دریافت ۱۹ جایزه معتبر بین‌المللی توسط برگزیده جایزه مصطفی (ص)

به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، دستاوردهای پروفسور عمر یاغی در سطح جهانی مورد توجه قرار گرفته است. او در ۱۰ سال گذشته ۱۹ جایزه‌ علمی گوناگون دریافت کرده که ۱۶ مورد از این جوایز معتبر بین‌المللی را پس از دریافت جایزه مصطفی(ص) به خود اختصاص داده است.

جایزۀ آکادمی توبا در حوزۀ علوم پایه و مهندسی (۲۰۱۶)، جایزه یادبود اسپایرز انجمن سلطنتی شیمی (۲۰۱۷)، نشان درجه یک پادشاه عبدالله دوم (۲۰۱۷)، جایزه بینالمللی انجمن هماهنگی شیمی ژاپن (۲۰۱۷)، جایزه جهانی علمی آلبرت انیشتین، شورای فرهنگی جهانی (۲۰۱۷)، جایزه کویت در حوزۀ علوم پایه (۲۰۱۷)، جایزۀ ENI در حوزۀ انرژی (۲۰۱۸)، جایزه مرزهای علم و دانش در حوزه علوم پایه از بنیاد اسپانیایی BBVA (۲۰۱۸) و جایزه ولف در شیمی (۲۰۱۸) از برجسته ترین جوایز علمی دنیا بوده است که به پروفسور یاغی تعلق گرفته است.

همچنین جایزه بین المللی شاهزاده سلطان برای آب (۲۰۱۸)، جایزۀ گریگوری امینوف آکادمی سلطنتی علوم سوئد (۲۰۱۹)، مدال علم محمد بن راشد (۲۰۱۹)، مدال آگوست ویلهلم فون هفمان از سوی انجمن شیمی آلمان (۲۰۲۰)، جایزه آب پایدار انجمن سلطنتی شیمی (۲۰۲۰)، جایزه سخنرانی ارتل، موسسه فریتز هابر (۲۰۲۱)، جایزه AAAFM-Nakamura (۲۰۲۱)، و جایزه وینی فیوچر برای دستاوردهای برجسته در حوزه‌های نوظهور (۲۰۲۱) نیز در سالهای گذشته به ایشان اهدا شده است.

دوخت مولکول‌ها به یکدیگر برای ساخت دنیایی جدید

امروزه بسیاری از ماده‌های جدید، حاصل دستاوردهای دانشمندی است که به مدت چندین دهه در حال مطالعه پیوندها و برهمکنش میان مولکول‌ها بوده است. در نگاه جامعه علمی، او کاشف اصلی شاخه جدیدی در شیمی فرامولکولی به نام «شیمی شبکه‌ای» است.

عمر مونس یاغی در سال ۱۹۶۵ در یک خانواده پرجمعیت فلسطینی که در اردن پناهنده شده بودند به دنیا آمد. هنگامی که یاغی به سن ۱۵ سالگی رسید با تشویق پدرش به آمریکا رفت. با وجود این‌که سطح زبانش پایین بود، کلاس‌های خود را در کالج منطقه‌ای هادسون‌ولی شروع کرد و سپس برای پایان تحصیلات خود به دانشگاه ایالتی نیویورک در آلبانی رفت.

یاغی مدرک کارشناسی خود را در سال ۱۹۸۵ از این دانشگاه و دکتری خود را در سال ۱۹۹۰ از دانشگاه ایلینوی در اربانا زیر نظر پروفسور والتر جی‌کلمپرر دریافت کرد. اندکی پس از آن، یاغی دستیار پروفسور ریچارد اچ هولم در تیم تحقیقاتی دانشگاه هاروارد شد.

