به گزارش خبرنگار ایرنا ، منبر یا کرسی جایگاهی برای سخنرانی و ایراد خطبه است و لغت‌دانان، واژه منبر را از ریشه عربی نَبَرَ به معنای عالی و بلند دانسته‌اند و منبر در واقع یادگار پیامبر اسلام (ص) و فراگیرترین رسانه روشنگری و بصیرت‌افزایی مسلمانان بوده است.
به گواهی تاریخ، رسول خاتم (ص) پس از هجرت از مکه به مدینه با تکیه بر درخت خرمایی به ایراد خطبه می‌پرداخته تا اینکه یکی از صحابه، پیشنهاد ساختن منبری را داده تا حضرت بر روی آن بنشیند و مردم او را راحت ببینند و او هم از ایستادن خسته نشود.
در برخی منابع نیز آمده که پیش از ساخت منبر، سکویی از گِل ساخته بودند که پیامبر اسلام (ص) بر روی آن می‌نشست، اما در سال هفتم هجری قمری از منبری چوبی استفاده می‌کرده است.
منابر قدیمی
مناسبات سیاسی و اجتماعی مسلمانان، منابر را به مرور به نماد حکومت اسلامی و جزء ثابت مساجد تبدیل کرده و استفاده از آن طی حکومت امویان و عباسیان در جهان اسلام رواج یافته است و پژوهشگران هنر اسلامی، قدیمی‌ترین منبر را منبر مسجد جامع قیروان تونس مربوط به قرن سوم هجری قمری می‌دانند.
کهن‌ترین منبرهای باقی‌مانده در ایران را نیز مربوط به دوران سلجوقیان ذکر کرده‌اند و در این میان، منبر مسجد ابیانه مربوط به سال ۴۶۶ قمری و منبر روستای مشکول از توابع استان اردبیل مربوط به سال ۵۴۱ قمری از قدیمی‌ترین منابر موجود است.
در مقاله "بررسی تطبیقی دو منبر دوره سلجوقی و ایلخانی مشکول و نایین" به وجود قطعاتی از یک منبر مربوط به سال ۵۴۶ هـ.ق در موزه متروپولیتن اشاره شده که دارای طرح‌های گیاهی، نخل، کتیبه کوفی، نام واقف و تاریخ ساخت است.
در آن مقاله به منبر مسجد جامع سوریان به تاریخ ۷۷۱ هـ.ق متعلق به دوره تیموری نیز اشاره شده که در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود و از مهم‌ترین منابر دوره صفوی نیز منبر چوبی منبت‌کاری شده مسجد جامع اقلید در استان فارس است که کتیبه‌ای به تاریخ ۱۰۰۸ هـ.ق دارد.
منبر مشکول
مشکول، نام منبری تاریخی در مسجد روستایی به همین نام از توابع شهر تازه تاسیس فیروزآباد شهرستان کوثر در استان اردبیل است که رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگی و صنایع دستی کوثر می‌گوید: این منبر چوبی به شماره ۱۲۱۴ به تاریخ ۹۷/۱۱/۳ در فهرست آثار ملی ثبت و یک بار در سال ۶۲ در بازسازی مسجد محل نگهداری آن و بار دیگر در سال ۶۸ مرمت و کلاف‌بندی شده است.
سیده فاطمه مجیدی از نیاز جدی منبر مشکول به بازسازی و مرمت خبر داد و افزود: باید منبر به اردبیل منتقل و تحت نظر متخصصان امر مرمت یا تعمیر شود اما اهالی روستای مشکول به منبر تاریخی مسجد خود به دید هویت و تقدس می‌نگرند و راضی به نقل مکان آن نیستند و نگران اند که منبر بعد از مرمت به محل اصلی خود انتقال داده نشود و مثلا سر از موزه در آورد.
منبر مسجد ابیانه مربوط به سال ۴۶۶ قمری و منبر روستای مشکول از توابع استان اردبیل مربوط به سال ۵۴۱ قمری از قدیمی‌ترین منابر موجود است.
وی ادامه داد: در سال گذشته یک فرد متخصص مرمت منابر تاریخی را از تبریز به مشکول آوردیم و برآورد هزینه شد اما نظر او این بود که باید منبر برای مرمت و بازسازی به تبریز منتقل شود و مرمت آن در داخل مسجد روستا امکان‌پذیر نیست.
مجیدی گفت: امسال با حضور مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اردبیل، در مشکول با اهالی روستا جلسه‌ای برگزار کردیم تا آنها را راضی کنیم منبر برای تعمیر به اردبیل منتقل شود اما چون خیلی از اهالی روستا، تهران نشین و مهاجر هستند، به اجماع و رضایت کافی دست نیافتیم و ساکنان فعلی مشکول نیز فقط به مرمت منبر در داخل روستا راضی هستند.
وی به وجود کتیبه خط کوفی حاوی آیاتی از سوره‌های توحید و آیت الکرسی در بدنه منبر مشکول اشاره کرد و گفت: در آن کتیبه طول منبر را ۱۸۴، عرض آن را ۱۲۰ و ارتفاع منبر را ۲۲۶ سانتی متر نوشته اند و منبر، درب و چند پله داشته که از بین رفته است.
