طالبان چگونه ارزش «افغانی» را حفظ کرده است؟

به۸ گزارش روز سه شنبه ایرنا از بلومبرگ، طالبان که دو سال پیش قدرت را در افغانستان به دست گرفت، مجموعه ای از اقدامات را برای حفظ ارزش افغانی (واحد پول افغانستان) انجام داد از جمله ممنوعیت استفاده از دلار و روپیه پاکستان در معاملات محلی و تشدید محدودیت ها برای آوردن ارزهای سبز به خارج از کشور. این کشور تجارت برخط را غیرقانونی کرده و افرادی را که قوانین را زیر پا می گذارند، به زندان تهدید می کند.

داده های گردآوری شده توسط بلومبرگ نشان می دهد که کنترل ارز، جریان های نقدی و سایر حواله ها به افغانی کمک کرده است تا در این سه ماهه حدود ۹ درصد رشد کند و از رشد ۳ درصدی پزو کلمبیا پیشی بگیرد. افغانی در سال جاری حدود ۱۴ درصد رشد داشته است و پس از ارزهای کلمبیا و سری‌لانکا، سومین فهرست جهانی را به خود اختصاص داده است.

با این حال، کاهش زیان‌های ارزی که پس از تغییر حاکمیت در افغانستان مشاهده می‌شود، تحولات شگرفی را نشان می دهد؛ با اینکه افغانستان به دلیل تحریم‌ها تا حد زیادی از سیستم مالی جهانی جدا شده است.

بر اساس گزارش بانک جهانی، در افغانستان بیکاری بیداد می کند، دو سوم خانوارها برای تامین اقلام اساسی با مشکل مواجه هستند و تورم به معضل تبدیل شده است. هواپیماهایی حاوی تا سقف ۴۰ میلیون دلار (تقریباً هر هفته) از سوی سازمان ملل برای حمایت از فقرا، به مدت ۱۸ ماه از پایان سال ۲۰۲۱ به کابل می‌رسید.

«کامران بخاری»، کارشناس امور خاورمیانه، آسیای مرکزی و جنوبی در موسسه استراتژی و سیاست واشنگتن گفت: کنترل ارز کاری سخت است اما بی‌ثباتی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی این افزایش ارزش پول را به یک پدیده کوتاه‌مدت تبدیل خواهد کرد.

در افغانستان، ارزهای خارجی در حال حاضر از طریق صرافی مبادله می شود که در بازارها غرفه دارند یا از مغازه ها در شهرها و روستاها کار خود را انجام می دهند، بازار شلوغ و فضای باز سرای شهزاده در کابل مرکز مالی افغانستان است که روزانه معادل ده ها میلیون دلار در آن دست به دست می شود و طبق اعلام بانک مرکزی این کشور هیچ محدودیتی برای معامله وجود ندارد.

به دلیل تحریم های مالی، تقریباً تمام حواله ها اکنون از طریق سیستم انتقال پول چند صد ساله «حواله» که در مناطق مختلف از جمله خاورمیانه انجام می شود، به افغانستان منتقل می شود. حواله بخش مهمی از تجارت صرافی‌هاست.

سازمان ملل متحد برآورد کرده است که افغانستان در سال جاری به حدود ۳.۲ میلیارد دلار کمک نیاز دارد. طبق گزارش سرویس ردیابی مالی، سازمان ملل، حدود ۱.۱ میلیارد دلار از این رقم را اختصاص داده است. سال گذشته، این سازمان حدود ۴ میلیارد دلار هزینه کرد زیرا نیمی از ۴۱ میلیون نفر جمعیت در افغانستان با گرسنگی تهدید کننده روبه‌رو بودند.

کمک های مالی سازمان ملل متحد به افغانستان

سازمان ملل از زمانی که طالبان در سال ۲۰۲۱ قدرت را به دست گرفتند حدود ۵.۸ میلیارد دلار برای کمک و توسعه به افغانستان اختصاص داده است.

بانک جهانی پیش‌بینی می‌کند که رشد اقتصادی افغانستان در سال جاری میلادی متوقف خواهد شد و رشدی بین ۲ تا ۳ درصد تا سال ۲۰۲۵ خواهد داشت، اگرچه در مورد خطراتی مانند کاهش کمک‌های جهانی با تشدید سرکوب زنان توسط طالبان هشدار داد.

محدودیت های تشدید شده در معاملات ارزی و بهبود بسیار تدریجی در تجارت، تقاضا برای افغانی را افزایش می دهد و احتمالاً افغانستان تا پایان سال در سطوح فعلی تثبیت خواهد شد.

