آری رشت، پیشرو است از آن رو که شهر نخستین‌هاست و اولین جلوه‌های فرهنگ شهرنشینی و زندگی مدرن شهری را بیش و پیش از هر جای دیگر در کشور به خود دیده از نخستین کتابخانه ملی ایران که به سال ۱۳۱۳ در آن راه اندازی شد، نخستین اتوبوس وارد شده به ایران (پیش از سال ۱۲۹۰ ه. ش) که توسط یک تاجر بلژیکی در این شهر به‌کار گرفته شد تا اولین و قدیمی‌ترین راه آهن ایران که در مسیر بندر انزلی به پیربازار و رشت احداث شد، نخستین داروخانه شبانه‌روزی ایران و خانه معلولان و سالمندان که توسط مرحوم آرسن میناسیان بزرگ خیرِ شهر افتتاح شد.
اولین بانک ایران (بانک سپه)، نخستین کارخانه برق، نخستین چاپخانه و روزنامه، اولین بلدیه(شهرداری)، نخستین خیابان سنگ فرش، نخستین اِگو و گنداب رو، نخستین سینما و تئاتر، اولین مدرسه به سبک امروزی دخترانه و پسرانه و نخستین مریضخانه ملی که با درآمد حاصله از نمایش ساخته شد و بسیاری دیگر از اولین‌ها را این شهر به خود دیده و آثار بسیاری از آنها را همچنان در خود دارد.
آری رشت نامدار است از آن رو که به وجود نیکنامانی چون دکتر محمد معین، کیومرث صابری فومنی، پروفسور سمیعی، اکبر رادی، میرزا کوچک خان، شیون فومنی، سیروس شمیسا، ابراهیم پورداود، امیر هوشنگ ابتهاج، شمس لنگرودی، جعفر خمامی زاده، کامبوزیا پرتوی، مجید مجیدی، فریدون نوزاد، کیومرث ملک مطیعی، فریدون پوررضا، ناصر مسعودی، احمد عاشورپور و بزرگان بسیار دیگری که نامشان بر تارک تاریخ و فرهنگ ، هنر و علم این سرزمین می‌درخشد.
به واقع رشت گنجینه‌ای از فرهنگ، آداب، رسوم، مهربانی‌ها، نبوغ و خلاقیت در جغرافیای خاص ایران است، این شهر با تاریخ درخشان در فرهنگ، آداب و رسوم و برخوداری از موقعیت جغرافیایی خاص در جنوب دریای کاسپین و مناطق همجوار خود طی این سده ها شهری با تاریخ و تمدن دیرینه و پیشرو است. شهری که امروز با این گذشته پربار و به روز خود فاصله بسیار دارد.
نخست نگاهی تاریخی از دید دانشیار مطالعات ایران شناسی و تاریخ دانشگاه گیلان به رشت می‌اندازیم که در این رابطه دکتر عباس پناهی با تشریح سابقه تاریخی رشت می گوید: این شهر به عنوان مرکز اداری گیلان، تاریخی چندصد ساله دارد و اشاره های مستند تاریخی درباره این شهر، سابقه آن را به سده‌های نخستین اسلامی می‌رساند؛ کهن‌ترین گزارش مکتوب تاریخی در رابطه با رشت در کتاب حدودالعالم مشاهده می‌شود که در آن به شهر رشت اشاره شده است.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: در دوره قاجار این شهر به دلیل واقع شدن در مسیر ترانزیت فکری و تجاری ایران و اروپا از اهمیت زیادی برخوردار شد، گزارش‌ها و اسناد ماموران و گردشگران خارجی در این دوره که از رشت دیدن کردند نشانه‌ای از اهمیت برجسته این شهر در سده نوزدهم و اوایل بیستم است در نتیجه رشت مدت‌ها نقش شاهراه فکری اندیشه‌های جدید به ایران را ایفا می کرد.