یاغی به خاطر پیشگامی در زمینۀ شیمی شبکه‌ای، یا همان علم ساختن ساختارهای شیمیایی از اجزای سازنده مولکولی، شناخته شده است. این علم با پیوند اجزای سازنده مولکولی (مولکول‌های آلی، خوشه‌های معدنی، دندریمرها، پپتیدها، پروتئین‌ها و...) به ساختارهایی از پیش تعیین‌شده مرتبط است که چنین واحدهایی در آن‌ها تکرار می‌شوند و با اتصال‌هایی قوی در کنار هم نگه داشته می‌شوند.

او به دلیل معرفی انواع گستردۀ مواد کریستالی متخلخل، به نام چارچوبهای فلزی-آلی، چارچوبهای آلی کووالانسی، و چارچوب های ایمیدازولات زئولیتی (MOFs, COFs, ZIFs) شناخته شده است. یاغی در سال ۲۰۱۵ به دلیل طراحی و ساخت طبقاتی از این ترکیبات، جایزه مصطفی(ص) را از آن خود کرد.

یاغی این شاخه از علم شیمی را از یک علم بنیادی تا کاربرد آن توسعه داد. او موفق شد ساختار چارچوب‌ها، عملکرد آنها و محیط منافذ و معیارها را برای تولید مواد کریستالی با قابلیت ذخیره و جداسازی هیدروژن، متان، دی اکسید کربن، آب، مواد آلی فرار، پپتیدها و پروتئین ها طراحی کند.

MOF ها همچنین می‌تواند در کاتالیز واکنش‌هایی که منجر به تولید انرژی پاک می‌شوند استفاده شود: تبدیل متان به متانول، آب به هیدروژن و اکسیژن، واکنش‌های چرخه‌سازی آلی، و واکنش‌های شکستن پیوند کربن-کربن. او همچنین موفق به نشان دادن نحوه استفاده از MOF ها برای برداشت آب از هوای خشک و پیشگامی در زمینۀ بافندگی مولکولی شده است.

سال‌هاست که هدف علم شیمی ساخت مواد از راه طراحی بوده است. مشکلی که در این میان وجود دارد این است که ایجاد واحدهای ارتباطی در ابعاد گسترده به مواد بی‌شکلی منجر می‌شود که هر طرحی را به چالش می‌کشد. دستاورد یاغی، این رویا را به واقعیت تبدیل کرد و رویکردی را در شیمی پدید آورد که تاکنون به تولید گسترده‌ترین نوع مواد انجامیده است.

توانایی شکل‌دهی دلخواه به این مواد، بر اهمیت آن افزوده و کاربردهای گسترده‌ بالقوه‌ای را در پی داشته است؛ این قابلیت‌ها در بیش از یک‌هزار آزمایشگاه دانشگاهی وصنعتی مورد بهرهبرداری قرار گرفته است. این امر توانسته دانشمندان جوان بسیاری را از سراسر جهان برای ورود به علم شیمی و پژوهش در حوزه مواد نو ترغیب کند. یاغی بیش از ۲۵۰ مقالۀ علمی منتشر کرده که به هر مقاله به طور میانگین، بیش از ۳۰۰ بار استناد شده است. او یکی از پنج شیمیدان برتر جهان با بالاترین میزان استناد به شمار می‌آید.

رویکرد «اجزای سازنده» که از سوی یاغی مطرح شد، رشدی تصاعدی در ساخت مواد جدید با تنوع و چندگانگی را رقم زده است که همگی پیش از آن درعلم شیمی ناشناخته بودند؛ و این تمام ماجرا نبود؛ این رویکرد نو، راه را برای کشف کاربردهای شگرفی هموار ساخت که روزی از دل آزمایشگاه‌ها سربرخواهند آورد. این دنیای شیمیایی شگفت‌آور به معنای واقعی کلمه با تعریفی که او از اصطلاح ابداعی‌اش «شیمی شبکه‌ای» ارائه کرده است که به «دوختن اجزای سازنده مولکولی به ساختارهای گسترده به وسیله پیوندهای قوی» انطباق دارد.