به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، آیین رونمایی از کتاب «واکاوی پدیده روسپیگری در رمان‌های فارسی دوره پهلوی» دوشنبه (پنجم تیرماه ۱۴۰۲) با حضور کامران پارسی‌نژاد؛ نویسنده کتاب، محمد حنیف به‌عنوان کارشناس با دبیری میثم رشیدی در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
این اثر در گونه جامعه‌شناسی ادبیات است
کامران پارسی‌نژاد در بخش ابتدایی این نشست با اشاره به اینکه موضوع کتاب «واکاوی پدیده روسپیگری در رمان‌های فارسی دوره پهلوی» میان‌رشته‌ای است، بیان کرد: این اثر در گونه جامعه‌شناسی ادبیات است که بخشی از آن به علم جامعه‌شناسی و بخشی به ادبیات اختصاص دارد.
وی در ادامه درباره علت انجام این پژوهش گفت: سابقه فعالیت من در حوزه ادبیات است و پس از ورود به دنیای جامعه‌شناسی به‌صورت آکادمیک، احساس کردم در این حوزه کم‌کاری و خلأ وجود دارد. لذا سعی کردم موضوعی را انتخاب کنم که یکی از دغدغه‌های جامعه ما بوده و به‌عنوان یک مسأله اجتماعی مطرح است.
این نویسنده و پژوهشگر ادامه داد: همیشه این سوال برایم مطرح بود که چرا درباره این موضوع در جامعه صحبت زیادی نشده و جامعه‌شناسان در این زمینه کار نمی‌کنند و حرفی نمی‌زنند؟ اما وقتی به این حوزه ورود کردم، متوجه شدم کارهای زیادی از منظر جامعه‌شناسی درباره پدیده روسپیگری صورت گرفته، ولی تاکنون کسی از منظر رمان به آن ورود نکرده بود. جامعه‌شناسی از زوایایی به تاریخ متصل است، ولی تاریخ همه مسائل را مشخص نمی‌کند. درباره پدیده روسپیگری نه‌تنها در ایران، بلکه در تمام دنیا پژوهش‌های مستند زیادی وجود ندارد، لذا اطلاعات و منابع در این حوزه ناقص است.
پارسی‌نژاد با اشاره به اینکه دست پژوهشگران جامعه‌شناسی برای کار در این حوزه در دوره پهلوی خالی و فضا محدود بود، افزود: نویسندگان آن دوره جامعه‌شناس نبودند، بلکه شاهدانی صادق بودند که لحظه به لحظه مستندات خود را ثبت می‌کردند. به‌عنوان نمونه رمان «طوطی» بیشتر به یک گزارش شبیه است. نویسنده به محله‌هایی مثل «شهر نو» رفته و مشاهدات خود را نوشته است؛ اینکه زنان روسپی چگونه شخصیتی داشتند، چطور زندگی می‌کردند، حتی چه شعرهایی می‌خواندند.
وی اضافه کرد: این کتاب بر پایه ۱۰ رمان نوشته شده که این آثار با جمع‌بندی و همفکری با اساتید مختلف که نامشان در کتاب ذکر شده، انتخاب شده‌اند. البته در دوره پهلوی در این موضوع نزدیک به ۶۰ رمان تالیف شده است، اما به این دلیل که بتوانیم تمام اتفاقات در فاصله زمانی دوره رضاشاه و محمدرضا پهلوی را داشته باشیم، این ۱۰ اثر را انتخاب کردیم. سعی کردیم سیر تاریخی از «تهران مخوف» تا «طوطی» حفظ شود. در این اثر تلاش شده مشکلات، مسائل و شرایط زندگی روسپی‌ها بیان شود. هیچ صحنه اروتیکی در این رمان‌ها نمی‌بینیم و به‌نوعی دلسوزی نویسندگان نسبت به زندگی روسپی‌ها و حتی انتقاد شدید آنها به حکومت در دوره پهلوی را می‌بینیم که در مواردی پیشنهادها و راهکارهای جالب و دقیقی نیز ارائه می‌دهند.
