میزبانی برزیل از «اجلاس آمازون» پس از ۱۴ سال؛ ماجرا از چه قرار است؟

به گزارش روز سه شنبه ایرنا به نقل از بخش اسپانیایی شبکه فرانس ۲۴، سران جوامع بومی مختلف و سازمان‌های جامعه مدنی نیز در این مراسم شرکت خواهند کرد و انتظار دارند تا چارچوب مشخصی برای جلوگیری از رسیدن شرایط جنگل‌زدایی آمازون به نقطه‌ای بی‌بازگشت تعیین شود.

اجلاس آمازون (La Cumbre de la Amazonía) امروز و فردا (سه شنبه و چهارشنبه/ هشتم و نهم اوت) در شهر بلن (Belén) برزیل برگزار می‌شود. بلن، دروازه آمازون برزیل است و روسای جمهوری بولیوی، برزیل، کلمبیا، گویان، پرو و ونزوئلا و نمایندگان عالی اکوادور و سورینام برای حصول بیانیه‌ای مشترک به منظور حفظ بزرگ‌ترین جنگل استوایی جهان در این شهر گرد هم خواهند آمد.

آمازون که ریه‌های سیاره زمین در نظر گرفته می‌شود، قلمرویی به وسعت ۶ میلیون و ۳۰۰ هزار کیلومتر است. این منطقه بزرگ‌ترین ذخایر آب شیرین را داراست، ۱۰ درصد از تمام گونه‌های جانوری و گیاهی روی زمین و حدود ۵۰ میلیون نفر را در خود جای داده است؛ در میان این جنگل‌ها، بیش از ۴۰۰ قوم بومی وجود دارند.

جامعه علمی هشدار داده است که تخریب آمازون در مرحله خطر رسیدن به نقطه بی‌بازگشت یا نقطه اوج اکولوژیکی قرار دارد که در صورت رسیدن به این نقطه، بیش از توانایی جذب، دی اکسید کربن منتشر می‌کند.

به موجب این شرایط هشدار، ۵۰ سازمان غیر دولتی در نامه‌ای از اعضای اجلاس خواسته‌اند که از حالا تا دو سال آینده، یک پروتکل حفاظتی ویژه برای جلوگیری از رسیده به نقطه بی‌بازگشت ایجاد کنند.

این اجلاس، هشت کشور آمازونی عضو سازمان پیمان همکاری آمازون (Organización del Tratado de Cooperación Amazónica) را که در سال ۱۹۹۵ برای ترویج اجرای معاهده ۱۹۷۸ ایجاد شد، گرد هم می‌آورد. این تنها بلوک اجتماعی- زیست محیطی در منطقه آمریکای لاتین است.

همکاری منطقه‌ای به صورت فعالیت‌ها و اقدامات مشترک کشورها برای توسعه پایدار و حفظ آمازون از سال ۲۰۰۹ متوقف شده است. روابط سیاسی بین دولت‌های کنونی اجازه برگزاری این اجلاس، دو سال پیش از کاپ۳۰ (COP۳۰) در برزیل را فراهم کرده است.

لولا داسیلوا رئیس‌جمهوری برزیل، این نشست را فرصتی برای اصلاح مسیر توصیف کرد. به این ترتیب، هدف اصلی این اجلاس، ایجاد یک بیانیه با اقدامات مشخص برای حفاظت از آمازون و به دنبال آن، کاهش تغییرات آب‌وهوایی است. موسسه ملی تحقیقات فضایی برزیل تخمین می‌زند که در سال ۲۰۲۰، انتشار دی اکسید کربن از قلمرو آمازون در مقایسه با میانگین سالانه بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸، ۱۱۷ درصد افزایش یافته است.

علاوه بر این، اجلاس آمازون می‌تواند عرصه‌ای برای حضور و نقش‌آفرینی مردم بومی باشد که مدعی حق خود برای گنجانده شدن در روند تدوین سیاست‌های حفاظت از سرزمین خود هستند.

نمو گیکیتا (Nemo Guiquita) رئیس سازمان CONFENIAE که بیش از یکهزار و ۵۰۰ جامعه بومی آمازون اکوادور را گرد هم می‌آورد، گفت: ما از رهبران بزرگ جهان می‌خواهیم که به نفع حفاظت از محیط زیست تلاش کنند. مبارزه ما فقط برای مردم بومی نیست، بلکه برای کل جهان است تا نسل‌های بسیاری بتوانند به حیات خود در این سیاره ادامه دهند.

موارد اصلی در دستورکار چیست؟

بیانیه اجلاس آمازون باید پیشنهادهای روشنی برای مبارزه با جنگل‌زدایی و جرائم سازمان‌یافته‌ای ارائه دهد که جنگل‌های استوایی را تحت تاثیر قرار داده‌اند.

طبق داده های پروژه نظارت آمازون آند (Proyecto Monitoreo de la Amazonía Andina)، جنگل آمازون در حال حاضر ۱۳ درصد از مساحت اصلی خود را از دست داده است. برزیل کشوری است که جنگل‌زدایی در آن بیشتر مشهود بوده است و در زمان دولت ژائیر بولسونارو رئیس‌جمهوری سابق این کشور که بحران آب و هوایی را انکار می‌کرد، ۷۵ درصد پیشرفت کرد. بر اساس داده های دولت برزیل، جنگل زدایی بین ژانویه تا ژوئیه ۲۰۲۳ (دی- بهمن تا تیر- مرداد) در مقایسه با مدت مشابه در سال ۲۰۲۲، ۴۲.۵ درصد کاهش یافته است. برزیل وعده داده است که جنگل زدایی تا سال ۲۰۳۰ از بین خواهد رفت.

