به گزارش خبرنگار ایرنا، طبق پیش بینی کارشناسان هواشناسی بارش‌های پرحجم در مهر، آبان و حتی آذر امسال تداوم خواهد داشت، زیرا کشور از فاز آب‌وهوایی «لانینو» خارج و وارد فاز «ال‌نینو» شده است. به عبارتی کشور که در سه سال گذشته کم‌بارشی محسوس را تجربه کرده است، باید در انتظار بارش‌های نرمال و فراتر از نرمال به‌ویژه در نیمه غربی و شمالی کشور باشد.
نمونه بارز تغییرات اقلیمی در خطه شمالی، بارش باران شدید ۲روز گذشته به میزان ۱۲۰ میلیمتر در یک شبانه روز استان مازندران است، طبق آمار هواشناسی در مدت ۲ ساعت، بیش از ۹۰ میلیمتر باران در این استان بارید.
بنابر گزارش شرکت آب منطقه ای مازندران، مجموع حجم ریزش باران در بارندگی‌های هفته جاری استان ۳۹۱ میلیون متر مکعب برآورد شد که ۱۶۶.۳ میلیون مترمکعب در مناطق غربی، ۲۱۸.۸ میلیون متر مکعب در مناطق مرکزی و ۶.۶ میلیون متر مکعب در مناطق شرقی ثبت شده است.
مشکلات آب، کمبود و یا بی آبی ناشی از تغییر اقلیم در استان های شمالی به خصوص مازندران بسیار جدی است، موضوعی که کارشناسان معتقدند اگر آب بندان ها به درستی مرمت و بهسازی شوند، این منابع آبی سبب افزایش طول دوره فعالیت کشاورزی در شمال می شود.
از آنجایی که استفاده از باران بهنگام در کشاورزی مازندران کاهش چشم گیری یافته است، باید از بارندگی غیر فصول زراعی به درستی استفاده کرد، آب بندان‌ها زه‌آب اراضی بالادست را جمع آوری و به عنوان یک پایانه زهکشی عمل می‌کند و در فصل پرباران زه آب اراضی بالادست در آب بندان‌ها ذخیره سازی می‌شود.
نکته بسیار مهم در اجرای عملیات لایروبی و آبگیری به موقع از بارندگی های پاییزی و مدیریت آب آببندان ها در مازندران از آن جهت مورد تاکید همه کارشناسان و حتی شالیکاران است که به ازای هر هکتار آب بندان تا پنج هکتار از اراضی شالیکاری مشروب می شود.
آب بندان‌ها از مخازن مهم ذخیره آب‌های سطحی در استان‌های شمالی کشور، سازه‌های بومی کاملاً سازگار با ساختار اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی منطقه است که در مجاورت محل مصرف واقع هستند.
آمارهای حاکی از وجود ۸۵۹ تا ۹۳۱ قطعه آب بندان با حجم آبگیری حدود ۳۷۰ تا ۴۰۰ میلیون متر مکعب در مازندران است. از طرف دیگر، پیش‌بینی شده است که حجم ذخیره آب این مخازن از طریق عملیات‌های بهسازی تا ۷۴۰ میلیون مترمکعب قابل افزایش است.
طی سال‌های گذشته، میزان آبگیری آب بندان‌ها از ۸۰ تا ۱۰۰ درصد متغیر بود اما این آمار در ۲ سال اخیر به دلیل خشکسالی به زیر ۶۰ درصد رسید، این آمارها به وضوح نشان می‌دهد که بهسازی این سازه‌ها و آبگیری کامل آنها، می‌تواند بدون صرف هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی، به اندازه ظرفیت ذخیره سدهای موجود به منابع آب استان اضافه کند. کارشناسان آب منطقه ای معتقدند که برخلاف سدها که آب ذخیره شده در آنها باید با احداث انواع کانال‌ها و ابنیه‌ها به محل مصرف منتقل شود، آببندانها نیازمند چنین تاسیساتی نیستند و به راحتی توسط زارعان قابل مدیریت هستند.