وی افزود: هنوز کشفیات و مطالعات باستان‌شناسی در حوزه رشت انجام نشده‌است و بیشتر داده‌های تاریخی درباره این شهر مبتنی بر گزارش سفرنامه‌ها و مطالعات تاریخی از دوره پیش از صفویه تاکنون است؛ با این حال براساس شواهد و مدارک از یک سو و همچنین موقعیت ژئوپلیتیکی شهر رشت می‌توان به این نتیجه رسید که رشت از سابقه‌ای کهن از نظر سکونت و زندگی شهری برخودار بوده زیرا همواره به عنوان بازار مهم در مرکز دارالمرز (نام قدیم رشت به دلیل قرارگیری بین دو رودخانه زرجوب و گوهررود) به شمار می‌آمد.
دانشیار مطالعات ایران شناسی و تاریخ دانشگاه گیلان بیان کرد: نکته مهم در رابطه با رشت آن است که تاریخ‌های محلی نظیر، تاریخ گیلان عبدالفتاح فومنی و مرعشی تاریخ خانی اثر لاهیجی به خاندان‌های محلی رشت اشاره داشته‌اند، این خاندان که تحت عنوان تجاسبیان معروف بوده‌اند، سده‌ها بر رشت و مناطق اطراف آن حکومت داشته‌اند.
وی اظهار کرد: پیش از به قدرت رسیدن صفویان، از نظر سیاسی و اداری ما شاهد سه قدرت سیاسی در گیلان هستیم (در شرق گیلان، کیاییان به مرکزیت لاهیجان، اسحاق وندان به مرکزیت فومن و در منطقه تالش‌نشین امروز و خاندان تجاسبیان در رشت به صورت هم زمان حکومت داشتند) بنابراین رشت پیش از اینکه نخست توسط شاه جمشید و بعدها صفویان، پایتخت ولایت دارلمرز ایران، گیلان شود، یک واحد سیاسی مستقل بود که بخش زیادی از شهرستان‌هایی که تحت عنوان کوچصفهان، لشت‌نشا، خمام، غازیان، کوهدُم و مناطق اطراف آن را زیر سیطره داشت.
دانشیار مطالعات ایران شناسی و تاریخ دانشگاه گیلان در ادامه به تعیین روز رشت اشاره کرده و می‌گوید: انتخاب ۱۲ دیماه بنا به تصمیم شهرداری و شورای رشت از آن رو که زمان انتقال پایتخت از فومن به رشت و انتخاب این شهر به عنوان مرکز استان است به عنوان «روز رشت» کوششی برای ارج نهادن این شهر، تاریخ و مشاهیر آن و معرفیش به عنوان یکی از کهن‌ترین مراکز ایالتی ایران در سپهر فرهنگ و جغرافیای ایران می باشد.
وی افزود : از سویی برگزاری جشن‌هایی که به مناسبت این انتخاب برگزاری می‌شود، توجه علاقمندان به رشت را با تاریخ و فرهنگی چند صدساله در ایران و جهان جلب می‌کند.
رشت و قرارگیری در کریدور شمال - جنوب
دانشیار مطالعات ایران شناسی و تاریخ دانشگاه گیلان در ادامه عنوان کرد: نکته مهم در ارتباط با اهمیت رشت آن است که این شهر همواره چه پیش از پایتختی و چه پس از آن از اهمیت زیادی از نظر بازرگانی و راه‌های تجاری داشته که مهمترین آن به دلیل قرارگیری در مسیر کریدور شمال به جنوب و شرق به غرب است.
رشت همواره چه پیش از پایتختی و چه قبل از آن ازاهمیت زیادی از نظربازرگانی وراه‌های تجاری برخوردار بود که مهمترین اهمیت آن به دلیل واقع شدن در کریدور شمال به جنوب و شرق به غرب است. وی توضیح داد: از جغرافیای ایران سه جاده تجاری مهم عبور می‌کرد، جاده ابریشم که در دوره اشکانیان ایجاد شده بود، چین و مناطق شرقی ایران را به بنادر شرقی مدیترانه می‌رساند، جاده ادویه که از هندوستان به مناطق مرکزی ایران و سرانجام شهر سیرجان ختم می‌شد، «جاده خزر» از روسیه شروع و از مسیر دریای کاسپین به بندرانزلی و رشت و سپس از این طریق به مناطق جنوبی کشور می رسید و کریدور شمال به جنوب را شکل می داد.
