استفاده از گیاهان به عنوان رآکتور زیستی/زیرساخت‌ها را تامین کردیم

کسری اصفهانی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، در مورد مهمترین فعالیت‌های تحقیقی در این پژوهشگاه اظهار داشت: روی کاربرد ویرایش ژنوم در کشاورزی تحقیق می‌کنیم؛ در گیاهان زراعی با تعداد زیادی صفت روبرو هستیم که صفات نامطلوب برای آن گیاه به شمار می‌آید. برای نمونه در گیاهان روغنی موادی ممکن است وجود داشته باشد که این مواد کیفیت روغن را کاهش دهد یا مجموعه‌ای از اسیدهای چرب وجود داشته باشد که کم یا زیاد شدن آنها در کیفیت روغن نهایی تاثیر بگذارد. همچنین در گیاهانی مانند گیاهان دارویی که از ترکیبات موثره آنها استفاده می‌کنیم، ممکن است وجود یک ماده در آن گیاه برای استخراج ماده دارویی مشکل ایجاد کند. در این میان روش ویرایش ژنی کریسپر بهترین روش برای تغییر دادن صفات به شکل مدنظر در صنایع دارویی است.

عضو هیات مدیره انجمن زیست‌فناوری ادامه داد: گیاهی به نام کاملینا داریم که می‌تواند بالقوه جایگزین مناسبی برای تامین روغن باشد؛ اما میزان اسید اوریسیک این گیاه بالاست. اگر بتوانیم مسیرهایی را که به تولید اسید اوریسیک منجر می‌شود، خاموش کنیم یا ژن‌های این مسیر را از بین ببریم، تولید روغن به سمت مسیرهای مطلوب می‌رود و بنابراین گیاهی که بالقوه هنوز زراعی نیست می‌توان به گیاه زراعی تبدیل کرد.

امروزه صحبت در محافل علمی این است که به جای اینکه صفات جدید برای گیاهان جدید تولید کنیم، سراغ گیاهان جدیدی برویم که در طبیعت وجود دارند و در برابر شرایط سخت مقاوم هستند و به این شکل خصوصیات نامطلوب زراعی آنها را با فنون اصلاح، روش‌های مهندسی ژنتیک و ویرایش ژنومی حذف و آنها را به عنوان گیاهان جدید معرفی کنیم.

وی افزود: ما روش ویرایش ژنی کریسپر را هم برای مقاصد تحقیقاتی، هم کشاورزی مولکولی و هم اصلاحی به کار می‌بریم. برای نمونه در کشاورزی مولکولی از گیاهان می‌توانیم برای تولید مواد مورد نظر مانند دارو استفاده کنیم که به این کار کشاورزی مولکولی می‌گویند. همچنین در گیاهان قندهایی به پروتئین‌ها اضافه می‌شود که مناسب نیست، روی این موضوع تحقیق می‌کنیم که چطور با دست‌ورزی (ویرایش ژنی) قندها به گیاه اضافه نشوند و گیاه را به عنوان رآکتور زیستی برای تولید داروهای بسیار گران قیمت تبدیل کنیم.

زیرساخت‌ها را تامین کردیم

مدیر گروه زیست‌فرآورده‌های گیاهی در این پژوهشگاه ادامه داد: این مطالعات در مراحل مختلف پژوهشی و قبل از سطح آمادگی فناوری ۳ است؛ ولی تحقیقات روی گیاه عدسک آبی خیلی پیشرفت کرده و در مرحله‌ای است که نتایج آن را بررسی می‌کنیم. دانشجوهایی داریم که روی ژن‌های مسبب تغییرات ریختی کار می‌کنند. بعضی ژن‌ها هستند که بیان یا عدم بیان آنها تاثیر زیادی روی آن گیاه می‌گذارد که در حال تحقیقات در این زمینه هستیم.

دبیر سومین سمپوزیوم بین‌المللی و پنجمین سمپوزیوم ملی کریسپر ادامه داد: نزدیک به هفت سال است که روی این زمینه کار می‌کنیم ولی تغییرات ژنی در زمینه کشاورزی اصلا در ایران نبود و تامین سازه‌ها یا ناقل‌های ژن‌ها که در ویرایش ژنومی کاربرد دارد، وقت زیادی از ما گرفت. این کار به طور کلی فناوری منحصر به فردی است که قبلا هم در آزمایشگاه‌های ایران سابقه انجام وجود نداشت. بخش عظیمی از فعالیت‌های ما منجر به تامین زیرساخت‌هایی شده است که امروز برای محققان نسل جدید قابل استفاده است.