علت اصلی جنگل‌زدایی در برزیل صنعت دامداری به ویژه گاوداری است: تخمین زده می‌شود که این بخش ۲۰ درصد از آمازون برزیل را استفاده کرده است.

پائولا آریاس (Paola Arias) استاد دانشگاه کلمبیا تاکید کرد: مسئولیت جنگل‌زدایی تنها به دوش کشورهای آمازون نیست... بلکه تجارت جهانی کشاورزی که منافعی را در شمال جهانی ایجاد می‌کند نیز مسئول است.

لولا داسیلوا و پترو گوستاوو رئیس‌جمهوری کلمبیا، یک ماه پیش در لتیسیا، شهری در آمازون کلمبیا دیدار کردند و در مورد اجلاس امروز و فردا به گفت‌وگو پرداختند. هر دو سران برزیل و کلمبیا تایید کردند که قاچاق اسلحه، قاچاق مواد مخدر و استخراج غیرقانونی معادن از بزرگ‌ترین مشکلاتی است که از حفظ طبیعت منطقه ممانعت بعمل می‌آورد.

برام ایبوس (Bram Ebus) تحلیلگر بین المللی در گروه بحران (Crisis Group) تخمین می‌زند که در ۷۰ درصد از شهرداری‌های آمازون، فعالیت‌های مجرمانه وجود دارد. وی در گفت‌وگو با فرانس ۲۴ اطمینان داد که غارت منابع طبیعی اثرات زیست محیطی بسیار دارد.

به عقیده رئیس‌جمهوری برزیل، این اجلاس به کشورهای آمازونی این امکان را می‌دهد تا «برای اولین بار، به شیوه‌ای مشترک و منسجم، مسئولیت مبارزه با جرم و جنایت در مناطق جنگلی را بر عهده بگیرند».

بستری برای مردم بومی

گیکیتا به خبرگزاری فرانسه گفت: جنگل، چاه نفت نیست، معدن طلا نیست، معبد ماست.

از اهداف این نشست، اعطای جایگاه به مردم بومی است و نمایندگان آن‌ها نیز رسیدن به یک پیام جمعی را دنبال می‌کنند. تویا مانچینری (Toya Manchineri) رهبر هماهنگی سازمان‌های بومی آمازون برزیل (Coordinación de las Organizaciones Indígenas de la Amazonía Brasileña) امیدوار است تا دولت‌ها نسبت به مرزبندی سرزمین‌های بومی متعهد شوند. در این راستا، سونیا گواخاخارا (Sonia Guajajara) نخستین وزیر مردمان بومی در برزیل (Pueblos Indígenas) که توسط دولت فعلی ایجاد شده، اعلام کرده که این یکی از خواسته‌های اصلی او در دهه‌های اخیر بوده است.

سرزمین‌هایی که به عنوان اراضی متعلق به مردم بومی شناخته می‌شوند برای حفظ آمازون ضروری تلقی می‌شوند. این اراضی به عنوان نوعی مانع در برابر جنگل‌زدایی در نظر گرفته می‌شوند، زیرا توسط جوامع ساکن آن‌ها به روشی پایدار مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند.

خوانیتا گوبرتوس (Juanita Goebertus) مدیر بخش آمریکای سازمان دیده‌بان حقوق بشر هشدار داد: آمریکای لاتین خطرناک‌ترین منطقه در جهان برای مدافعان محیط زیست و حقوق زمین است. وی افزود: حفاظت بهتر از جوامع در خط مقدم دفاع، کلید حفظ جنگل‌های ما است و سر پا نگه داشتن آن‌ها برای مهار بحران آب‌وهوایی کلیدی است.

نشست آمازون، به لطف یک زمینه سیاسی مطلوب امکان‌پذیر شده است

چنان که فرناندو کورتس (Fernando Cortés) کارشناس علوم سیاسی در گفت‌وگو با فرانس۲۴ تاکید کرد، توافق‌های بین‌المللی در آمریکای لاتین، به شدت به روابط بین دولت‌های مستقر مرتبط است. این بدان معناست که اعمال اعلامیه‌ها و سایر اهداف منطقه‌ای به دولت‌ها وابسته است و تبدیل شدن به سیاست‌های پایدار دولت‌ها، مسئله‌ای پیچیده‌تر است.

کورتس با بیان اینکه «بدیهی است که در مورد قدرت آینده این توافق‌ها تردید وجود دارد»، اطمینان داد که پیچیدگی اجلاس آمازون فراتر از ایدئولوژی سیاسی دولت‌های درگیر است. وی خاطر نشان کرد مبارزه با تغییرات اقلیمی به تحول مدل اقتصادی بستگی دارد. در حال حاضر بخش بزرگی از سیستم اقتصادی کشورهای آمازون به استخراج منابع طبیعی وابسته است.

به گفته کورتس، این یکی از دلایلی است که حفظ آمازون، باعث ایجاد تضاد منافع میان گروه‌های مختلف اقتصادی و مدافعان محیط زیست می‌شود. با این حال، اجلاس آمازون به طور حتم، نشان‌دهنده فرصتی برای ایجاد یک توافق محکم است.