دکتر پناهی اظهار کرد: این موقعیت از گذشته مسیر تجارت خزر و انتقال انواع محصولات و تولیدات روسیه و ماوراء قفقاز با اروپا و بالعکس بود و در حقیقت امروز اهمیت کریدور شمال به جنوب هم به نوعی باز تولید مسیر تاریخی این جاده و اهمیت آن در تجارت است، از این منظر می‌توان به اهمیت راه‌آهن و توسعه آن در تجارت گیلان پی برد.
دانشیار مطالعات ایران‌شناسی و تاریخ دانشگاه گیلان افزود: نکته مهم دیگر واقع شدن رشت در مرکز واقعی جغرافیایی گیلان است به طوری که این شهر پیوند دهنده تمامی شهرستان‌های استان در بخش‌های غربی، شرقی، شمالی و جنوبی است، رشت به جهت برخوردای از این موقعیت از دوره صفویه به بعد به عنوان پایگاه تجاری بوده که ایران را از طریق بندر پیربازار و انزلی، بندربادکوبه و بندر دربند، آستاراخان و تفلیس و اروپا پیوند می داد.
وی اظهار کرد: از دوره صفویه این شهر به عنوان پایتخت ابریشم ایران بوده و این مهم باعت شد که بخش زیادی از کاروانسراهای این شهر به تجارت ابریشم اختصاص یابد، اهمیت ابریشم گیلان و رشت موجب شد که تجار اروپایی از همه کشورها از دوره صفویه تا دوره‌های اخیر، پایگاهی تجاری در این شهر داشته و این نام در فرهنگ کشورهای اروپایی مترادف با تجارت، فرهنگ و مدرنیته باشد.
وی ادامه داد: پیش از آغاز دوره رنسانس در اروپا زمانی که هنوز اروپاییان شناختی از ایران نداشتند، آوازه ابریشم گیلان و لاهیج به عنوان برندی شناخته شده در اروپا بود؛ به خاطر همین تجار ونیزی پیش از اینکه صفویه به قدرت برسد برای تجارت ابریشم در رشت نمایندگی تاسیس کردند.
تمام داشته‌های رشت در تاریخ مرتبط با فرهنگ آن است
دانشیار مطالعات ایران شناسی و تاریخ دانشگاه گیلان خاطر نشان کرد: بنابراین رشت همواره یک مرکز تجاری بسیار مهم بوده است و در حمایت‌های مالی حکومت صفویه هم نقش ویژه‌ای داشته و به پشتوانه آن بود که شاه عباس توانست عثمانیان و ازبکان را شکست دهد.
وی اظهار کرد: پیش از آنکه ایرانیان در نبردی نابرابر از روس‌ها متحمل شکست شوند، مردم رشت در نبرد گُردداری و پیله داربُن به گونه‌ای روس‌ها را متحمل شکست کردند که آنان هرگز بعد آن گمان پای نهادن در گیلان را در سر نپروراندند، این روز روزی باشکوه برای مردم رشت در تاریخ جدید آن به شمار می‌رفت.
دکتر پناهی افزود: با این حال پس از فراز و فرود نبرد با روس‌ها در دوره قاجار هر چند ایرانیان از روس‌ها شکست خوردند، اما رشت به یاری ارتباط گسترده با اروپا، به مرکز مدرنیته ایران بدل شد به طوری که تمام کالاهای ساخته شده غربی برای استفاده در بازارهای ایران، نخست به گیلان و شهر رشت وارد می‌شد؛ در نتیجه شهر رشت در دوره قاجار به دروازه اروپا نام گرفت و علاوه بر کالاهای ساخته شده، اندیشه‌های جدید، تفکرات فلسفی، سیاسی و اجتماعی جدید از طریق رشت وارد ایران می‌شد.
رشت؛ با تاریخ چند صدساله نیازمند توجه است
دانشیار مطالعات ایران شناسی و تاریخ دانشگاه گیلان اضافه کرد: تمام این نکات باعث شد تا رشت به شهری مدرن در ایران تبدیل شود، این شهر در گرایش به مدرنیته و شهرسازی نسبت به سایر شهرها پیشروتر بود، کما اینکه بسیاری از نوآوری‌ها در زمینه آموزش، فرهنگ، هنر، سبک‌های معماری در این شهر برای نخستین بار اجرا شده بود.