نویسنده کتاب «واکاوی پدیده روسپیگری در رمان‌های فارسی دوره پهلوی» گفت: در این کتاب هیچ فرضیه‌ای ارائه ندادم، اما سعی کردم تمام نظریه‌های جامعه‌شناسی غرب را تک به تک بررسی کنم. یکی از نظریه‌هایی که در این زمینه بسیار کاربرد دارد، نظریه «برچسب‌زنی» از گافمن است. یکی از موارد مطرح شده در این نظریه که در این ۱۰ رمان نیز نمود دارد، مسأله جرم است. مثلا پدیده روسپیگری در ایران همواره جرم محسوب شده است. در طول تاریخ طبق ملاک‌های حاکمیت‌ها، ممکن است پدیده‌ای در یک کشور جرم بوده و در کشور دیگر جرم محسوب نشده باشد. گاهی شاید یک برچسب کوچک آنهم در جوامع سنتی باعث شود یک دختر نتواند به زندگی سالم و عادی بازگردد.
پارسی‌نژاد در بخش دیگری از سخنانش درباره برخی عوامل شیوع روسپیگری براساس این پژوهش، ادامه داد: سوءاستفاده دولتمردان، نیروهای انتظامی و شهربانی و درباریان دوره پهلوی، یکی از عوامل بود؛ مخصوصا در رمان‌هایی همچون «باشرف‌ها»، «تهران مخوف» و «زیبا» ردپای دربار و حکومت دیده می‌شود. ازدواج اجباری، بی‌سوادی، کم‌تجربگی و ناآگاهی، خرافات، سنن و هنجارهای اجتماعی (برچسب، اغفال، خطا و ...)، یکنواختی زندگی در خانه، زیبایی زنان و دختران، وجود محله‌های خاص، عدم حمایت قانون، برگزاری میهمانی‌های خاص، مهاجرت به تهران، طلب عشق و کمبود محبت، طلاق و بیکاری و فقر از دیگر عوامل و دلایل تاثیرگذار در شیوع روسپیگری محسوب می‌شدند.
این اثر مانند نوری است که به بخش تاریکی از ادبیات ما تابانده شد
محمد حنیف نیز در این نشست با اشاره به اینکه تألیف کتاب «واکاوی پدیده روسپیگری در رمان‌های فارسی دوره پهلوی» مانند نوری است که به بخش تاریکی از ادبیات ما تابانده شده، بیان کرد: بسیاری از کسانی که امروز دچار بزه شده‌اند، مزایا و امکانات ما را نداشته‌اند، درحالی‌که آنها هم بخش‌هایی از پیکره اجتماعی ما هستند. متأسفانه برخی پژوهشگران ما ابتدا جمله‌ای را ثابت‌شده می‌گیرند و بعد به دنبال یافتن دلایل برای اثبات همان می‌گردند. خوشبختانه در این اثر خلاف آن را دیدم. این کتاب در عوض شدن نگاه جامعه نسبت به این درد بشری بسیار موثر است.
وی ادامه داد: یک اثر پژوهشی ابتدا باید یک پرسش اساسی را که دربرگیرنده تمام جوانب پژوهشی باشد، مدنظر قرار دهد و بعد سوالات و محورهای فرعی را مطرح کند. در این اثر، هدف اصلی تحلیل رمان‌های دوره پهلوی و پرداختن به موضوعات و مسائل اجتماعی و فرهنگی آن دوره و یافتن ارتباط آن با پدیده روسپیگری و دلایل آن از منظر نویسندگان است. در دوره پهلوی با تحولات زیاد و به‌ویژه ظهور طبقه متوسط روبه‌رو هستیم. ساده شدن زبان داستان و جدا شدن بخش اعظمی از نویسندگان از طبقه حاکمیت، باعث شد با صورت جدیدی از آثار ادبی آشنا شویم.
