روزگارِ سیاه هوای اصفهان

به گزارش ایرنا آلودگی هوا یک ضلع مثلث بحران اصفهان است. فرونشست و خشکی زاینده رود دو ضلع دیگر این مثلث هستند اما این روزها این وجه از مثلث بحرانِ محیط زیستیِ اصفهان برجسته‌تر شده است. هر سال آلودگی هوا از ابتدای آذر نفس‌های اصفهان را به شماره می انداخت اما امسال فشار آلودگی هوا از آبان گلوی شهر را می فشارد، این درحالی ست که هنوز سرمای دی و زمستان فرا نرسیده و با کمبود سوختِ گاز و تبعات پس از آن روبرو نشده ایم.

امسال آلودگی هوای اصفهان زودتر از هر سال و از اوایل آبان شروع شد و در آذر شدت گرفت. آمارهای اعلام شده از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست نشان می دهد امسال شرایط آلودگی هوا در تابستان نسبت به تابستانِ سال گذشته کمتر بوده اما در پاییز، آلودگی هوا نسبت به پاییز گذشته افزایش بیشتری داشته است.

اصفهان آبانِ امسال ، ۱۰ روز قابل قبول، ۱۳ روزِ ناسالم برای گروه های حساس و هفت روزِ ناسالم برای عموم و در آذر تا تاریخ نگارش گزارش (۲۸ آذر)، چهار روز قابل قبول، ۱۰ روز ناسالم برای گروه های حساس و ۱۴ روز آلوده برای عموم داشته و این در حالی ست که آبان پارسال، یک روز پاک، هفت روز قابل قبول، ۲۱ روز ناسالم برای گروه های حساس و ۱ روز ناسالم برای عموم و در آذر هم در مدت زمان مشابه، ۶ روز قابل قبول، ۱۹ روز ناسالم برای گروه های حساس و ۳ روز ناسالم برای عموم داشته است.

آن طور که کارشناسان محیط زیست می گویند بارگزاری های خارج از توانِ اصفهان در سال‌های گذشته در حوزه صنعت، جمعیت و حمل و نقل موجب شده این کلانشهر قدرت خودپالایی اش را از دست بدهد. نادیده گرفته شدن شرایط اقلیمی و جغرافیایی در بارگزاری های صورت گرفته طی سال‌های گذشته سهم عمده ای در شرایط امروز آلودگی هوای اصفهان دارد، شرایطی که اصفهان را در بن بستی گرفتار کرده که فرار از آن سخت و دشوار است.

بن بست از این جهت که اصفهان از مرکز میدان امام(ره) تا شعاع ۵۰ کیلومتری اشباع از صنایع کوچک و بزرگ است و این در حالی ست که در این خطه با افت سرعت باد مواجه ایم. شرایطی که به تعبیر کارشناسان با این حجمِ اشباع و چه بسا فوق اشباع تا شعاع ۵۰ کیلومتری اصفهان از صنایع گوناگون و البته نداشتن قدرت تخلیه انباشت های آلاینده هوا در اثر سرعت پایین باد، کلاف سردرگم آلودگی هوای اصفهان را پیچیده تر کرده است.

آن طور که مقامات حفاظت محیط زیست استان اصفهان گفته اند اشتباهی که در سال‌های متمادیِ گذشته در اصفهان انجام گرفته این است که صنایع در محدوده ای قرار گرفته اند که در ۸۰ درصد ایام سال، سرعت باد زیرِ سه متر بر ثانیه است، شرایطی که مطابق یک اصل علمی نباید در این منطقه، چنین میزانی از بارگزاری بالقوه صنایع انجام می شد.

صنعت و حمل و نقل ۲ بازوی پیشرانِ آلودگی هوای اصفهان محسوب می شوند و مقامات حفاظت محیط زیست استان اصفهان با استناد به مطالعات سهم بندی انجام شده توسط دانشگاه های صنعتی و اصفهان و مدل سازی آلودگی هوا بر این باورند که در مناطق ۱۵ گانه شهرداری اصفهان سهم حمل و نقل از آلودگی هوا، حدود ۷۶ درصد و سهم همین شهر از ذوب آهن با فاصله قریب به ۴۰ کیلومتر، حدود ۶ درصد است.

در مقابل اما برخی کارشناسان معتقدند این مطالعات نیاز به بروزرسانی دارد و سهم صنعت در آلودگی هوای اصفهان بیش از درصدهای اعلام شده است و برای یافتن راه فرار اصفهان از آلودگی هوا باید این نکته را مدنظر داشت.