از سوی دیگر، این مخازن بومی می‌توانند سبب بهبود تغذیه آب‌های زیرزمینی شوند. مساله مهم دیگر آن است که قیمت واحد آب استحصالی از طریق آب بندان به طور قابل توجهی کمتر از آب سد است که این موضوع در صورت لحاظ قیمت واقعی آب در بخش‌های مختلف، اهمیت استفاده از آب بندان‌ها را بیشتر نمایان می‌سازد. هزینه‌های تأمین حجم مشخصی از آب از طریق سدها بسیار زیادتر از میزان آن توسط آب بندان‌ها است.
از لحاظ زیست محیطی، سدها با تغییر ساختار طبیعی منطقه، اختلالات شدید و جبران‌ناپذیری را ایجاد می‌کنند حال آنکه آب بندان‌ها کاملاً دوستدار محیط‌زیست و به عبارتی جزئی از ساختار محیط طبیعی محسوب می‌شوند. بر مبنای این موارد و مزایای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی دیگر، می‌توان نتیجه گرفت که مهم‌ترین گزینه برای استحصال بهینه از منابع آب سطحی و تأمین نیاز آب کشاورزی در بخش وسیعی از استان‌های شمالی، احداث یا مرمت و بهسازی آب‌بندان‌های موجود است.
کارشناسان آب و خاک مازندران معتقدند، اگر آب بندان ها به درستی مرمت و بهسازی شوند، این منابع آبی سبب افزایش طول دوره فعالیت کشاورزی در شمال می شود.
طبق گزارش رسمی جهاد کشاورزی مازندران در این استان ۹۱۵ قطعه آب بندان به مساحت حدود ۱۸ هزار هکتار وجود دارد. طبق بررسی هایی که سال ۱۴۰۰ انجام شد، ۸۰ درصد این آب بندان ها نیاز به مرمت و لایروبی دارند.
کارشناسان کشاورزی می گویند که میانگین عمق آب بندان ها استان مازندران به خاطر چندین سال لایروبی نشدن به یک تا یک و نیم متر کاهش یافته است و لایروبی سبب می شود تا علاوه بر جلوگیری از کوچک شدن آب بندان ها به خاطر تغییرات اقلیمی، بر عمق آنها افزوده شود.
عملیات لایروبی، مرمت و بهسازی آب بندان های مازندران با یکهزار میلیارد ریال
ضرورت اجرای طرح بهسازی و مرمت آب بندان های شمال را دولت سیزدهم نیز به درستی پی برده است و اعتبار مناسبی را در ۲ سال گذشته اختصاص داد، رویکرد توجه به پایداری تولیدات کشاورزی و ضرورت ذخیره آب کشاورزی و استفاده جانبی در آب بندان ها سبب شد تا سازمان جهاد کشاورزی هرساله اقدام به مرمت و بهسازی آب بندان کند.
طبق آمار رسمی مدیریت آب و خاک جهاد کشاورزی مازندران اجرای لایروبی، مرمت و بهسازی آب بندان های مازندران در سال ۱۴۰۰ به مساحت یکهزارو ۵۰۰ هکتار، در سال ۱۴۰۱ به مساحت یکهزارو ۴۰ هکتار با اعتبار ۵۹۵ میلیاد ریال اجرا شد و در سال جاری نیز این طرح در یکهزارو ۵۰۰ هکتار به مبلغ ۹۶۲ میلیارد ریال در حال اجرا است.
آب بندان به عنوان سازه ذخیره ساز آب کشاورزی، مختص استان های شمالی کشور است که در مازندران به آن " اندون "، در گیلان " سل " و در استان گلستان " بندسار " می گویند. تامین آب زراعی، جمع آوری آب های زهکش، مخازن سیل گیر، پرورش ماهی و گردشگری از جمله قابلیت های آب بندان ها در مازندران است.
به اعتقاد کارشناسان کشاورزی، از آنجایی که ۳۵درصد بارندگی در فصول زراعی و ۶۵ درصد در فصول غیر زراعی در مازندران می بارد، ذخیره آب در آب بندان ها باعث رونق کشاورزی استان بویژه تقویت کشت های چند باره می شود.
ظرفیت آب بندان های مازندران تا پیش از آغاز طرح لایروبی حدود ۳۵۰ میلیون متر مکعبت بود ولی گفته می شود با اتمام مرمت و لایروبی به حدود ۷۰۰میلیون مترمکعب افزایش می یابد که ۲ برابر ظرفیت سدهای استان است.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی مازندران در باره طرح احیا و باز سازی آب بندان های استان گفت : کار مطالعاتی ساماندهی ۹۰ درصد از آب بندان ها انجام شد و طبق برنامه هر ساله این طرح عملیاتی می شود.