این پژوهشگر افزود: نویسنده کتاب «واکاوی پدیده روسپیگری در رمان‌های فارسی دوره پهلوی»، توجه خاصی به روح زمانه داشته و اینکه چه عواملی باعث شده در هر عصری چه کتابی منتشر شود. کامران پارسی‌نژاد در ابتدای کتاب به نظریات مختلف در ارتباط با پدیده روسپیگری پرداخته و تعریف‌های جامعه‌شناسان مختلف را در این زمینه مطرح کرده و در ادامه کار را با یکی از معروف‌ترین تعریف‌ها پیش برده است. ارائه ۱۴ اصطلاح به‌کار رفته برای روسپی‌ها در طول تاریخ و بیان تاریخچه‌ای از روسپیگری از دیگر ویژگی‌های کتاب است. نویسندگان کتاب‌های «تهران مخوف»، «روزگار سیاه»، کتاب «جنایات بشر یا آدم‌فروشان قرن بیستم»، «زیبا»، «باشرف‌ها»، «فاحشه»، «معصومه شیرازی»، «طوطی» و «سنگ صبور» در مجموع نگاهی دلسوزانه به روسپی‌ها داشتند و فقط محمد مسعود نویسنده کتاب «تفریحات شب» دیدگاهی مخالف به این قشر داشت.
حیف در اشاره‌ای کوتاه به چند کتاب از میان این ۱۰ اثر گفت: «تهران مخوف» بیانگر روح و فضای حاکم بر آن زمانِ تهران است. در زمان «زیبا» فساد و قدرت‌طلبی دولتمردان به‌خوبی نشان داده شده است. «سنگ صبور» اثر صادق چوبک از نظر ساختار داستانی به‌عنوان یکی از اولین نمونه‌های جریان سیال ذهن بسیار مهم است. در کتاب «معصومه شیرازی» کار جالب محمدعلی جمال‌زاده این است که حکیم عمر خیام را از ۹۰۰ سال پیش وارد داستان می‌کند. این کتاب از دو منظر برای من جالب بود؛ نخست اینکه ردپای رئالیسم جادویی در آن دیده می‌شود و نکته دیگر تاختن به متظاهرین به دین است.
وی در بیان مهمترین محاسن و ویژگی‌های این کتاب بیان کرد: توجه به علل اجتماعی و فرهنگی پدیده روسپیگری، تکیه بر نظریه‌های جامعه‌شناسی، داشتن هدف و سوال در تحقیق و پیوند آن با نتایج، بررسی و واکاوی درون‌مایه و محتوا، ادبیات و لحن دردمندانه و ستودنی نویسنده، نشان دادن این موضوع که بیشتر افراد با خواست قلبی به روسپیگری تن نداده‌اند، ایجاد حس همذات‌پنداری برای همراه کردن مخاطب، عدم وجود صحنه‌های اروتیک، استفاده درست از منابع و توجه به روش صحیح ارجاع درون‌متنی، استفاده متعادل از ارجاعات درون‌متنی (ارجاعات نه غلو دارند و نه کم‌گویی)، امانت‌داری نویسنده، بررسی وضعیت روسپی‌ها در طول تاریخ، نزدیک شدن به خط قرمزهایی که جامعه به آن حساس است و تحلیل عمیق جامعه‌شناسی ازجمله مزایای این اثر محسوب می‌شوند.
این پژوهشگر در پایان با برشمردن چند نکته به‌عنوان نقاط ضعف این کتاب افزود: همخوان نبودن برخی افعال (در موارد اندک) و یکدست نبودن ارائه معرفی نویسندگان از معایب این کتاب هستند. نکته دیگر اینکه حیف است چنین اثر بزرگ و ارزشمندی نمونه‌خوانی دقیقی نشده باشد. همچنین جای یک منبع بسیار مهم در بحث تحولات اجتماعی ایران با عنوان «مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران» نوشته جان فوران در این اثر خالی بود.
نظر شما