مرجعیت علمی بدون شاخص‌های بومی، مهلک و خطرناک است

به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا «نخستین همایش ملی مرجعیت علمی کشور» قرار است فردا دوشنبه ۲۹ آبان ماه جاری به همت مرکز تحقیقات سیاست‌های علمی کشور به عنوان بازوی علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مرکز همایش‌های کتابخانه ملی برگزار شود.

اصطلاح «مرجعیت علمی» نخستین بار توسط مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان و اساتید دانشگاه امام صادق (ع) در روز عید غدیر، ۲۹ دی ماه ۱۳۸۴ مطرح شد و به دنبال آن دستیابی به «مرجعیت علم و فناوری» در اسناد بالادستی نظام و سیاست‌های کلان کشور در حوزه علم، فناوری و نوآوری به شکل‌های مختلف تاکید شده است.

در طول دهه اخیر نیز واژه «مرجعیت علمی» به‌ویژه در بین صاحبنظران حوزه های مختلف علمی کشور مورد تاکید بوده و دیدگاه‌ها و تعابیر متعددی را در پی داشته است.

«مرجعیت علمی، چیستی و چرایی»، «مرجعیت علمی در طیف ناهمگون حوزه‌های علمی و فناورانه - وجوه تشابه و تمایز»، «ارکان جهت‌ساز مرجعیت علمی - پیشران‌های تحول‌ساز»، «نظام حکمرانی، اولویت‌گذاری و شبکه‌سازی»، «مرجعیت علمی و نسبت آن با دیپلماسی علم و فناوری»، «چگونگی نقش‌آفرینی نظام‌های پشتیبان در تحقق مرجعیت علم، فناوری و نوآوری»، «بازخوانی پیشینه تاریخی مرجعیت علمی در تمدن اسلامی» و همچنین «نهاد آموزش و پرورش و مرجعیت علمی» از جمله محورها و زیرمحورهای فراخوان مقالات اعلام شده برای «نخستین همایش ملی مرجعیت علمی کشور» است.

پیش از برگزاری این همایش تلاش شده پیش نشست‌های مختلفی به میزبانی سازمان‌های برگزار کننده در حوزه‌های مختلف زمینه‌های کارکردی و دانشی برگزار شود.

همایش بسیار مهمی که رییس پژوهشگاه مواد و انرژی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز ضمن تاکید بر توجه به مرجعیت علمی، به‌ عنوان یکی از مهمترین اهداف حوزه علم و فناوری کشور، مطرح کرد و گفت: باید به دغدغه‌هایی که با حصول به این مقصود به دست می آید هم توجه داشت.

حمید امیدوار در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در این خصوص اظهار داشت: مراجعه به اسناد مختلف مرتبط با حوزه علم و فناوری کشور شامل سند نقشه جامع علمی کشور، برنامه‌های مختلف توسعه، سند چشم‌انداز و از همه مهمتر سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۹۳ در حوزه علم و فناوری و همچنین بیانیه گام دوم، نشان می دهد که مرجعیت علمی یکی از اهداف مهم در حوزه علم و فناوری است.

وی افزود: اهدافی مانند دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در جهان اسلام، استقرار جامعه دانش‌بنیان و عدالت‌محور، پرورش انسان‌هایی شایسته و تقویت اخلاق و آزاداندیشی، ارتقاء روحیه خلاقیت، دستیابی به توسعه علوم و فناوری‌های نوین براساس اولویت‌ها و نیازها و مزیت‌های نسبی، افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر دانش و فناوری داخلی به تولید ناخالص ملی و در نهایت الهام‌بخشی در بین کشورهای اسلامی و غیراسلامی همسو، همه و همه حکایت از عزمی بزرگ در مرجعیت در حوزه علم و فناوری دارد.

ضرورت صیانت از اقتدار نظام در حوزه علم و فناوری

رییس پژوهشگاه مواد و انرژی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا مرجعیت علمی در کنار فرصت ها، تهدیدی هم به دنبال خواهد داشت اظهار داشت: مرجعیت علمی به شرط تحقق همه مقدمات از یک سو قدرت نرم به معنای استفاده از پشتوانه فناوری در حوزه چانه‌زنی در تعاملات بین الملل و از سویی دیگر نیز قدرت سخت به معنی فروش و صادرات دانش فنی و تجهیزات ناشی از تجاری سازی فناوری را بدنبال خواهد داشت.

