اهمیت فضای خلاقانه برای آموزش کودکان

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، «چل پله زیرزمین» تازه‌ترین مجموعه پویانمایی مرکز انیمیشن سوره به کارگردانی و تهیه‌کنندگی علیرضا طاهری و نویسندگی نسیم خراشادی‌زاده است که فصل جدید آن نوروز امسال در شبکه کودک در حال پخش است.

این مجموعه، داستان یک دانشمند به نام «دکتر تور» در مکانی محرمانه و زیر زمین است که موفق شده جانوران منقرض شده را از طریق نسخه ژنتیکی‌شان به زندگی برگرداند. او با کمک دستیارش که کودکی به نام «کوشا» است، به این جانوران کمک می‌کند تا مهارت‌های زندگی را برای بقا بیاموزند. در کنار این، هر قسمت قصه مجزا، جذاب و آموزنده درباره مسایل مختلفی دارد که از زاویه دید کودکان، قصه‌پردازی شده است.

از نقاط قوت این انیمیشن، غلبه خیال و فانتزی آن بر فضاسازی و شخصیت‌هاست؛ این درحالی‌است که اغلب تولیدکنندگان انیمیشن بیش از اینکه به مزیت رقابتی قالب انیمیشن برای خلق جهان فانتزی و خیال‌انگیز فکر کنند، به دنبال قصه و شخصیت‌های رئالی می‌روند که گاها جذابیتی هم برای کودکان ندارد و آن‌ها به سختی به آن محصول، ارتباط برقرار می‌کنند.

طراحی و پرداخت شخصیت، مزیت رقابتی این مجموعه نسبت به انیمیشن‌های دیگر است. «کوشا» پسربچه‌ای با شوروشوق زیاد برای یادگیری است و معتقد است «برای هر مشکلی یک راه‌حل وجود دارد». او در قسمت سوم فصل جدید در بخش مهمی از سیر داستان می‌گوید: «هدف ینی عبور از موانع، ما مشکلاتمون رو حل می‌کنیم که به هدف‌هامون برسیم». او قهرمان قصه است و همین دو محور فکری و عملی شخصیتی‌اش از او در مسیر قصه فردی می‌سازد که توانایی مدیریت مسایل و انجام کار گروهی برای کسب تجربه را داشته باشد. «گردوله»، «بادکنک»، «خرخف»، «کلنجک»، «زیپی»، «ویزی»، «مارمولک»، «عنکبوت» همان جانواران منقرض‌شده هستند که در عین ساده بودن طراحی‌شان، جذابیت بصری زیادی داشته‌اند و کودک را با خود همراه می‌کنند. «فضولچه»، دستیار خرابکار همکلاسی «دکتر تور» و «روشا»، دختربچه بازیگوش، پرانرژی و شجاع، شخصیت‌هایی هستند که به فصل دوم این مجموعه اضافه شده و به هیجان فضای داستانی مجموعه در کنار آموزنده و علمی بودنش کمک کرده‌اند. «روشا» نمونه خیالی دختربچه‌های فعال و بازیگوش خانواده‌هاست که یک جا بند نمی‌شوند و در عین حال می‌بینیم که در قصه، این ویژگی او از وضعیت نقطه ضعف تغییر کرده و به شخصیتی پرانرژی تبدیل شده که اعتماد دیگران به او در کنار مراقبتش، همین ویژگی او را به نقطه قوتش تبدیل کرده است.