پژوهشگاه‌ها باید امکان جذب دانشجوی مستقل را داشته باشند

اصفهانی در مورد مشکلات اعضای هیات علمی پژوهشی اظهار داشت: بزرگ‌ترین مشکل ما تحمیل یک استاد راهنما از دانشگاه به همراه طرح‌های تحقیقاتی است که یک دانشجو از دانشگاه دیگر در پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری انجام می‌دهد.

وی افزود: دانشجو برای انجام طرح تحقیقاتی خود یا انجام پایان‌نامه به پژوهشگاه می‌آید ولی زمان ارائه مقاله طبق قوانین باید اسم نویسنده مسئول، اسم استاد دانشگاه باشد یا اینکه یک استاد از دانشگاه و یک استاد هم از پژوهشگاه باشد.

اصفهانی تاکید کرد: باید قانون به شکلی تغییر کند که پژوهشگاه‌ها امکان جذب دانشجوی مستقل را داشته باشند، یا درج اسم استاد به عنوان نویسنده مسئول و جذب دانشجو از دانشگاه‌ها ضرورتی وجود نداشته باشد. البته ما از ۲ سال قبل امکان جذب دانشجوی فوق لیسانس و دکتری را داریم، ولی به طور کلی این مشکل پژوهشگاه‌ها است.

به گزارش ایرنا، دانشمندان پیشتر توسط ویروس یا وکتور، ساختار ژنی را وارد سلول می کردند. این کار چون کنترل‌شده نبود نمی دانستند ویروس کجای دی‌ان‌ای (DNA) سوار می شود و ممکن بود تاثیر مدنظر محقق را نداشته باشد. اما روش ویرایش ژنی کریسپر مانند قیچی عمل می‌کند، دقیقا وارد ژنوم می‌شود و ژن مربوط را روی دی‌ان‌ای فعال یا غیرفعال کرده یا بیان آن را کم یا زیاد می‌کند.

فناوری کریسپر در انسان در مراحل بالینی است و در صورت دریافت تاییدیه های نهایی، بسیاری از بیماری ها از جمله تالاسمی، هموفیلی، بیماری خونی، سرطانی و چند بیماری چشمی را می توان از طریق آن درمان کرد. همچنین درمان بیماری مالاریا با عقیم سازی پشه هایِ عامل آن، تا ۱۰۰ درصد ممکن است.

پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری مهم‌ترین مرکز تحقیقاتی زیرنظر وزارت علوم و فعال در زمینه مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری به عنوان یک موسسه پژوهشی و برای انجام تحقیقات علمی‌صنعتی و به‌ویژه کاربردی، بر اساس مصوبه شورای گسترش آموزش عالی در سال ۶۶ تاسیس شد تا جهت نیل به اهدافی همچون تحقیقات در زمینه های مختلف علوم زیستی، پزشکی،‌ کشاورزی، دارویی و زیست‌فناوری گام بردارد و آموزش و تربیت متخصصان و محققان دانشگاه های کشور را به عهده گیرد.

این پژوهشگاه از سه پژوهشکده زیست فناوری کشاورزی، زیست فناوری پزشکی و زیست فناوری صنعت و محیط زیست تشکیل شده است که هر کدام از این پژوهشکده ها نیز دارای سه گروه پژوهشی هستند. گروه ها نیز اولویت های خاص خود را بر مبنای تخصص، امکانات و نیازهای جامعه تعریف می کنند.

سمپوزیوم یک‌روزه کریسپر CRISPR (ویرایش ژن) یکم خرداد ماه با مشارکت ۳۰۰ نفر از دانش‌پژوهان و پژوهشگران داخلی و خارجی به صورت حضوری و یک‌هزار و ۲۰۰ نفر غیرحضوری و برخط برگزار شد. دانشمندانی از ایران، آمریکا، استرالیا و ترکیه در سومین سمپوزیوم بین المللی و پنجمین سمپوزیوم ملی کریسپر آخرین دستاوردهای ویرایش ژن در ایران و جهان و کاربردهای کریسپر در حوزه پزشکی، کشاورزی و صنعت را بررسی و در این زمینه سخنرانی کردند.