علیرضا علیزاده در گفت و گو با ایرنا، با توضیح این که از سال گذشته با تخصیص ۶۰۰میلیارد ریال دیوار سازی و لایروبی ۶۰ قطعه آب بندان های مهم و حساس استان انجام شد که سبب شد تا کشاورزان شالیکار با خیال آسوده کشت و کار را در شرایط کم بارشی داشته باشند، بیان داشت : با توجه به این که با لایروبی آب بندان ها ظرفیت و حجم ذخیره آب تا ۲ برابر افزایش می‌یابد، این مهم مور تاکید دولت سیزدهم هم قرار گرفت.
وی متوسط سطح هر قطعه آب بندان های مازندران را از حدود ۲ هکتار تا ۲۸۰ هکتار عنوان کرد و گفت: اکنون بیشتر کشاورزان به اهمیت حفظ و لایروبی آب بندان ها به مراتب بیشتر از گذشته پی برده و همکاری و مشارکت خوبی نیز دارند.
وی با بیان اینکه آب بندان‌ها سازه درون مزرعه‌ای است که هزینه انتقال ندارد و مطابق با محیط زیست است و مشکل زیست محیطی ایجاد نمی‌کند، افزود : آب بندان ها بدون نیاز به خط انتقال در دسترس کشاورزان قرار می‌گیرد و ذخیره آبی برای فصل مورد نیاز کشاورزان است.
علیزاده گردشگری، زراعت چوب، پرورش مرغابی و ماهی را از مزیت‌های آب بندان‌ها دانست و گفت : فعالیت در این زمینه‌ها می‌تواند اقتصاد خانوار کشاورزان منطقه را بهبود ببخشد.
وی ادامه داد: احداث آببندانها سبب می‌شود مردم به دنبال حفر چاه و برداشت منابع آب زیرزمینی نروند چراکه این امر سبب از بین رفتن خاک می‌شود.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی مازندران با توضیح این که عمده طرح های فنی و زیربنایی آب و خاک به صورت مجزا و تقاضا محور با رویکرد حل مساله، بهسازی وضعیت کشاورزی از نظر زیرساختی به صورت جزیره‌ای سبب شد تا راندمان عملکرد اجرایی- اقتصادی مطلوب نظر نباشد، گفت: این مساله در دولت سیزدهم با هدف طرح جامع ساخت و ساماندهی زیرساخت‌های منابع آب و خاک، برقراری فیزیکی و هیدرولوژیکی طرح های فنی و زیربنایی به صورت حوضه ای مورد اهتمام قرار گرفت که نتیجه آن برقراری توازن منابع و مصارف حوضه و برنامه ریزی استفاده از آب مازاد با در نظر گرفتن مسائل حق آبه بری و زیست محیطی خواهد بود.
بر اساس آمارهای رسمی، توان بالقوه آب مازندران در حد ۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب است که از این مقدار چهار میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب آب‌های سطحی و بقیه آب‌های زیرزمینی است.
به طور میانگین سالانه حدود یک میلیارد و ۵۵۰ میلیون مترمکعب آب در بخش آب‌های سطحی و یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون مترمکعب در بخش آب زیرزمینی بهره برداری می‌شود و بقیه آب سطحی طی سال به صورت هرز به دریا می‌ریزد.
تاکنون ۲ سد بزرگ شهید رجایی و البرز و هشت سد کوچک با ظرفیت ۳۲۴ میلون مترمکعب و ۸۰۰ قطعه آببندان با ظرفیت ۳۵۰ میلیون متر مکعب در مازندران ایجاد شد که مهار آب‌های سطحی توسط سدها کمتر از ۱۱ درصد است.
برنجکاری یکی از مهم‌ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است و با تولید بیش از یک میلیون تن، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تأمین می‌شود.
مازندران با دارا بودن ۱.۵ درصد از اراضی و ۲.۵ درصد اراضی کشاورزی کشور سالانه بیش از هشت میلیون تن محصولات کشاورزی تولید می کند که ۱۰ درصد ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است.
نظر شما