چانه‌زنی برای پذیرش دانشجو در پژوهشگاه‌ها/سامانه جذب محققان پسادکتری راه‌اندازی می‌شود

به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، معاون پژوهشی وزارت علوم از ابتدای کار یکی از برنامه‌های خود را افزایش ظرفیت دوره‌های پسادکتری در کشور اعلام کرده بود. پیمان صالحی در اولین نشست معاونان پژوهشی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی بعد از انتصاب به این سمت در این باره گفت: درباره دوره‌های پسادکترا نیز برنامه داریم و ظرفیت‌های زیادی در این زمینه وجود دارد. در بودجه‌هایی که قرار است برای ۱۴۰۱ در نظر گرفته شود، تلاش زیادی شده تا حمایت مالی از دوره‌های پسادکترا صورت گیرد؛ زیرا اثربخشی زیادی در جامعه و حل مسائل دارد.

وی در مناسبت دیگری با تاکید مجدد روی افزایش ظرفیت پسادکتری اظهار داشته بود: دانشجویان دوره های پسادکتری بهترین و کارآمدترین افراد برای انجام تحقیقات در دانشگاه ها هستند. بر اساس آمار بنیاد ملی علم آمریکا (NSF) در سال ۲۰۲۰، در این کشور ۲۸۰ هزار دانشجوی مقطع دکتری و ۶۶ هزار پژوهشگر مقطع پسادکتری وجود داشته‌اند. اما در ایران با اینکه ۱۵۰ هزار دانشجوی دکتری در سال ۱۴۰۰ داشتیم، حدود ۵۰۰ پژوهشگر پسادکتری جذب کرده‌ایم. البته آمار رسمی و دقیق مجموع دانشجویان دانشگاه آزاد و دانشگاه‌های دولتی را با هم نداریم، ولی همین آمار کلی نشان می‌دهد به‌ خوبی از ظرفیت پسادکتری استفاده نکرده‌ایم.

حالا و بعد از گذشت حدود ۲ سال از انتصاب وی به عنوان معاون پژوهشی، آیین نامه جذب و بکارگیری محققان پسادکتری در دبیرخانه شورای عالی عتف تدوین و در جلسه شورای عالی تصویب و ابلاغ شده و انتظار می‌رود با راه‌اندازی سامانه مرتبط با آن و جذب بیشتر محققان پسادکتری جذب و نگهداشت نخبگان و استفاده بهینه از دانش‌آموختگان دوره دکتری بهتر صورت بگیرد و محققان ارشد نیز با کمک از آنها روند تحقیقات خود سریع‌تر و سهل‌تر پیش ببرند. آیین‌نامه این طرح تدوین، تصویب و ابلاغ شده است اما روند جذب این محققان و تعدادی که انتظار داریم از این پس جذب شوند، معلوم نیست.

یکی دیگر از موضوعات مرتبط با این معاونت، فقدان امکان قانونی جذب دانشجوی کارشناسی ارشد و دکتری توسط پژوهشگاه‌های وابسته به وزارت علوم است. در حالی که اعضای هیات علمی این پژوهشگاه‌ها معتقد هستند، نبود این دانشجویان در فضای پژوهشگاه‌ها موجب کُندی روند تحقیقات می‌شود و آنها بدون دستیار پژوهشی خود باید بیشتر مراحل پژوهش را پیش ببرند.

این موضوع همچنین در مجمع پژوهشگاه‌های کشور با حضور معاون آموزشی و معاون پژوهشی وزیر علوم مطرح شده است. صالحی اخیرا در نشست مجمع پژوهشگاه‌های کشور با اشاره به جلسات برگزار شده با حوزه معاونت آموزشی وزارت علوم، ادامه پذیرش دانشجو در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری را برای پژوهشگاه‌ها مهم و ضروری برشمرد و طرح‌های خود را برای ادامه این روند با اعضای مجمع به اشتراک گذاشت.

قاسم عموعابدینی معاون آموزشی وزارت علوم نیز ضمن استقبال از راهکارهای ارائه شده توسط دکتر صالحی و ارائه نظرهای خود، خواستار برگزاری جلسه اختصاصی مجمع در این خصوص شده بود. با وجود این، هنوز معلوم نیست پژوهشگاه‌ها و موسسات پژوهشی در سال ۱۴۰۲ اجازه جذب دانشجو کارشناسی ارشد و دکتری دارند و آیا در دفترچه کنکور چنین ظرفیتی باز خواهد شد؟

این دو موضوع را از معاون پژوهشی وزارت علوم پرسیده‌ایم.

راه‌اندازی سامانه جذب محققان پسادکتری به‌زودی

پیمان صالحی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد روند اجرایی شدن آیین‌نامه جذب محققان پسادکتری گفت: آیین‌نامه پسادکتری را ابلاغ کردیم که روند کلی را مشخص کرد. از آنجا که چهار نوع پسادکتری داریم، کارگزارانی را برای انواع آن مشخص و پایگاه اطلاع‌رسانی (سامانه‌ای) را برای آن طراحی کردیم. در آیین‌نامه برای هر کدام از این انواع پسادکتری حقوق و روال کلی هم مشخص شده است.

