اطلس اقیانوس‌شناسی خلیج فارس و دریای عمان؛ داده‌های جدید زیست‌محیطی در قالب عکس و نقشه

به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، هفته پژوهش و فناوری امسال در سطح استانی از ۱۱ تا ۱۷ آذر و در سطح ملی از ۱۹ تا ۲۵ آذر با شعار پژوهش و فناوری پیشران رشد تولید و مهار تورم و با مشارکت دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز تحقیقات، پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد و نهادهای مرتبط در دیگر دستگاه‌ها برگزار می‌شود.

همزمان با این هفته بیست‌وچهارمین نمایشگاه‌های دستاوردهای پژوهش و فناوری در محل مصلی امام خمینی (ره) و برای عرضه هزار و ۵۸ فناوری جدید همچنین چهارمین دوره نمایشگاه تقاضای ساخت و تولید ایرانی «تستا» در همین محل از ۲۰ تا ۲۲ آذر برپا است و در این نمایشگاه از مجموع ۲ هزار و ۸۸ فناوری رسیده، ۲۸ فناوری برتر تشخیص داده شد و در حضور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری و رییس دانشگاه آزاد اسلامی در غرفه وزارت علوم رونمایی شد.

یکی از این فناوری ها که در این نمایشگاه رونمایی شد، اطلس اقیانوس‌شناسی خلیج فارس و دریای عمان بود که توسط پژوهشگران پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی توسعه تهیه شده است.

اطلس اقیانوس شناسی خلیج فارس و دریای عمان، شامل نقشه های به دست آمده از جدید ترین داده های برداشت شده در محدوده انحصاری اقتصادی (EEZ) ایران در خلیج فارس و دریای عمان در حوزه محیط زیست و اقیانوس شناسی است.

این اطلس مشتمل بر بیش از ۱۶۰ نقشه و تصویر در ۸۸ صفحه با ابعاد A۳ و به زبان انگلیسی است. نقشه ها حاوی اطلاعات جدید و با جزییات در زمینه های مختلف اقیانوس شناسی فیزیکی (دما، شوری، چگالی، کدورت، اکسیژن محلول، کلروفیل، سرعت صوت، عمق شفافیت، مصرف اکسیژن ظاهری)، شیمیایی (مواد مغذی محلول در آب دریا شامل نیترات، فسفات، سیلیکات؛ ذرات معلق در آب، نیتروژن در ذرات معلق، فسفر در ذرات معلق، نسبت نیتروژن به فسفر در ذرات معلق، پ. هاش pH و قلیاییت کل آب، کربن معدنی محلول در آب، مقدار اشباع آراگونیت در آب، کربن آلی موجود در آب)، است.

از دیگر اطلاعات درج شده در این اطلس در خصوص موضوعات زیستی (فیتوپلانکتون شامل سیانوباکتری، داینوفلاژله و دیاتوم های شناور در ستون آب، کفزیان ساکن بستر شامل سخت پوستان، نرم تنان، و کرم ها، و گروه پستانداران دریایی مانند دلفین ها)، زمین شناسی (توزیع اندازه ذرات، منشا، رنگ، جنس، میزان مواد آلی، میزان کربنات در رسوبات سطحی بستر دریا) و آلودگی در رسوب (فلزات سنگین شامل: نیکل، کبالت، کروم، مس، روی، آهن، آرسنیک، وانادیوم و سرب؛ آلودگی های آلی شامل: هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای، بای فنیل های چند کلره، هیدروکربن های نفتی، و نیتروژن کل و فرم های مختلف فسفر در رسوبات سطحی) است که بیش از ۴۲ عامل اقیانوس شناسی را مشتمل می شود و جدیدترین وضعیت محیط زیستی خلیج فارس و دریای عمان در آب ها و بستر دریا در منطقه انحصاری اقتصادی ایران را نشان می دهد.

سابقه تولید داده‌ اقیانوس‌شناسی در خلیج فارس و دریای عمان

آخرین گشت های دریایی تحقیقاتی کامل بین المللی در خلیج فارس و دریای عمان در سال های ۲۰۰۰، ۲۰۰۱ میلادی و همچنین ۲۰۰۶ میلادی توسط سازمان منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریایی (ROPME) انجام شد.

