتخت که «ساخت مسجد سیر کثیر است و خدایی نکرده نباید مانع این کار خیر شویم. هر کس یک کلمه در این امر مانع شود مکافات عمل خود را در دنیا و آخرت دریافت می‌کند»، «مهدی چمران» رئیس شورا هم اظهار داشته است تهران مسجد کم دارد و باید ۴۰۰ مسجد در پایتخت ساخته شود؛ از طرفی باید نمازخوان نیز تربیت کنیم.
درباره تربیت نمازخوان و جذب شهروندان به سمت اماکن مذهبی مخصوصا مساجد که از دید بسیاری طی سالیان گذشته زیر سایه حسینیه‌ها و امامزاده‌ها و ... قرار گرفته‌اند بررسی‌هایی هر چند ناکافی صورت گرفته است.
«محمدجواد ولی‌زاده» در پژوهشی با عنوان «عوامل و موانع ارتباط جوانان مسجدرو تهران با مسجد» (۱) به شناسایی عوامل ایجابی و نیز موانع اثرگذار بر ارتباط جوانان با مسجد پرداخته است که در ادامه گزیده‌ای از آن را می‌خوانیم؛
آیا ارتباط جوانان با مساجد ضرورت دارد؟
ارتباط انسان با مسجد و به ویژه ارتباط جوانان با این نهاد مقدس، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است. ارتباط با مسجد سبب آشنایی با رفتارهای مطلوب دینی و الگوگیری از انسان‌های صالح، سبک زندگی و اندیشه‌ها و افکار اسلامی می‌شود؛ همچنین با توجه به کارکردهای مسجد، باعث آگاهی‌بخشی و معرفت‌دهی شده و بین آنها و مسجد، علقه و ارتباط وثیق قلبی ایجاد می‌کند و از دین و مسجد، ذائقه‌آفرینی مثبت و جذابی در ذهن و فکرشان پدید می‌آورد.
عواملی که جوانان را به سمت مسجد جذب می‌کند
۱۳ مولفه در افزایش ارتباط جوانان با مسجد احصا شده که عبارتند از؛
امام جماعت باتقوا و پرهیزگار
امام جماعت خبره و آگاه در موضوعات دینی و مذهبی
امام جماعت آگاه به مسائل اجتماعی و سیاسی روز
از میان گزینه‌های سیزده‌گانه، «امام جماعت باتقوی و پرهیزگار» از سوی ۱۴.۶، «امام جماعت فعال که مسجد و رسیدگی به امور جوانان در اولویت کارهایش است» از جانب ۱۲.۹ درصد و «برخورد صمیمی و گرم امام جماعت و مسئولان مسجد» توسط ۱۱.۶ درصد پاسخ‌گویان مسجدی، بیش از سایر عوامل به عنوان مولفه‌های اولویت‌دار از حیث اثرگذاری بر افزایش ارتباط جوانان با مسجد انتخاب شده‌اند
امام جماعت فعال که مسجد و رسیدگی به امور جوانان در اولویت کارهایش است
دسترسی آسان جوانان به امام جماعت به منظور صحبت و مشاوره و احیانا درد دل
برخورد صمیمی و گرم امام جماعت و مسئولان مسجد با جوانان
وجود برنامه‌های اخلاقی و تربیتی از جانب امام جماعت یا تحت مدیریت وی
اجرای جذاب و جوان‌پسند برنامه‌های دعا، مداحی، سخنرانی‌ها و قرائت‌های قران در مسجد
وجود نهادهای فرهنگی فعال در مسجد
ورود مسجد در فعالیت‌های جنبی فرهنگی، تفریحی و آموزشی
فراهم کردن دسترسی خانواده‌ها و جوانان به محصولات فرهنگی مفید و جذاب
حضور یافتن چهره‌های مشهور در نماز جماعت
مطلوبیت ساختمان مسجد (موقعیت جغرافیایی مناسب، معماری زیبا و مستحکم، امکانات بهداشتی مناسب و...)
از میان گزینه‌های بالا «امام جماعت باتقوی و پرهیزگار» از سوی ۱۴.۶، «امام جماعت فعال که مسجد و رسیدگی به امور جوانان در اولویت کارهایش است» از جانب ۱۲.۹ درصد و « برخورد صمیمی و گرم امام جماعت و مسئولان مسجد» توسط ۱۱.۶ درصد پاسخ‌گویان مسجدی، بیش از سایر عوامل به عنوان مولفه‌های اولویت‌دار از حیث اثرگذاری بر افزایش ارتباط جوانان با مسجد انتخاب شده‌اند.