رشت در گرایش به مدرنیته و شهرسازی نسبت به سایر شهرها پیشروتر بود، کمااینکه بسیاری از نوآوری‌ها در زمینه آموزش، فرهنگ، هنر، سبک‌های معماری در این شهر برای نخستین بار اجرا شده بود. وی خاطر نشان کرد: رشت هنوز در فرهنگ شفاهی و کتبی مردم ایران از جایگاه ویژه برخوردار است، نام رشت مترادف با نوگرایی، مدرنیته و به همان نسبت فرهنگ مردمان آن هم‌سنگ با مردمان شاد و بافرهنگ و هنر است؛ شهری که دارای فرهنگ پویایی بوده و این دستاوردهای فرهنگی از قدمت تاریخی چندصدساله و بیشتر برخوردار است.
دکتر پناهی در ادامه اظهار کرد: اما رشت با وجود برخورداری از موقعیت جغرافیایی ژئوپلتیک در شمال ایران، جنوب کاسپین و مناطق همجوار خود نتوانست همگام با توسعه جهانی و حتی توسعه ایران، توانایی‌های خود را در عرصه گردشگری به ویژه توسعه زیرساخت‌های فرهنگی و اقتصادی که ضامن توسعه شهری است، رشد دهد.
وی خاطر نشان کرد: اگر در دهه ۹۰ خورشیدی اقدامی در زمینه پدیده تبدیل مرکز شهر به عنوان مرکز فرهنگی تحت عنوان پیاده راه فرهنگی و سنتی‌سازی فضای مرکزی شهر انجام نگرفته بود، رشت تنها شهر عبوری برای مسافران داخلی و خارجی با تاریخی پُربار اما بدون جاذبه برای گردشگران به شمار می‌رفت.
در واقع اگر چه رشت در یک قرن اخیر جزو پنج شهر اول ایران به شمار می‌رفت و به لحاظ برخورداری از ملزومات زندگی شهری به شهر نخستین‌ها شهره بوده اما طی ۲ دهه اخیر به دلیل مشکلات جدی در حوزه مدیریت شهری در حوزه زیرساخت و توسعه آن آنگونه که باید اقدام نشده است و برای حفظ تاریخ و تاریخچه غنی آن هم چاره ای اندیشیده نشد.
هنوز شاید دیر نباشد
دانشیار مطالعات ایران شناسی و تاریخ دانشگاه گیلان اظهار کرد: تعداد زیادی خانه‌های تاریخی، کاروانسراها، بازار سنتی، مدارس و بناهایی در این شهر وجود دارد که می‌تواند پتانسیلی ارزشمند برای توسعه گردشگری شهر رشت باشد که باید در این توسعه حفظ شوند.
دکتر پناهی اضافه کرد: این بناها می‌توانند به عنوان موزه‌های مختلف اعم از صنایع دستی، رشتی دوزی، مردم شناسی، موزه مشروطه اوزان‌ها و مقیاس‌ها، پوشاک، تئاتر، توتون و تنباکو، ابریشم و غیره تبدیل شود.
وی خاطر نشان کرد: تمام داشته‌های رشت در تاریخ آن است، نتوانسته‌ایم این داشته‌ها را از تاریخ به امروز انتقال دهیم؛ به این دلیل فرزندان‌مان را نسبت به فرهنگ و هویت شهرمان آشتی نداده‌ایم اما امیدواریم تا از زمان، بهره مناسب برده و اقدامی درخور و شایسته این شهر و مردمانش انجام شود.
گذشتگان برای رشت زحمت کشیدند اما امانتدار خوبی نبودیم
رییس شورای اسلامی شهر رشت نیز با اشاره به جایگاه تاریخی و فرهنگی رشت و اینکه گذشتگان برای این شهر زحمات بسیار کشیده‌اند اما امانتدار خوبی نبوده‌ایم، گفت: رشت در بسیاری از بخش‌ها از گذشته به شهر نخستین‌ها شهره است اما اکنون در برخی موارد جزو آخرین‌ها هستیم.