مشخصات ظاهری هر شخصیت، به خوبی با ویژگی‌های رفتاری او گره خورده و ظاهر و ویژگی هرشخصیت ترکیب منسجم و معناداری دارند؛ به‌طور مثال «بادکنک» جانوری گرد به رنگ سبز با چشم‌های گرد و ابروهای نازک است که از سبکی شدید رنج می‌برد. او ثبات خلق‌وخو و عقیده ندارد و مدام نظرش درباره مسایل مختلف تغییر می‌کند. «گردوله» هم جانوری حلقوی با رنگ نارنجی است که مشکل دور و تکرار و وسواس ذهنی دارد. همین جزییات در پرداخت شخصیت باعث شده که مخاطب کودک در کنار سیر قصه هر قسمت، با نکات تربیتی و آموزشی شخصیتی نیز آشنا شود. از شخصیت‌های قابل‌توجه این مجموعه «زیپی» است. او جانوری با دو هویت گیاهی و جانوری است که شبیه کانگورو است، اما جنس او از چوب است. او به علت هویت گیاهی‌اش هروقت احساساتی می‌شود، بالای سرش یا بینی‌اش گل می‌دهد و هروقت مایوس می‌شود یا می‌ترسد، برگ‌هایش می‌ریزد. او به نظر و قضاوت دیگران اهمیت می‌دهد. «زیپی» می‌تواند نماد کودکی در حال رشد باشد که متاثر از عقل و احساسش رفتارهای مختلف و بامزه‌ای دارد که به کودکان احساس همذات‌پنداری می‌دهد. به ویژه اینکه در قسمت ششم این مجموعه توانایی گفتگو با درختان (به عنوان جد و آبادش) را پیدا کرده و از اینکه در زمین ریشه دوانده و کار مفیدی کرده است، حس خوبی دارد. هرکدام از شخصیت‌های این انیمیشن، نقاط ضعفی دارند که برای ادامه بقا (رشد شخصیت) نیاز دارند آن‌ها را برطرف کنند. آن‌ها به کمک «دکتر تور» و کوشا مهارت‌ها را تمرین کرده و یاد می‌گیرند چطور زندگی کنند و تغییرات مثبت و امیدبخشی در خود و دیگران ایجاد کنند.

به طور مثال شروع فصل دوم این مجموعه با ساخت پرونده‌های زیستی از این جانوران است؛ «دکترتور» از «کوشا» می‌خواهد که برای هر کدام از جانوران یک پرونده زیستی درست کند تا «آماده زندگی بر روی زمین» شوند. سوال اصلی هر پرونده این است: «خودت رو چطور می‌شناسی؟» درکنار تفکر هر شخصیت به خود، دیگران هم کمک می‌کنند تا خودش را بهتر بشناسد و ایرادات خود را بپذیرد.

از مجموعه موضوعاتی که در فصل جدید مجموعه پویانمایی «چل پله زیر زمین» به آن‌ها پرداخته شده، به موضوعاتی مانند «خودشناسی، پذیرش نقاط ضعف، کار گروهی، حل مساله، شناخت محیط زیست ایران مانند کوه دماوند و دریاچه خزر و محافظت از محیط زیست مقابل آلودگی‌ها» می‌توان اشاره کرد.

شاید اگر بخواهیم «چل پله زیرزمین» را با انیمیشنی مقایسه کنیم، به یاد انیمیشن قدیمی «سفرهای علمی» بیفتیم. اما باید گفت، نقطه قوت «چل پله زیر زمین» نسبت به انیمیشن‌های مشابه خارجی قدیمی، دوری فرمی و محتوایی آن از تولیدات گذشته، خلاقیت منحصر به فرد آن در طراحی شخصیت‌ها، فضاسازی بومی و متناسب با مخاطب کودک ایرانی، و نزدیکی آن به سلیقه کودک امروزی و نسل جدید است؛ این مجموعه با پرداخت شخصیت‌های فانتزی و خلاقانه، در دل قصه و به طور غیرمستقیم نکات علمی، تربیتی و آموزشی مختلفی را مانند کار گروهی، صبوری، تلاش، شناخت انواع آلودگی‌های زیست‌محیطی، پرسش‌گری و کنجکاوی معرفی و تشویق می‌کند. همین موضوعات و ویژگی‌ها را می‌توان در نسل جدید و کودکان امروزی دید. ترکیب شخصیت‌پردازی خلاقانه با محتوای آموزشی و تربیتی غیرمستقیم آن باعث شده که کودک با آن ارتباط گرفته و به تبع آن و تمایل مخاطب به تماشای مجموعه، تولیدکننده برای ساخت فصل دوم و سوم مجموعه نیز تصمیم بگیرد.