حاشیه نشینی و معضل تشدید بزه کاریهای اجتماعی در تربت حیدریه

به اعتقاد کارشناسان در گذشته نه چندان دور حاشیه نشینی در تربت حیدریه محدود به یکی دو نقطه از شهر بود اما به سبب فقدان برنامه های جامع مدیریت شهری اکنون این معضل در چهار اطراف شهر اثرات منفی بر شئون مختلف زندگی مردم گذاشته است.

هر چند قدمت تاریخی تربت حیدریه به قبل از اسلام و دوره ساسانیان - اشکانیان برمی گردد اما شهر /تربت حیدریه/ به معنای امروزی و مدرن آن بیشتر از ۱۰۰ سال قدمت با بهره مندی از شهرداری دارد اگرچه از نظر کارشناسان در مقایسه با چنین عمر و پیشینه ای توسعه یافتگی لازم را کسب نکرد.

حاشیه نشینی چیست؟

از نگاه کارشناسان؛ حاشیه نشینی به محله مسکونی غیر متعارف و تهی دست نشین گفته می‌شود که فاقد شاخص های مدرن شهری است و کوچه های کثیف، آلونک نشین، ساخت وسازهای ضعیف، غیر استاندارد و بی بهره از زیرساخت های اولیه نظیر آب، برق، گاز، فاضلاب و ... از جمله برخی مولفه های آن است.

یک کارشناس ارشد مدیریت شهری در این باره گفت: تربت حیدریه از جمله شهرهای قدیمی و مدرن ایران بوده است اما در گذر زمان با وجود "رشد" و گستردگی؛ "توسعه" پیدا نکرد.

محمد مهدی کریمی به خبرنگار ایرنا افزود: در مبانی شهری "رشد و توسعه" دو مقوله متفاوت از هم هستند به عبارت دیگر و در زبان ساده آن با احداث خیابان ، خانه ، آپارتمان یک شهر از نظر عمودی و افقی رشد پیدا می کند اما این به معنای توسعه یافتگی نیست.

شهر تربت حیدریه طی سالهای اخیر با رشد فزاینده ای روبرو بود اما نه تنها متناسب با استاندارهای روز نبوده است بلکه به هر دلیلی که در جای خود باید مورد بررسی قرار گیرد؛ در ساختاری بی قواره به بحران هایی همچون حاشیه نشینی و تبعات اجتماعی ناشی از آن دامن زد.

وی اضافه کرد: اکنون در مناطق حاشیه نشین تربت حیدریه که تقریبا شهر را محاصره کرده اند با انواع و اقسام آسیب های اجتماعی و بزه کاریها مواجهیم که از اسم بردن و بیان برخی از آنها معذورم.

وی هشدار داد: ادامه روند شتابان کنونی می تواند کار را در تربت حیدریه به جایی برساند که نه تنها مدیران شهری دیگر نتوانند به شهر سر و سامان بدهند؛ بلکه سایر دستگاههای عمومی و اجرایی نیز هر روز درگیر چالش و کنترل آسیب های اجتماعی باشند.

رفع مشکل حاشیه نشینی نیازمند جدیت در اجرای قانون است

یک کارشناس ارشد شهرسازی در این رابطه گفت: حاشیه نشینی معضلی است که تقریبا تمام شهرهای ایران درگیر آن هستند هرچند در برخی شهرها مانند مشهد و تربت حیدریه جدی تر است.

محمد صادقی افزود: تا زمانی که واقعیت ها را نپذیریم و در اجرای قانون جدیت لازم را نداشته باشیم معضل حاشیه نشینی و تبعات حاصل از آن برطرف نخواهد شد.

وی اضافه کرد: موضوع حاشیه نشینی با پدیده های همچون آلونک نشینی، توزیع مواد مخدر، معتادان متجاهر و نظایر آن مواجه است اما برخی مسوولان ذیربط به دلیل تبعات اجتماعی در مواجهه با آن احتیاط کرده و قانون را اجرا نمی کنند.

وی گفت: حتی برخی مسوولان از بیان آمار در خصوص معضلات ناشی از حاشیه نشینی طفره می روند زیرا به تصور آنها سیاه نمایی محسوب می شود غافل از اینکه در این راستا باید جدیت داشت و تعارف را کنار گذاشت.

وی تصریح کرد: رفع معضل حاشیه نشینی یا دست کم مهار آن مستلزم تصمیمات سخت است حتی اگر به قیمت برخی مسائل حاشیه ای تمام شود وگرنه این معضل هیچگاه رفع نخواهد شد.

حل مشکل حاشیه‌نشینی تربت حیدریه در گرو تدوین طرح تفصیلی شهر

رییس اداره شهرسازی شهرداری تربت‌حیدریه در این باره گفت: بدون داشتن برنامه جامع و اتکا به قانون مدون (طرح جامع و تفصیلی) ورود به معضل حاشینه‌نشینی با تبعات اجتماعی گسترده مواجه خواهد بود.

