در این راستا، منطقه آسیای مرکزی به عنوان یکی از مناطق پیرامونی ایران از جمله مناطقی است که در سیاست خارجی دولت سیزدهم مورد توجه جدی‌تری نسبت به گذشته قرار گرفته است. با این اوصاف باید با توجه به اهداف و منافع ملی ایران، ظرفیت‌ها و توانایی‌های کشورمان و واقعیت‌های حاکم بر منطقه آسیای مرکزی و توجه هم زمان به محذورات و مقدورات، اقدام به اولویت‌بندی اهداف سیاست خارجی ایران در سیاست خارجی دولت سیزدهم در قبال منطقه آسیای مرکزی نمود.
سفر به تاجیکستان به عنوان اولین سفر خارجی رئیس جمهور دولت سیزدهم و حضور و مشارکت فعال در نشست های منطقه ای در آسیای مرکزی، نشان از اهمیت راهبردی این منطقه در تصمیم گیری سیاست خارجی دولت مردمی داشته است. اما نکته ای که بعد از گذشت حدود سه سال از کنشگری در این منطقه نمایان است؛ آن است که از تمام ظرفیت های بالقوه این منطقه برای بیشینه سازی منافع ملی و گسترش همکاری های منطقه ای استفاده نشده است.
بر این اساس، می توان پیشنهادات زیر را در راستای بهبود حداکثرسازی منافع ملی در این منطقه نام برد:
1. ایجاد هماهنگی میان عملکرد نهادهای متولی با محوریت وزارت امورخارجه در قالب ستاد هماهنگ جمهوری های آسیای مرکزی
2. ضرورت شکل گیری الگوی منطقه‌ای و متوازن ۱+۵ سیاست خارجی ایران در آسیای مرکزی (مشابه تجربه آمریکا، ژاپن، اتحادیه اروپا، هند و چین در سال‌های اخیر)
3. تمرکز بر مناسبات امنیتی- انتظامی به جای مناسبات دفاعی- نظامی (مقابله مشترک ایران و کشورهای آسیای مرکزی با افراط گرایی، تروریسم و قاچاق مواد مخدر)
4. ضرورت تثبیت و عدم تغییر وزارتخانه‌های مسئول کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و کشورهای آسیای مرکزی و گزینش وزارتخانه های مسئول با توجه به ظرفیت ها و حدود اختیارات و وظایف دستگاه های مجری (وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، نیرو، صنعت، معدن و تجارت، فرهنگ و ارشاد اسلامی، راه و شهرسازی)
5. محوریت بخش خصوصی و اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در دیپلماسی اقتصادی و تجاری ایران در آسیای مرکزی همراه با هدایت و نظارت دولت
6. پیگیری سیاست لغو مرحله ای و سپس لغو کامل ویزا (تحول در بخش گردشگری و تجاری و حرکت به سمت غیر دولتی و مردمی شدن روابط ایران و آسیای مرکزی)
7. تکمیل زنجیره حمل و نقل ترکیبی ایران و آسیای مرکزی (ترکیب شبکه‌های ریلی، جاده ای و دریایی)
8. تعیین تکلیف اختلافات گازی و ترانزیتی ایران و ترکمنستان
9. توجه ویژه به ازبکستان تحت رهبری شوکت میرضیایف
10. توسعه کشت فراسرزمینی ایران در کشورهای پایین دست آسیای مرکزی (ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان) به عنوان گامی در جهت کاهش تنش‌های آبی و فرسایش خاک در داخل کشور
11. تقویت مشارکت ایران در سدسازی و احداث نیروگاه‌های برق آبی در کشورهای بالادست (تاجیکستان و قرقیزستان)
12. تقویت همکاری‌های مشترک آبی و زیست محیطی ایران با کشورهای آسیای مرکزی: جلوگیری از تکرار پدیده ریزگردهای غرب کشور در شمال شرق ایران
13. توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری خراسان رضوی، خراسان شمالی و گلستان، مازندران و گیلان به عنوان استان های زمینی و دریایی مجاور با منطقه آسیای مرکزی
14. هماهنگی، انسجام بخشی و وحدت رویه در نهادها و سازمان‌های فرهنگی و اجتماعی ایران در آسیای مرکزی به محوریت وزارت امور خارجه و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و حمایت از کرسی‌های ایرانی و زبان و ادبیات فارسی از طریق شرکت‌های دولتی و خصوصی ایرانی.
همانطور که در اظهارات و بیانات رسمی رئیس جمهور محترم در عرصه سیاست خارجی مشهود است؛ نگاه به همسایگان در عرصه سیاست خارجی ایران از اولویت اساسی برخوردار است.
منطقه آسیای مرکزی و قفقاز در زمره مناطق پیرامونی ایران است که باید در سیاست خارجی دولت سیزدهم از اهمیت بیشتری نسبت به گذشته برخوردار شود. عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای در نخستین سفر خارجی رئیس جمهور محترم به تاجیکستان در شهریور ۱۴۰۰ نشان دهنده آغاز سیاست خارجی عملگرا و توسعه گرا در دوره تحول است.
با توجه به مزیت های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی منطقه آسیای مرکزی و قفقاز برای منافع ملی جمهوری اسلامی ایران ضرورت دارد با شناخت نقاط قوت و ضعف رویکرد دولت های گذشته نسبت به این منطقه و هم چنین الزامات و نیازهای منطقه آسیای مرکزی و قفقاز، برنامه ای جامع و کارآمد برای چگونگی سازوکار اقدام ایران در این منطقه طراحی شود.
از آنجا که شعار سیاست خارجی دولت سیزدهم «سیاست خارجی متوازن، پویا و هوشمند» معرفی شده است؛ در راستای پیگیری توازن و پویایی با محیط پیرامونی کشور، منطقه آسیای مرکزی و قفقاز به دلایل اشتراکات متعدد تاریخی، تمدنی، زبانی، دینی، فرهنگی و همینطور هم پیوندی ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک از اهمیت بسیاری برخوردار است.
نظر شما