امیدوار افزود: اینکه با مرجعیت علمی تهدیدی نیز متوجه شجره طیبه نظام اسلامی خواهد شد یا خیر پاسخ بنده به این سئوال صرفا از دیدگاه سیاستگذاری در حوزه علم و فناوری و فارغ از دیدگاه فلسفی است، چراکه ممکن است از دیدگاه فلسفی اصولا این سوال مطرح ‌شود که مرجعیت علمی اولویت دارد یا علم مرجع و یا اینکه چرا صرفا به حوزه علم و فناوری پرداخته شده‌است و در این بین رابطه علم و فناوری چه می‌شود؟

وی ادامه داد: دغدغه‌هایی از این جنس اگر چه امری خطیر است اما پیش‌فرض این است که پاسخ به این قبیل سوالات در جای دیگر قابل حصول است و آنچه در این بحث مهم و حائز اهمیت است، صیانت از اقتدار نظام در حوزه علم و فناوری است.

استاد دانشکده مهندسی مواد و متالورژی دانشگاه صنعتی امیرکبیر با تاکید بر اینکه آنچه به این نگرانی دامن می‌زند، بهره‌برداری از این مرجعیت علمی توسط نظام سلطه است در توضیح بیشتری افزود: آسیبی که از معرفی نخبگان در مسابقات المپیادهای جهانی به نیروی انسانی نخبگانی کشور طی دو دهه اخیر وارد شد بر کسی پوشیده نیست.

وی ادامه داد: چراکه از یکسو شرکت در المپیادهای جهانی و احراز رتبه توسط جوانان آینده‌ساز میهن اسلامی موجب اقتدار در سطح جهانی می‌شود و از یکسو به تهدیدی در سرقت نیروی انسانی توانمند و خوش‌فکر توسط نظام سلطه بدل می‌شود. درخصوص مرجعیت علمی نیز باید شاخص‌ها را پالایش کرد.

شکار مجانی ایده‌ها و نتایج مقالات پراستناد منجر به فناوری سطح چهار

رییس پژوهشگاه مواد و انرژی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در ادامه به نکته مهمی اشاره کرد و گفت: با بزرگ کردن آمار دانشمندان یک و دو درصد کشور با معیار تعداد ارجاع به مقالات، از یکسو جامعه علمی و دانشگاهی تشویق به تولید مقالات با ارجاعات بالا می‌شود که امری مقدس و مبرهن است اما جدا از عارضه معرفی نیروی انسانی توانمند به نظام سلطه، این کار تنها وقف کردن بضاعت نظام دانشگاهی کشور به تولیدات علمی تا سطح آمادگی فناوری ۴ (TRL۴) را به دنبال دارد.

امیداور افزود: حال سوال جدی که مطرح می‌شود این است که از این سطح آمادگی فناوری چه کسی می‌خواهد بهره‌برداری کند؟ تجربه نزدیک به دو دهه فعالیت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در کنار وزارتین عتف و بهداشت و درمان، حاکی از این امر است که با میزان فعلی نرخ تولیدناخالص داخلی از محل پژوهش و فناوری (R&d/GDp) بضاعت ارتقاء سطح آمادگی فناوری حاصل از دستاوردهای فعلی دانشگاهی در داخل وجود ندارد.

استاد دانشکده مهندسی مواد و متالورژی دانشگاه صنعتی امیرکبیر ادامه داد: به عبارتی نظام سلطه بدون هیچگونه هزینه‌ای از مرحله ایده تا نمونه آزمایشگاهی را از مقالات در سطح بالا به راحتی شکار می‌کند.

وی معتقد است: این امر با شناسایی نیروی انسانی توانمند از طریق المپیادها یا مقالات پراستناد حاصل می‌شود یا با شکار مجانی ایده‌ها و نتایج آزمایشات تا سطح آمادگی فناوری چهار در همین مقالات اتفاق می افتد.

مرجعیت علمی بدون تغییر شاخص های بومی حوزه علم و فناوری، دامی مهلک و خطرناک

استاد دانشکده مهندسی مواد و متالورژی دانشگاه صنعتی امیرکبیر همچنین با اذعان به اینکه، از هر ۵۰۰ نمونه آزمایشگاهی و به عبارتی هر ۵۰۰ مقاله، شاید تنها یک مورد منتهی به محصول فناورانه شود، افزود: از آنجا که بضاعت کشورهای در حال توسعه در این بخش محدود است و ریسک مالی زیادی را به‌دنبال دارد، لذا زمین بازی را تحویل همان نظام سلطه می‌دهند.

رییس پژوهشگاه مواد و انرژی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری معتقد است: اگر شاخص‌های مرجعیت علمی را تغییر ندهیم آفتی بزرگ همچون موریانه بدنه نظام علم و فناوری کشور را توخالی خواهد کرد.

امیدوار تاکید کرد: افرادی باید کسوت استاد تمامی را یدک بکشند که حداقل یک طرح کلان ملی را انجام دهند و اگر هم انجام ندادند، حداقل بتوانند تعریف و تبیین کنند؛ لذا در صورت عدم شجاعت در تعریف و تبیین رویه‌ها و شاخص‌های بومی در حوزه علم و فناوری، به نظرم مرجعیت علمی دامی مهلک و خطرناک است که عواقب جبران‌ناپذیری برای کشور به دنبال خواهد داشت.