در همین پیوند دانشیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه اصفهان در گفتگو با ایرنا ضمن مقایسه وضعیت آلودگی هوا، صنایع و حمل و نقل اصفهان با تهران گفت: شهر تهران حمل و نقل چندین برابری دارد و اما اولین شهر آلوده ایران نیست. بزرگترین صنعت آلاینده تهران مجموعه پالایشگاهی در جنوب آن است و بقیه صنایع غذایی هستند. همچنین ایران خودرو در تهران، جزو صنایع آلاینده سنگین نیست. در جنوب کرج هم یک نیروگاه وجود دارد اما در اصفهان نیروگاه، پالایشگاه، صنایع بزرگ فولادی همه با هم وجود دارد.

حسین مرادی افزود: از طرفی کوره‌های آجرپزی در شرق اصفهان به عنوان مرکز آجرپزی ایران هستند که تولیدات آن ها در مقیاس صادراتی است. کارخانه سیمان از سوی دیگر و ۲ نیروگاه بزرگ ایران در اصفهان و خیلِ بیشمارِ کارگاه‌های کوچک و بزرگِ فلزکاری که در مجموعه شهری اصفهان قرار دارند. هیچ کدام از این ها با این وسعت در تهران وجود ندارند اما وضعیت شهر اصفهان یک وضعیت کاملا صنعتی است. وقتی سیستم های صنعتی بیشتر می شود در نتیجه گازهای تولید شده گوگردی مثل دی اکسید گوگرد هم بسیار بالا می‌رود.

این دانشیار دانشگاه اصفهان گفت: در شهرهایی که تمرکز بالای حمل و نقل دارند و آلودگی هوا ناشی از این منابع است، ترکیبات نیتروژنی (NOx ) بالاتری دارند و رنگ آلودگی به سمت قهوه ای است. در شهر اصفهان اما رنگ آلودگی معمولا سفید و به سمت خاکستری می رود، این نشان از غلظت بالای گازهای گوگردی در شهر است.

وی اظهار داشت: علاوه بر این می بایستی در جریان باشیم که آلایندگی صنایع صرفا از مصرف سوخت نیست. صنایعی که در مجموعه اصفهان قرار دارند از کوره‌های آجر پزی تا سیمان و کارخانه های فلزی آلودگی فرایندی و ذرات معلق بالایی دارند. نکته دیگر اینکه بخش زیادی از ترکیبات آلی فرار (VOCs)که بر اساس پروژه سهم بندی ذرات معلق، ۱۰ درصد اعلام شد، سهم صنایع هستند.

مرادی افزود: مدیر امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط زیست استان اصفهان در یکی از گفت و گوهای رسانه ای اعلام کردند ۷۰ درصد مصرف گاز اصفهان به صنایع تعلق دارد، در نتیجه می بینید که سهم مصرف گاز هم برای صنایع بالاست.

وی ادامه داد: مصرف گاز، تولید NOx یا ترکیبات نیتروژنی بالایی دارد. ترکیبات نیتروژنی در آلودگی هوای اصفهان بالاست اما نمی توان تاثیرات ترکیبات گوگردی و ذرات معلق PM۲.۵( ذرات ریزی که اندازه آنها کمتر از ۲.۵ میکرومتر و یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا ناشی از سوخت های فسیلی و ذوب و پردازش فلزات هستند ) را نادیده گرفت و این موضوع احتیاج به بررسی های بیشتری دارد.

مرادی گفت: اصفهان یک شهر صنعتی ست که سهم زیادی از مصرف گاز دارد و به همین دلیل (NOx ) یا ترکیبات نیتروژنی بالایی هم دارد اما نظر ما این است که ترکیبات گوگردی هم بالا هستند.

این دانشیار دانشگاه اصفهان یادآورشد: وضعیت اقلیمی و توپوگرافی شهر اصفهان چیز جدیدی نیست و از زمانی که این منطقه در طولِ دروه زمین شناسی به وجود آمده، همین وضعیت را داشته است. این موضوع ناشناخته ای نبوده و اگر ما در این منطقه بارگزاری هایی انجام داده ایم که بسیار فراتر از ظرفیت خودپالایی اصفهان بوده است، این تقصیر اقلیم نیست بلکه تقصیر ماست که چنین برنامه ریزی هایی انجام داده‌ایم.