وی توضیح داد: انواع محقق پسادکتری شامل نوع اول محققان پسادکتری در تحقیقات بنیادی، علوم انسانی و علوم اسلامی، نوع دوم محققان در طرح‌های ارتباط با صنعت، نوع سوم در شرکت‌های دانش‌بنیان و نوع چهارم در شرکت‌های صنعتی است. حقوق این محققان پسادکتری ۸۰ درصد حقوق استادیار پایه یک خواهد بود، همچنین در آیین‌نامه مشخص شده چه نوع حمایت‌های دولتی از این نیروها انجام می‌شود و بر اساس آیین‌نامه مشخص شده است در برخی انواع پسادکتری (نوع سوم و چهارم) محققان می‌تواند این دوره را به جای سربازی خود بگذرانند.

دبیرکل شورای عالی عتف افزود: برداشت کلی ما این است که با توجه به آماده بودن سامانه به زودی در نشستی خبری از آن رونمایی می‌کنیم. کارگزاران مختلف داریم که محققان را به این سامانه معرفی می‌کنند؛ برای نمونه یکی از کارگزاران صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران است که زیرساخت‌های آن کاملا آماده است ولی باید قوانین و نظام‌های سامانه با این کارگزاران هماهنگ شود، مشخصی دارد ولی برخی کارگزاری‌ها باید زیرساخت‌ها را ایجاد کنند.

وی در مورد جذب این محققان در شرکت‌های دانش‌بنیان توضیح داد: شرکتی که محقق پسادکتری جذب می‌کند باید تحقیق و توسعه یا طرح ویژه‌ای داشته باشد که ذیل آن محقق فعالیت کند؛ بنابراین پسادکتری کارمند نیست برای تحقیقات خاصی به شرکت دانش‌بنیان می‌رود. معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری باید تایید کند که شرکت دانش‌بنیان الزامات مورد نیاز برای جذب محقق پسادکتری را دارد و فرد می‌تواند در شرکت دانش‌بنیان دوره را بگذراند.

صالحی تاکید کرد: با توجه به اینکه آیین‌نامه ابلاغ و کارگزاران مشخص شده اند، امیدوارم سامانه جذب محققان پسادکتری در تیرماه به صورت رسمی راه‌اندازی و رونمایی شود و این طرح اجرا شود.

بحث و بررسی برای جذب دانشجو در پژوهشگاه‌ها

معاون پژوهشی وزارت علوم در مورد جذب دانشجو در پژوهشگاه‌ها اظهار داشت: سیاست‌گذاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در دوره‌ای به این شکل بوده است که پژوهشگاه‌ها دانشجوی ارشد و دکتری جذب نکنند و فقط دانشجویان دکتری پژوهش‌محور را بر اساس پروژه‌های خود با نهادهای بیرون از پژوهشگاه، جذب کنند. بنابراین روال فعلی این است.

با وجود این، ما دلایلی داریم که فکر می‌کنیم موسسات پژوهشی و پژوهشگاه‌ها می‌توانند و باید به اندازه حداقلی از ظرفیت دانشجویان ارشد و دکتری استفاده کنند. برای نمونه تجهیزات خوبی در این مراکز داریم ولی استخدام نیروی فنی و تکنیسین هر روز سخت‌تر می‌شود و هزینه آن افزایش می‌یابد افزون بر این برای انجام طرح‌های تحقیقاتی به نیرویی نیاز داریم که جوان باشد، انگیزه داشته باشد و مداوم طرح را دنبال کند. طرح‌ها عوض می‌شوند و به طور کلی با تعدادی نیروی ثابت استخدامی نمی‌توان این طرح‌های تحقیقاتی را پیگیری کرد. بنابراین یکی از درخواست‌های پژوهشگاه‌ها این است که از ظرفیت نیروی انسانی دانشجوی ارشد و دکتری برای پیشبرد این طرح‌ها استفاده کنند.

وی موضوع دیگر را ماموریت‌گرا بودن پژوهشگاه‌ها و تربیت نیروهای انسانی مختص کار در صنایع مشخص و مرتبط دانست و گفت: آماری داریم که نیروهای دانش‌آموخته پژوهشگاه‌ها به خوبی جذب صنایع مرتبط می‌شوند؛ بنابراین دلایل زیادی وجود دارد که فکر می‌کنیم به اندازه حداقلی باید پژوهشگاه‌ها بتوانند در این دوره و دوباره اجازه جذب دانشجوی دکتری و ارشد داشته باشند.

عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید بهشتی افزود: مذاکراتی را در شورای گسترش آموزش عالی و مجمع پژوهشگاه‌های کشور با حضور معاون آموزشی وزارت علوم انجام داده‌ایم و هنوز هم رایزنی‌ها ادامه دارد. اما از آنجا که دفترچه کنکور ارشد و دکتری هم در حال نهایی شدن است، اگر تا قبل از قطعی شدن دفترچه بتوانیم مصوبه‌ای را در شورای گسترش تصویب کنیم این ظرفیت در دفترچه سال جاری ثبت خواهد شد.

صالحی تاکید کرد: به هرحال تصمیم‌گیرنده و مرجع قانونی در این امر شورای گسترش آموزش عالی است، به محض اینکه ادله لازم در شورا اقامه شود و اگر اعضای شورا صلاح بدانند این موضوع به‌ سرعت تصویب و اطلاع‌رسانی خواهد شد. امیدواریم بتوانیم برای سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ این ظرفیت را به دفترچه‌ها اضافه کنیم ولی به دلیل اینکه دفترچه‌ها در حال قطعی شدن است، ممکن است موضوع به سال آینده موکول شود.