خداوند در آیه ۱۰۰ سوره نساء می فرماید «وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللهِ؛ هرکس از خانه خود به‌عنوان مهاجرت به سوی خدا و پیامبرش خارج شود، سپس مرگش فرا رسد، پاداش او بر خداست.» این که قرآن می‌گوید هر کس از خانه خود خارج شود؛ مقصود از این خانه خود، خانه نفس است. یعنی هرکس از منیت و انانیت خارج بشود و به سوی خدا هجرت کند، اجرش بر خداست.
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند «أَفْضَلُ الْهِجْرَةِ أَنْ تَهْجُرَ السُّوء؛ برترین هجرت آن است که از بدی هجرت کنی» و می فرمایند «أَلْمُهاجِرُ مَنْ هَجَرَ الخَطایا وَ الذُّنُوبَ؛ مهاجر کسی است که از خطاها و گناهان هجرت کند.» و فرمودند «فَمَنْ کانَتْ هِجْرَتُهُ الی اللّهِ وَ رَسُولِهِ فَهِجْرَتُهُ اِلَی اللّه وَ رَسُولِهِ وَ مَنْ کانَتْ هِجْرَتُهُ اِلی دُنْیا یَصیبُها اَوْ اِمرَأةٍ یَتَزَوَّجُها فَهِجْرَتُهُ اِلی ما هاجَرَ اِلیهِ؛ کسی که هجرتش به سوی خدا و رسولش باشد، پس هجرتش به سوی خدا و رسول او است و کسی که هجرتش به سوی دنیایی باشد که به آن برسد، و یا زنی که با او ازدواج کند، هجرتش به سوی همان چیزی است که به سوی آن هجرت کرده است.» در واقع فرمود من مهاجر مخلص می خواهم. من می‌خواهم این هجرتشان للَّه و فی الله باشد. از نفس به سوی خدا هجرت کند. هوای نفسش او را برده خود کرده است. افَرَایتَ مَنِ اتَّخَذَ الهَهُ هَواهُ؛ آیا دیدی آن کسی که هوای نفسش را خدای خود قرار داده و بنده هوای نفس شده است؟
آیت الله شیخ محمدتقی آملی(ره) می گفت: در خواب دیدم دشمنی، سخت به من حمله کرد و من هیچ چاره ای نداشتم. چون جانم در خطر بود، دستش را گاز گرفتم که نجات پیدا کنم، از شدت درد بیدار شدم، دیدم دستم در دهان خودم است. به من گفتند مواظب باش در این جهان هیچ کسی با تو کار ندارد، مگر خودت.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند «أَعْدَی عَدُوِّکَ نَفْسُکَ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیْکَ؛ سرسخت‌ترین دشمنت نفس توست که در میان دو پهلویت قرار دارد.» و یا «النَّفْسُ انْ لَمْ تَشْغَلْهُ شَغَلَتْک؛ خاصیت نفس این است که اگر تو او را وادار و مطیع خود نکنی، او تو را مشغول و مطیع خود خواهد ساخت.» همه ما در صندوق شهوات نفس زندانی هستیم و خودمان نمی‌دانیم، احتیاج به آزادکننده‌ای داریم که ما را از این صندوق شهوات نفس نجات بخشد.
در مناجات شعبانیه می خوانیم «اِلهی لَمْ یَکُنْ لی حَوْلٌ فَاَنْتَقِلَ بِهِ عَنْ مَعْصِیَتِکَ اِلاّ فی وَقْت اَیْقَظْتَنی لَِمحَبَّتِکَ؛ خداوندا توانی در من نیست تا بدان از عصیان و سرپیچی تو روی گردانم، مگر به هنگامی که برای محبّت خود بیدار و هوشیارم کرده باشی.» وقتی هواهای نفسانی غالب می‌شود و مرا به سوی معصیت می‌کشاند، تنها چیزی که می‌تواند مرا از آن باز دارد، محبّت خداست که باید در دل انسان بیدار شود و او را مالک نفسش کند.
علامه شهید استاد مرتضی مطهری می گوید «اوّلین درجه ربوبیت و خداوندگاری که در نتیجه عبودیت پیدا می‌شود، این است که انسان ربّ و مالک نفس خودش می‌شود، تسلط بر نفس خودش پیدا می‌کند.» یکی از بیچارگی‌های ما این است که زمام نفسمان در اختیار ما نیست، اختیار خود را نداریم. یعنی اختیار زبان، شهوت و شکم خود را نداریم؛ اختیار چشم و گوش یا دست و پایمان را نداریم و این نهایت بدبختی است. اگر نفس متعلق به این و آن شد و هر چیزی توجه او را جلب کرد، نفس انسانی می شود «مضطر به» و به جایی نمی رسد.
نفس مضطربه در نماز تجمع و تمرکز ندارد و به هزار جا سر می زند ولی اگر مطمئنه شد، به همه جا می رسد. نفس مطمئنه، نفس انسان با تقواست. تقوا؛ یعنی خودنگهداری و خودنگهداری یعنی تسلط بر نفس. یک خاصیت تقوا این است که انسان را از محرمات الهی دور می‌کند و خاصیت دیگر تقوا این است که خوف خدا را در دل انسان جایگزین می‌سازد.
ملکه تقوا یعنی تسلط بر نفس و تسلط بر نفس همان است که امام صادق فرمود «العُبودِیَّةُ جَوهَرَةٌ کُنهُها الرُّبوبیّةُف فَما فُقِدَ فی العُبودیّةِ وُجِدَ فی الرُّبوبیّةِ، و ما خَفِیَ عَنِ الرُّبوبیّةِ اُصیبَ فی العُبودیّةِ؛ عبودیّت گوهری است که باطن آن ربوبیّت است؛ پس، آنچه در عبودیت یافت نشود در ربوبیّت یافت گردد و آنچه از ربوبیت مخفی بماند، در عبودیّت به دست آید.» رسیدن به این رتبه و مقام و حاکم شدن بر نفس، شجاعت می خواهد. لذا امیرمومنان (ع) می‌فرمایند «اشْجَعُ النّاسِ مَنْ غَلَبَ هَواهُ؛ شجاع‌ترین مردم کسی است که بر هوای نفس خود پیروز شود.»
نظر شما