وی افزود: اصفهان نسبت به یک یا ۲ دهه گذشته بیش از چهار برابر تولید صنعت و فازهای جدیدِ پالایشگاهی ایجاد کرده است. در نتیجه این دیگر مشکل از اقلیم نیست و حتی صحبت از برنامه ریزی برای شهرک های صنعتی جدید است.

در همین ارتباط رئیس اداره پایش و امور آزمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان به ایرنا گفت: ۷۰ درصد صنعت و جمعیت استان در هشت درصد مساحت آن در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان متمرکز شده است و این در حالی ست که شهر اصفهان به لحاظ اقلیمی و توپوگرافی شرایط خاصی دارد.

بابک صادقیان افزود: با توجه به اطلاعات و آمار علمی که وجود دارد اگر در منطقه‌ای بیش از ۵۰ درصد از ایام سال میزان بادهای آرام زیر سه متر بر ثانیه باشد به هیچ وجه پیشنهاد بارگذاری صنایع بالقوه در آن منطقه داده نمی‌شود در حالی که در شهر اصفهان بیش از ۸۰ درصد از ایام سال سرعت وزش باد کمتر از سه متر ثانیه است.

صادقیان با تاکید بر اینکه بخش عمده آلودگی هوا در اصفهان به وضعیت اقلیمی و هواشناسی بر می‌گردد، گفت: سال ۱۳۹۶، ۲ مطالعه توسط دانشگاه‌های اصفهان و صنعتی اصفهان درخصوص سیاهه انتشار آلودگی هوا انجام شد و ما به دنبال میزان جِرم آلودگی منابع مختلف بودیم که سهم منابع آلاینده با توجه به شرایط هوا، سرعت و جهت وزش باد، رطوبت و تابش نور خورشید را مشخص کند.

صادقیان افزود: بر همین اساس در سال ۱۳۹۹ نیز با همکاری اداره کل هواشناسی استان اصفهان مطالعه درخصوص سهم انتشار منابع آلاینده و تأثیر آن بر مناطق پانزده گانه شهر اصفهان و شعاع ۵۰ کیلومتر آن انجام شد که نتایج قابل توجهی داشت.

وی اضافه کرد: بر اساس این مطالعه صورت گرفته سهم حمل و نقل در آلودگی هوا در مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان ۷۶ درصد و سهم کارخانه ذوب آهن ۶ درصد است در حالی که در شهر لنجان عکس این آمار وجود دارد به طوری که بیش از ۸۰ درصد آلودگی این شهر متأثر از فعالیت کارخانه ذوب آهن بوده و سهم سایر منابع از جمله حمل و نقل ۲۰ درصد است.

رئیس اداره امور آزمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان یادآور شد: باید توجه داشت زمانی‌که در یک نامعادله واحد صنعتی در منطقه‌ای مستقر می‌شود مهاجرت، تمرکز جمعیت، توسعه معابر و حمل و نقل را به همراه دارد و باید گفت بخشی از این ۷۶ درصد سهم حمل و نقل در آلودگی هوای مناطق پانزده‌گانه شهر اصفهان مربوط به صنعت است زیرا جابه‌جایی روزانه پرسنل، تأمین مواد اولیه و توزیع محصولات توسط وسایل نقلیه صورت می‌گیرد.

به گزارش ایرنا، بر اساس گزارش مرکز ملی تغییر هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، اصفهان در بین هشت کلانشهر ایران (شامل تهران، اصفهان، مشهد، تبریز، کرج، اهواز، شیراز و اراک) رتبه نخست آلودگی هوا را دارد.

آلودگی هوا یکی از چالش‌های اساسی کلانشهر اصفهان و شهرهای صنعتی اطراف آن است که کارشناسان تاکید دارند برای برون‌رفت از وضع موجود باید تدابیر اصولی اندیشید و برنامه‌های عملیاتی و راهکارهایی بر اساس تحقیقات علمی و دقیق در پیش گرفت.

۷۰ درصد صنایع اصفهان در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان متمرکزند که به‌دنبال آن موضوع مهاجرت، تمرکز جمعیت و توسعه حمل و نقل درون شهری و برون شهری با میانگین سنی بالا و فرسوده، استقرار واحدهای کارگاهی و صنفی بالقوه آلاینده در بافت شهری و سایر عوامل در کنار شرایط خاص اقلیمی و هواشناسی از علل اصلی آلودگی هوای کلانشهر اصفهان است.