گذشتگان برای این شهر زحمات بسیار کشیده‌اند اما امانتدار خوبی نبوده‌ایم، رشت در بسیاری از بخش ها از گذشته به شهر نخستین‌ها شهره است اما اکنون در برخی موارد جزو آخرین‌ها هستیم. محمدحسین واثق کارگرنیا در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، شهر رشت تاریخی پُرفراز و نشیب دارد و در گذشته‌های نه چندان دور از این شهر به عنوان دروازه اروپا نام برده می‌شد، اولین راه‌آهن در ایران نیز در رشت راه‌اندازی شد که مسیرش از رشت به پیربازار و بندرانزلی می‌رسید.
وی با اشاره به سایر عناوین رشت افزود: کسب عنوان رشت؛ شهر خلاق خوراک یونسکو به دلیل برخورداری از فرهنگ غذایی و تنوع موادغذایی از دیگر افتخارات شهر نخستین‌ها است.
رییس شورای اسلامی رشت خاطر نشان کرد: این شهر از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های متعدد دیگری برخوردارست که از آن جمله می‌توان به موسیقی محلی آن اشاره کرد که جزو زیباترین موسیقی‌های فولکلور است و انتظار می رود تا با ورود اهل فن به این حوزه برای کسب عنوان رشت شهر خلاق موسیقی یونسکو نیز گام برداریم.
وی اظهار کرد: رشت در زمینه صنایع دستی زیبا که حاصل دسترنج زنان و مردان هنرمند این شهر و دیار است نیز حرف برای گفتن دارد و امیدست تا با تلاش‌های انجام شده بتوان عنوان رشت شهر جهانی صنایع دستی را نیز کسب کنیم که تحقق این مهم در کنار تلاش برای حفظ عنوان شهر نخستین‌ها می‌تواند در ایجاد اشتغال و بهبود معیشت مردمان این شهر نیز بسیار تاثیرگذار باشد.
واثق کارگرنیا خاطر نشان کرد: رشت از جاذبه‌های گردشگری طبیعی خدادادی بسیاری نیز برخوردار است که از آن جمله می‌توان به وجود تالاب عینک رشت به عنوان معدود تالاب‌های شهری در کشور که دارای جاذبه گردشگری بسیار زیباست، اشاره کرد که با داشتن گونه‌های مختلف آبزی، می‌تواند نگاه هر گردشگری را به خود جلب کند.
تلاش برای احیاء داشته‌های رشت
وی اظهار کرد: شورای ششم رشت پس از انتخاب شهردار فعلی تلاش کرد تا برای احیاء تالاب عینک اقدامات اساسی انجام دهد و پس از سال‌ها انتظار تفاهم نامه مشترک بین شهرداری و آب منطقه‌ای گیلان منعقد شد و پس از آن مالکیت بهره‌برداری از تالاب عینک رشت به مدت ۱۰ سال به شهرداری رشت واگذار شد و شهرداری رشت نیز طی این مدت با عزمی جهادی در حال ایجاد بسترهای مناسب در حاشیه تالاب عینک با هدف اجرای پروژه‌های فرهنگی، تجاری و گردشگری به منظور جذب و ماندگار کردن گردشگر است.
تالاب عینک، جاذبه ای طبیعی و زیبا در غرب رشت از مدتی قبل در مسیر احیا قرار گرفته‌است، این تالابِ چشم نواز در وسط شهر نقش مهمی در جذب گردشگر دارد و سر و سامان دادن به آن توسعه این شهر را به همراه خواهد داشت.
بیشتر بخوانید:
تالاب عینک؛ جاذبه طبیعی شهر رشت در مسیر احیاء
رییس شورای اسلامی رشت افزود: البته مشکلات و نواقصی نیز در شهر وجود دارد که بخش زیادی از آن بر جا مانده از تصمیمات برخی از متولیان شهر در گذشته است که از آن جمله می‌توان به وضعیت نامطلوب زباله‌ها در سراوان و آلودگی ۲ رودخانه گوهررود و زرجوب اشاره کرد، البته ساماندهی و بهسازی محل دفن زباله در سراوان رشت در حال انجام است.
محل دفن زباله سراوان رشت نماد کم توجهی دست‌اندرکاران و قول‌های محقق نشده‌ای است که با چاره‌اندیشی دولت سیزدهم و انجام اقدامات اساسی و زیربنایی طی یک سال اخیر انتظار می‌رود مشکل ۴۰ ساله این منطقه رفع شده و دوباره به طبیعت بازگردد.