ارز قوی تر می تواند به مهار فشار تورم برای واردات حیاتی برای افغانستان مانند نفت به ویژه با نزدیک شدن قیمت نفت خام به ۱۰۰ دلار در هر بشکه، کمک کند.

طالبان که با کمبود نقدینگی مواجه است، به دنبال سرمایه گذاری در منابع غنی این کشور از جمله لیتیوم است که ارزش آن به طور کلی تا ۳ تریلیون دلار تخمین زده می شود. شرکت های چینی، انگلیسی و ترکیه ای در قراردادهای ۶.۵ میلیارد دلاری که در ماه جاری برای ساخت معادن آهن، سنگ معدن و طلا در مقیاس بزرگ منعقد شدند، مشارکت داشتند. طالبان همچنین در ماه ژانویه (دی ۱۴۰۱) قراردادی را با یک شرکت چینی برای استخراج نفت امضا کرد.

در ماه مه (خرداد)، چین و پاکستان توافق کردند که طرح «یک پهنه؛ یک راه» را به افغانستان گسترش دهند و به طور بالقوه میلیاردها دلار را برای تامین مالی پروژه های زیربنایی جذب کنند. در نشانه ای از آب شدن روابط، یک هیات تجاری آمریکایی در ماه سپتامبر (شهریور) کنفرانسی را در کابل برای جذب سرمایه گذاران جهانی برگزار کرد.

این در حالی است که دلارهای قاچاق شده از پاکستان به افغانستان نیز در ماه های گذشته به طالبان کمک کرده است. «حسیب الله نوری» سخنگوی بانک افغانستان اعلام کرد که بانک مرکزی این کشور، تقریباً هر هفته ۱۶ میلیون دلار را برای حمایت از افغانی به حراج می گذارد.

با کاهش فشار بر ارز، بانک مرکزی سقف برداشت دلار را از 25 هزار دلار و 600 دلار در هفته به 40 هزار دلار در ماه افزایش داده است.

اما حتی با وجود جریان های نقدی، وضعیت انسانی و چشم انداز مالی وخیم است.

ایالات متحده با آزادسازی ۳.۵ میلیارد دلار از ۹.۵ میلیارد دلار ذخایر ارزی بلوکه شده در این کشور موافقت کرده بود اما پس از اینکه متوجه شد بانک مرکزی افغانستان از طالبان استقلال ندارد و بر اساس گزارش ماه جولای (تیر ماه) بازرس ویژه برای بازسازی افغانستان، در برنامه های مبارزه با پولشویی و مقابله با تروریسم نقص دارد، این طرح را متوقف کرد.

سازمان ملل هشدار داده است که اگر کمک های خارجی امسال ۳۰ درصد کاهش یابد، درآمد سرانه افغانستان به ۳۰۶ دلار کاهش می یابد که ۴۰ درصد از سطح سال ۲۰۲۰ کمتر است.

محدودیت های گسترده علیه زنان همچنین باعث شعله ور شدن اختلافات داخل طالبان شده است و برخی آشکارا از رهبر طالبان هیبت الله آخوندزاده انتقاد می کنند. آخوندزاده دستوراتی را صادر کرده است که زنان را از تحصیل، کار، بازدید از پارک های عمومی، استفاده از سالن های ورزشی و سفر مسافت های طولانی بدون همراهی مردان منع کرده است.

گزارش سازمان ملل در این ماه گفت طالبان بیش از ۱۶۰۰ مورد نقض حقوق بشر از جمله شکنجه را از ژانویه ۲۰۲۲ (دی ماه ۱۴۰۰) تا پایان جولای سال جاری (تیر ماه ۱۴۰۲) در حین دستگیری و بازداشت افراد مرتکب شده اند.

در همین حال، واشنگتن پست گزارش داد، ارزیابی پنتاگون در سال ۲۰۲۳ نشان داد که داعش دوباره از افغانستان به عنوان پایگاهی برای برنامه ریزی حملات در سراسر جهان استفاده می کند. این گروه تروریستی همچنین حملات خود را در افغانستان افزایش داده است، مانند کشته شدن معاون استاندار و بمب گذاری در یک مسجد.

به گفته سازمان ملل متحد، گروه تروریستی داعش تهدید کرده است که سفارت های چین، هند و ایران در افغانستان را هدف قرار خواهند داد.

به عقیده کارشناسان در نهایت، ثبات سیاسی باعث افزایش یا کاهش ارزش ارزها خواهد شد، اگر طالبان کنترل خود را در داخل از دست بدهند، ارز افغانستان نیز آسیب خواهد دید.