مرضیه حجتی‌زاده در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: طرح تفصیلی تربت حیدریه از سال ۸۴ بروزرسانی نشده‌ است هرچند قول هایی برای انجام آن تا پایان امسال داده اند.
وی اظهار کرد: در طرح تفصیلی معابر و حریم‌های محلات مشخص و به مثابه قانون به شهرداری ابلاغ می‌شود و تا زمانی آن را در اختیار نداشته‌ باشیم، مجبوریم برای اقدامات موردی از مراجع قضایی مجوز بگیریم.
وی با بیان اینکه برخی زمین‌داران بزرگ با همدستی بنگاه‌های معاملات ملکی تربت حیدریه اقدام به خُرد کردن زمین‌های یکپارچه و فروش آنها به صورت مشاع یا قولنامه‌ای می‌کنند، افزود: این زمین ها قیمت پایین تری در مقایسه با سایر اراضی دارد بنابراین خریداران به امید خانه‌دار شدن دار و ندار خود را فروخته و شبانه اقدام به ساخت غیرمجاز خانه می کنند تا برای خود به هر قیمتی سرپناه ایجاد کنند.
رییس اداره شهرسازی شهرداری تربت‌حیدریه گفت: از دادگستری درخواست کردیم برای مواجهه با گسترش حاشیه‌نشینی برخورد قانونی لازم را انجام دهد اما آنها به سبب آنچه که خلاء قانونی در این رابطه می نامند؛ حکمی صادر نمی کنند.

رفع معضلات شهری نیازمند تفویض اختیار به مسوولان محلی

شهردار اسبق تربت حیدریه و کارشناس ارشد عمران که تجربه عضویت در شورای شهر را نیز دارد، در این باره گفت: مدیران شهری حتی اگر از ابزارهای لازم برای رفع معضلاتی همچون حاشیه نشینی برخوردار باشند بازهم موفقیت آنها ابتر است زیرا در بحث قوانین و مقررات همه چیز بصورت متمرکز در تهران تصمیم گیری می شود.

صادق مجتهدی افزود: اداره و مدیریت صحیح شهرها فقط با طرح جامع و تفصیلی ممکن است ولی تصمیم گیری در این خصوص بصورت متمرکز در اختیار وزارت راه و شهرسازی است.

وی اضافه کرد: از دیگر سو قانون مربوطه این موضوع مربوط به دهه ۳۰ شمسی است که شاید در آن زمان ایران بیشتر از ۲۰۰ شهر نداشته است اما اکنون این رقم با چند برابر افزایش به ۱۵۰۰ مورد و شاید بیشتر هم رسیده است.

وی اظهار کرد: کارگروه مربوطه در وزارت راه و شهرسازی فرصت کافی برای رسیدگی دقیق به طرح جامع این تعداد زیاد شهر ندارد بنابراین در موضوع شهرهای کوچک باید به نهادهای استانی تفویض اختیار شود بویژه اینکه طرح های جامع هرچند سال یکبار نیازمند ویرایش و بازنگری است.

شهردار اسبق تربت حیدریه همچنین گفت: از دیگر سو در موضوعات مختلف همچون بافت فرسوده، حاشیه نشینی و بازآفرینی شهری نباید نگاه یکسان به شهرها داشت زیرا نه تنها جغرافیای شهرها یکسان نیستند بلکه مقایسه آنها قیاس مع الفارق است.

مجتهدی افزود: مولفه های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و حتی شهرنشینی در شهرهای مختلف با یکدیگر متفاوتند بنابراین نمی توان حاشیه نشینی در تربت حیدریه را با همین معضل در شهر دیگری مقایسه کرد زیرا اگرچه موضوع واحد است ، اما جغرافیای متفاوت با تاریخ و عقبه متکثری را شامل می شود.

وی ادامه داد: تربت حیدریه از جمله شهرهایی است که روستاهای زیادی پیرامون آن وجود داشته و دارند که در گذر زمان با همان بافت روستایی نظیر کوچه های کج و معابر نامناسب و بی بهره از زیرساخت ها به شهر ملحق شده اند.

وی اظهار کرد: در چنین اتمسفری که قسمت قابل توجهی از شهر تربت حیدریه فاقد سیر منظم و مراحل لازم توسعه ای بوده است؛ باید انتظار چالش را هم داشت.

وی گفت: به دلایلی که ذکر کردم شهرداری هر شهر بویژه در تربت حیدریه با مولفه های خاص خودش ؛ می بایست از اختیارات کامل در اجرای برنامه ها و اهداف برخوردار باشد.

دستگاههای اجرایی تربت حیدریه همکاری لازم را با شهرداری ندارند

در همین پیوند یک عضو شورای شهر تربت حیدریه گفت: شاید نقد کارشناسان به عملکرد شهرداری تربت حیدریه در رسیدگی به معضل حاشیه نشینی وارد باشد اما خوب است بدانیم دستگاههای اجرایی شهرستان همکاری لازم را با مدیران شهری در این خصوص ندارند.

وی که خواست نامش در این گزارش درج نشود، افزود: ورود به معضل حاشیه نشینی با تبعات اجتماعی و اعتراضات مردمی همراه است بنابراین شهرداری تربت حیدریه به تنهایی قادر به انجام آن نیست.

خبرنگار ایرنا تلاش کرد نظر علیرضا محولاتی رییس دادگستری و سید علی موسوی معاون عمرانی فرمانداری تربت‌حیدریه را در این باره جویا شود اما آنها گفتگو را به آینده موکول کردند.

تربت حیدریه برابر سرشماری سال ۱۳۹۵ با حدود ۱۴۰ هزار نفر جمعیت رتبه چهارم سکنه شهری خراسان رضوی را داشته است.

وجود مراکز تجاری معتبر در گذشته های دور و فعالیت کنسولگری های روسیه و انگلیس در تربت حیدریه حاکی از اهمیت سیاسی و اقتصادی منطقه بوده است که بطور طبیعی در "ساختار منسجم شهری" معنا دارد؛ موضوعی (انسجامی) که در زمان حاضر کمرنگ است.