با توجه به ضرورت راه اندازی بازار آب که در سطح بین‌المللی در کشورهای مختلفی مانند اسپانیا، آمریکا، شیلی و چین نیز تجربه شده و کارآمدی آن در راستای مدیریت تامین آب در کنار حفاظت از منابع موجود به ویژه در حوزه منابع آب زیرزمینی به اثبات رسیده است، شرکت آب منطقه ای یزد کوشیده تا برای راه اندازی پروژه بازار آب در دشت یزد-اردکان در سال ۱۴۰۱، با برگزاری جلسات متعدد کارگروهی با عنوان بازار آب در جهت رفع موانع اجرایی شدن پروژه گام بردارد.
این شرکت با برگزاری جلسه با کارگزاری پروژه بازار آب دشت خواف، تهیه نقشه راه اجرایی شدن پروژه با همکاری شرکت مشاور، انجام فراخوان تشخیص صلاحیت کارگزار بازار آب توسط بخش مدیریت امور قراردادها در همکاری با معاونت برنامه ریزی در راستای تحقق این مهم کوشیده است.
با چنین تدابیر ویژه‌ای در شرکت آب منطقه‌ای یزد، اکنون پروژه شکل گیری بازار آب در دشت یزد-اردکان در آستانه اجراست و چنین به نظر میرسد که تا پایان سال جاری با انتخاب کارگزار، این بازار، فعالیت خود را آغاز کند.
بازار آب یا مبادله آب، یعنی فرایند خرید و فروش حقوق دسترسی به آب (حقابه) که می تواند به صورت دائمی یا موقت باشد؛ به زبان ساده بازار آب شامل شرکت آب منطقه ای به عنوان ناظر، شرکت کارگزار به عنوان مجری، خریدار و فروشنده آب می باشد.
فروشنده جهت ارائه درخواست فروش تمام یا بخشی از حقابه قانونی خود، به شرکت کارگزار بازار آب مراجعه و پیشنهاد فروش خود را ثبت می کند، کارگزار نیز با بررسی پیشنهاد خریداران و تفاهم بین فروشنده با خریدار، فرایند مبادله آب به صورت قانونی را بین خریدار و فروشنده آب فراهم می سازد. شرکت آب منطقه ای نیز کل فرایند مبادله آب را نظارت می کند.
بزرگترین بازارهای مدرن آب در جهان در حوضه آبی مری-دارلینگ در جنوب شرق استرالیا قرار دارد؛ این حوضه در ایالت‌های کوئینزلند، نیوساوت ولز، ویکتوریا و استرالیای جنوبی و نیز قلمرو پایتختی استرالیا واقع شده که یک هفتم از خاک استرالیا را پوشش می‌دهد؛ منطقه ای نسبتا خشک و کم بارش است، دوره های خشکسالی شدیدی را تجربه کرده و در عین حال به عنوان مهمترین منطقه کشاورزی استرالیا نیز شناخته میشود؛ حدود ۸۰ درصد از مصرف کل آب این منطقه در بخش کشاورزی است و حجم مبادلات تجاری در بازار آب این حوضه آبی، سالیانه ۲ میلیارد دلار برآورد میشود.
در این حوضه، میزان حقآبه با میزان تخصیص آب و با میزان مصرف آب متفاوت است؛ این یک اصل کلیدی است که مالکیت زمین و آب هم تفکیک شده و اگرچه میزان حقآبه در سالهای مختلف تغییر نمیکند اما میزان آب تخصیصی از حقآبه برحسب میزان خشکسالی متفاوت است و به تبع آن میزان مصرف آب نیز تغییر میکند.
با توجه به تفکیک مالکیت آب با زمین در این منطقه، حقآبه داران که کاربران بازار آب هستند میتوانند به اندازه مازادی که از آب تخصیصی در برابر مصرف فصلی خود دارند در بازار، مشارکت کنند و میزان تخصیص آب به هر حقآبه دار در ابتدای هر فصل مشخص میشود.
مکانیسم بازار آب در استرالیا بر مبنای «مزایده دوطرفه» و «تابلوی اعلانات» در تالار است؛ در زمان ترسالی که میزان آب تخصیصی افزایش مییابد، سیستم مزایده دوطرفه بر اساس پیشنهادات خصوصی عرضه کنندگان و مشتریان آب به کارگزار آب منطقه باعث نقل و انتقال حداکثر آب خواهد شد و در این صورت، مشتریان با پیشنهاد پایین‌تر از قیمت تعادلی و عرضه کنندگان با پیشنهاد بالاتر از قیمت تعادلی از بازار کنار میروند اما در خشکسالی، با اعلام قیمت و حجم آب موجود در تابلوی اعلانات تالار،
حجم معاملات بازار نیز کاهش خواهد یافت.
در این وضعیت کسی از معاملات نهایی حذف نمیشود، عرضه کننده و مشتری به سهولت یکدیگر را می‌یابند و معامله انجام میشود؛ بنابر این، میزان بهره وری اقتصادی در زمان خشکسالی با تخصیص آب به اولویت‌های ضروری بهبود مییابد.
در مثال بازار آب استرالیا، روند شفاف تخصیص آب به حقآبه داران در کنار تفکیک مالکیت آب از زمین، اولویت بخشی به نوع مصرف آب برای حداکثر شدن بهره وری اقتصادی و همچنین سودآور بودن معاملات آبی برای دو طرف عرضه کننده و مشتری باعث شده تا مشارکت همگانی برای احیای اکوسیستم آبی منطقه نیز شکل بگیرد.
در حالی همگان میتوانند برنده بازار آب باشند که اساسا آب تخصیصی برای فروش افزایش یابد و مشتریان بالقوه نیز بتوانند برای کسب سود بیشتر، قیمت بالاتری برای آب بپردازند؛ در این صورت، محافظت از آب به یک فعالیت درآمدزا تبدیل و مسئولیت پذیری زیست محیطی در جامعه منتشر خواهد شد.
۱- "حسین کوثری" معاون برنامه ریزی شرکت آب منطقه‌ای یزد
۲- "عباس فقیه خراسانی" جامعه شناس و مشاور مرکز بین المللی قنات و سازه های تاریخی آبی یزد
نظر شما