به گفته او، اهالی مشکول در ادوار گذشته به نیت جابجا نشدن یا پیشگیری از سرقت منبر، پایه‌های آن را در خاک کف مسجد محکم کرده بودند و به مرور زمان، قسمت‌هایی از پایه منبر پوسیده و از بین رفته است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کوثر به وجود اطلاعات دیگری در کتیبه منبر از جمله تعلق به قرون میانی اسلامی (۵۴۱ هجری قمری) و ساخته شده به دست "خلیل بن ابراهیم حنان" اشاره کرد و گفت: نام دیگر منبر مشکول "حاج عبدالله" بوده است.
به گفته مجیدی، سندی دال بر ساخته شدن منبر در روستای مشکول وجود ندارد و معلوم نیست چگونه از این روستا سر در آورده است و جنس آن از چوب گردو است و بدون استفاده از اتصالات فلزی و فقط با تکنیک فاق و زبانه به هم وصل شده اما در سده‌های متاخر اسلامی از بست‌های فلزی برای استحکام آن استفاده شده است.
او منبت‌کاری، مشبک‌کاری و نقوش اسلیمی و هندسی را از دیگر تزئینات منبر مشکول اعلام کرد و افزود: ترکیب هنرمندانه قطعات آن طوری است که فضای غیر هنری و تزئینی ندارد و تزئینات در کادرهای مربع، مستطیل، چند ضلعی و لوزی‌های بادبادکی شکل و ستاره‌های هشت پر قرار گرفته است.
مجیدی اظهار کرد: در ۱۳ کادر منبر ۱۱ جمله از آیات قرآن نقش بسته است و در متن کتیبه‌ها به سه نام برخورد می‌کنیم که یکی "ابراهیم" حاکمی که دوام دولت او آرزو شده و دیگری "ابراهیم بن ابالفرج" کاتب کتیبه‌ها بوده و سوم "خلیل بن ابراهیم" سازنده منبر چوبی بوده است.
برای جذب گردشگر موثر است
کارشناس گردشگری اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان کوثر به محل قرار گرفتن روستای مشکول در نزدیکی رودخانه قزل‌اوزن، وجود یک پل تاریخی در آن حوالی و در مسیر روستای مشکول و واقع شدن منطقه در مسیر جاده ابرایشم اشاره کرد و گفت: احتمال دارد منبر در حین انتقال در مسیر جاده ابریشم، به دلایلی به روستا آورده شده است.
اهالی مشکول به منبر تاریخی مسجد خود به دید هویت و تقدس می‌نگرند و راضی به نقل مکان آن نیستند و نگران‌اند که منبر بعد از مرمت به محل اصلی خود انتقال داده نشود و مثلا سر از موزه در آورد.
فرشاد بیرامی وجود منطقه تاریخی و گردشگری پیرتقی در جنوب شرقی روستای مشکول و همچنین منطقه شکار ممنوع و حفاظت شده مشکول دربند و آب و هوای مطبوع منطقه را ظرفیت قابل توجه گردشگری برشمرد و گفت: منبر چوبی می‌تواند در کنار سایر قابلیت‌های مشکول و شهرستان کوثر، عاملی برای جذب گردشگر و رونق صنعت گردشگری این شهرستان باشد.
کتابی بنام منبر مشکول
مصطفی ملکی گلندوز مدرس دانشگاه، محقق و پژوهشگر از اهالی شهرستان خلخال در کتاب خود با عنوان "منبر تاریخی مشکول" الگوهای متشکل از عناصر هندسی و گیاهی، کنده‌کاری ،گره‌چینی دقیق، انتخاب چوب مناسب و طرح‌های اسلیمی را از ویژگی‌های هنری منبر ذکر کرده است.
این محقق با اشاره به اینکه از دیرباز عالی‌ترین مفاهیم دینی و اسلامی در مساجد عرضه می‌شده و محراب، منبر و رحل قرآن جلوه‌هایی از معماری و هنر اسلامی است، منبر مشکول را از شاهکارهای هنر اسلامی معرفی کرده است.
وی هدف خود از تالیف کتاب درباره منبر مشکول را جلب توجه به عمق و گستره پذیرش و ترویج اسلام در ایران اعلام کرده که بی‌شک روستای مشکول شهرستان کوثر نیز از منابر وعاظ و خطبای عالیقدر اسلام بوده است.
وی می‌گوید در صنایع چوب نیز تحصیلات تخصصی دارد و مدت ۶ سال به بررسی و تحقیق راجع به منبر مشکول پرداخته و علاوه بر کتاب یاده شده، مقاله‌ای علمی و پژوهشی نیز درباره خصوصیات آن نگاشته است.
اکنون منبر چوبی مشکول روزگار کهنسالی خود را در گوشه مسجد روستای مشکول می‌گذراند و بی‌شک پیشینه آن نه تنها با تاریخ و هویت آن روستا و شهرستان کوثر، بلکه با گذشته بخشی از ایران گره خورده است و اگر تحقیقات علمی و مطالعات تاریخی برای کشف مبدا و محل ساخت آن صورت گیرد، حقایق ارزشمندی از تاریخ و فرهنگ و فعالیت مبلغان و مروجان دینی اعصار گذشته مشخص خواهد شد.
شهرستان کوثر در فاصله نزدیک به ۸۵ کیلومتری جنوب اردبیل قرار دارد.
نظر شما