حوزه این سفرهای دریایی شامل مطالعاتی در مورد آلودگی، زیست شناسی (فیتوپلانکتون، زئوپلانکتون، کفزیان و غیره)، اقیانوس شناسی فیزیکی، و اندازه گیری مواد مغذی و کلروفیل بود. نتایج آنها که بیشتر توسط پژوهشگران غربی و در آزمایشگاه های کویت تولید شده بود در قالب گزارش های فنی سازمان منطقه‌ای حفاظت از محیط زیست دریایی منتشر شده است.

پایش اقیانوس شناسی خلیج فارس و خلیج عمان از طریق گشت های دریایی تحقیقاتی در سال های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ میلادی توسط پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی و با یک شناور لجستیکی متعلق به نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (شناور نایبند) انجام شد و در این مجموعه گشت ها، جمع آوری داده ها در بخش ایرانی خلیج فارس، تنگه هرمز و خلیج عمان در چند مرحله صورت گرفت.

پس از بهره برداری از کشتی تحقیقاتی کاوشگر خلیج فارس توسط پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی ایران اوایل سال ۲۰۱۸، ۹ سفر دریایی دریایی از ابتدای سال ۲۰۱۸ تا اوایل سال ۲۰۲۲ در خلیج فارس و دریای عمان انجام شد. این سفرها که برخی محدود به مناطق کوچک تر و برخی کل منطقه انحصاری اقتصادی ایران بود، شامل مطالعاتی در زمینه اقیانوس شناسی فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و زمین شناسی و همچنین آلودگی دریایی شد.

منبع داده های اطلس

از این میان، سفرهای دریایی تحقیقاتی انجام شده با کشتی تحقیقاتی کاوشگر خلیج فارس در تابستان ۲۰۲۱ (گشت PGE۲۱۰۲، سپتامبر ۲۰۲۱) و زمستان ۲۰۲۲ (گشت PGE۲۲۰۱، ژانویه تا فوریه ۲۰۲۲) شامل حمایت مالی از صندوق ملی محیط زیست ایران و همکاری با معاونت محیط زیست دریایی و تالاب های سازمان محیط زیست بود.

این سفرها از نظر تنوع اندازه گیری ها و تعداد ایستگاه های بررسی شده، جامع ترین سفرهای دریایی تحقیقاتی بود که با کشتی تحقیقاتی کاوشگر خلیج فارس انجام شد. از دهانه اروندرود در خلیج فارس تا چابهار در خلیج عمان در فصول گرم و سرد، در مجموع ۶۷ ایستگاه در طول سفر دریایی تابستانی و ۷۶ ایستگاه در سفر زمستانی برای جمع‌آوری داده‌ها و نمونه‌برداری بررسی شد.

یافته های این سفرهای دریایی در سه هزار صفحه گزارش علمی (۲۷ جلد) تهیه شد. این اطلس با هدف جمع آوری ویژگی های اقیانوس شناسی و ویژگی های اکولوژیکی خلیج فارس و خلیج عمان، با توجه به داده های سفرهای دریایی تحقیقاتی سال ۱۴۰۰، یک منبع بصری و اطلاعاتی جامع برای محققان، دانشجویان و همه علاقه مندان به درک پویایی پیچیده این مناطق دریایی مهم ارائه می کند.

آخرین گشت تحقیقاتی دریایی توسط سازمان منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریایی در خلیج فارس و دریای عمان سال ۲۰۰۶ انجام شده بود و تا به حال گشت تحقیقاتی با این جامعیت و وسعت در منطقه صورت نپذیرفته است. این اطلس را می توان اولین و بزرگ ترین اطلس اقیانوس شناسی خلیج فارس و دریای عمان نامید که داده های آن به طور کامل توسط پژوهشگران علوم اقیانوس شناسی داخل کشور و با استفاده از اولین شناور تحقیقاتی ساخت متخصصان ایرانی، تولید شده است.

از این رو، علاوه بر این از طریق نقشه برداری دقیق و نمایش داده های سال ۱۴۰۰، این اطلس به عنوان یک منبع ارزشمند و بروز برای سیاست گذاران، محققان، و محافظان متعهد به مدیریت پایدار این آب های حیاتی عمل می کند. برد تبلیغاتی ملی و فراملی این اطلس می تواند کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای عمان را بر توانمندی ایران در اجرای مستقل تمام مراحل گشت های اقیانوس شناسی و پایش خلیج فارس آگاه ساخته و منجر به فعال شدن همکاری منطقه ای سازمان حفاظت از محیط زیست دریایی این بار با نقش محوری ایران، شود.