بازدارنده‌ها کدامند؟
مولفه‌هایی هم وجود دارند که باعث واگرایی شهروندان خصوصا جوانان از مسجد می‌شود یا آنانی را که می‌آیند دلسرد می‌کند و مهم‌ترین آنها عبارتند از:
عدم ثبات امام جماعت و تغییر سریع وی
حضور نامنظم امام جماعت
بی‌نظمی در برنامه‌های مسجد
وجود اختلافات در بین هیأت امناء و امام جماعت
در سوالی از جوانان مسجدرو خواسته شده تا غیر از موانع چهارگانه گفته شده در پرسش‌نامه، اگر مانع مهم دیگری مدنظرشان هست، قید کنند که برخی از آنها به موانع زیر اشاره کرده‌اند:
علل خلوت شدن مساجد یکی تناسب نداشتن کارکردهای مسجد با نیازهای فعلی مردم و دیگری وجود رابطه مستقیم بین آموزش نماز با میزان حضور جوانان در نماز و وجود رابطه مستقیم بین مکان، زمان و امکانات فیزیکی مناسب با میزان مشارکت جوانان ذکر شده است
تبلیغات بسیار ضعیف رسانه ملی برای نماز، تفکر درآمدزایی از همه امکانات مسجد، عدم توجه به جوانان در اجرای برنامه‌های مسجد و واگذار نکردن مسئولیت به آنان، نبود امکان ورود جوانان به هیات امنای مسجد، یکدل نبودن مسجدی‌ها، بداخلاقی هیات امنا نسبت به کودکان، وجود اختلاف بین هیات امنای مسجد و بسیج، جناح‌بندی بین جوانان، تهمت‌های بی‌جا به بعضی جوانان و پشت سرشان صحبت کردن، بی‌توجهی به مسائل فرهنگی جامعه و توجه صرف به مسائل دینی، وجود افراد ریاکار و ناکارآمد در رأس امور، محدودیت‌های بسیار در جامعه چه از لحاظ دینی و چه سیاسی، اخلاق زننده بعضی پیرمردهای مسجد، اشکال گرفتن افراد مسن به طرز لباس پوشیدن جوانان و نگاه‌های معنی‌دار، پرهیز از هزینه برای جوانان و ...
نتایج پژوهش
الف: نتایج پژوهش حاضر نشان داد که «امام جماعت» مسجد و عنصر «به روز بودن» وی، یک مؤلفه اساسی تاثیرگذار در افزایش یا کاهش حضور جوانان در مسجد است. همچنین عامل «خوش رفتاری با جوان و برقراری ارتباط دوستانه با وی، به‌ویژه از جانب امام جماعت» از تاثیرگذارترین عوامل در افزایش حضور جوانان در مسجد به شمار می‌رود.
ب: با نظر به یافته‌های عمده تحقیق، امام جماعت، نقش محوری در مسجد دارد و بسیاری از عوامل افزایش حضور جوانان در مسجد و نیز موانع کاهش حضور به امام جماعت برمی‌گردد. بنابراین لازم است توجه اولویت‌دار و ویژه‌ای به این عنصر اساسی در مسجد صورت گیرد.
بر این اساس، برخی از پیشنهادهای کاری و پژوهشی در مورد امامان جماعت عبارتند از: طراحی و اجرای نشست‌های دوره‌ای امامان جماعت با جوانان، ارزیابی عملکرد امامان جماعت از سوی نمازگزاران و مأمومین، برگزاری آموزش‌های کاربردی و روان‌شناسی برای امامان جماعت در حوزه مهارت‌های ارتباطی با جوانان، تهیه و ارزیابی دوره‌ای شاخص‌ها و استانداردهای امام جماعت تراز مسجد در تهران و بررسی روش‌های تقلیل و کاهش تاثیر منفی گرایش‌های حزبی-سیاسی در عملکرد امامان جماعت.
ج: علل خلوت شدن مساجد یکی تناسب نداشتن کارکردهای مسجد با نیازهای فعلی مردم و دیگری وجود رابطه مستقیم بین آموزش نماز با میزان حضور جوانان در نماز و وجود رابطه مستقیم بین مکان، زمان و امکانات فیزیکی مناسب با میزان مشارکت جوانان ذکر شده است.
پی‌نوشت:
۱- محمدجواد ولی‌زاده ، «عوامل و موانع ارتباط جوانان مسجدرو تهران (۱۵ الی ۲۹ ساله) با مسجد»، مجله پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی، دوره چهارم، شماره اول، بهار ۱۴۰۲
نظر شما