وی بیان کرد: اعضای شورای شورای ششم رشت هم قسم شده‌اند تا این نواقص و مشکلات را با اتکا به خداوند و با پایبندی به رای اعتماد شهروندان رشت برطرف کنند و در این مسیر به همراهی تمامی مسئولان به ویژه نمایندگان مردم رشت در مجلس شورای اسلامی و استاندار گیلان نیاز است که با همراهی دکتر اسدالله عباسی نماینده عالی دولت در گیلان توانستیم پس از سال‌ها انتظار اقدامات عمرانی خوبی در سراوان اجرایی کنیم و سراوان از شرایط بحرانی خارج شود.
واثق کارگرنیا با اشاره به عزم جدی شورای ششم با همراهی شهردار رشت برای عمران و آبادانی رشت اظهار کرد: برای نخستین بار هشت پروژه عمرانی تحت عنوان طرح میثاق در مناطق مختلف رشت توسط مدیریت شهری رشت به اجرا درآمد که با اتمام این پروژه‌ها بخش زیادی از مشکلات این شهر اعم از ترافیک مرتفع خواهد شد.
در واقع نگاهی به امروز رشت نشان می دهد که این شهر با همه ظرفیت های تاریخی در حوزه‌های مختلف اعم از شهری و هویتی چون ساختار و ملزومات شهرنشینی از خیابان کشی و وضعیت ساخت وسازها، فضای سبز و مبلمان شهری تا جمع‌آوری فاضلاب و زباله وضعیتی ناخوشایند دارد و در طول این سال‌ها نتوانسته متناسب و همزمان با توسعه شهر و شهرنشینی در کشور خود را ارتقا دهد.
رشت از مشکلات عدیده‌ای در حوزه شهری اعم از ترافیک به دلیل وجود خیابان‌های باریک، تو در تو و قدیمی، بافت‌های فرسوده و محله‌های ناایمن که خدمات دهی بویژه برای اورژانس و آتش‌شانی در کوچه، پس کوچه‌های تنگ و تاریک آن را بسیار دشوار و گاه ناممکن کرده، آلودگی رودخانه‌های زرجوب و گوهررود (که در گذشته یکی از جاذبه‌های دیدنی این شهر و محل ماهیگیری و تفریح مردمان بوده‌است) و معضل پسماند و سایر موضوعات رنج می‌برد.
اگرچه در سال‌های اخیر برای رفع مشکلات و کاستی های این شهر از سوی مسئولان استانی و کشوری گام‌هایی برداشته شد اما این شهر سال‌ها در گیرودار دعواهای شورا و شهرداری از توسعه عقب مانده است حال امید است با توجه به مباحث طرح شده از سوی رئیس شورای شهر از این پس نگاهی متفاوت به رشت شده و در یک تعامل مطلوب بین نهاد شورا و شهرداری ظرفیت ها را برای توسعه این شهر و تغییر وضعیت کنونی آن بسیج کنند.
در هر حال وضعیت شهر رشت در شان مردمان این دیار تاریخ‌ساز نیست، نگاه به جای جای آن نشان می‌دهد که برای «می رشت» (رشت من) آنطور که باید روند توسعه را طی نکرده و امروز این زیباشهر بیش از هر زمان برای آبادانی و توسعه نیازمند همدلی و همراهی مردم و مسئولانش است.
متولیان حوزه شهری و شورای اسلامی رشت به پاس ارج نهادن به این شهر تاریخی در زمستان سال ۱۳۹۴پس از هم‌اندیشی کارگروه تخصصی روز رشت با برگزاری نشست‌های مختلف با متخصصان و انتشار فراخوان عمومی، دریافت نظرات شهروندان و تهیه تقویم مشخص از تمامی مناسبت‌ها، نسبت به انتخاب روزی مناسب برای رشت اقدام کردند و سرانجام با بررسی‌های لازم ۱۲ دی ماه به عنوان روز رشت نام گرفت.
رشت دارای حدود ۷۰۰ هزار نفر جمعیت ثابت است که در طول روز به یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر می‌رسد.
نظر شما