خانه تکانی سنتی دیرینه با چاشنی حادثه

به گزارش خبرنگار ایرنا، اسفند، این ماه پایانی سال برای ایرانی ها سرشار از سنت های و آیین های باشکوه و زیبا و پیش درآمدی برای استقبال از نوروز است، از نو نوار کردن خانه گرفته تا آیین چهارشنبه و پنجشنبه آخر سال و آماده کردن سفره هفت سین، آداب و رسومی زیبا که موجب تداعی خاطرات برای سالمندان و میانسال می شود.

یکی از رسوم رایج بین مردم دیار هگمتانه که همچنان پا برجاست سنت خانه تکانی است که از گذشته های دورتاکنون در باور و فرهنگ مردمان این سامان نهادینه شده و همچنان در روزهای پایانی زمستان شاهد دوده گیری و آماده شدن خانواده ها برای استقبال از بهار طبیعت هستیم.

البته اسفند امسال بر خلاف سال های گذشته که خبری از باران نبود، برودت هوا و بارش باران خانم های خانه دار همدان را برای خانه تکانی، شستن زیلو و فرش ها و خشک کردن آن در پشت بام به دردسر انداخته است.

بانو رباب، زن روستا زاده درباره خانه تکانی اینگونه می گوید که مردان و زنان با کمک فرزندان آستین بالا زده و هر یک گوشه ای از خانه مشغول به آب و جارو و دوده گیری می شدند تا سهمی در نو کردن خانه برای ورود به فصل و سال نو داشته باشند.

وی افزود: هر چند امروز دیگر مثل گذشته خبری از لانه کردن عنکبوت در کنج قفسه ها، سقف خانه ها نیست اما بستن جارو یا پارچه ای بر روی یک چوب بلند و بالا رفتن از چهار پایه ای برای زدودن غبار از سقف جزو لاینفک خانه تکانی است.

حشمت خانم هم خاطرات مشابهی از گرد گیری خانه دارد و عنوان می کند: گرد گیری قاب عکس های روی طاقچه، باز کردن پتو و تشک های و گذاشتن نفتالو داخل تشک های قدیمی و ریختن تنباکو به زیر فرش ها برای پیشگیری از موریانه زدن از کارهایی است که موقع گردگیری مورد توجه قرار می گرفت.

وی با یادآوری خاطرات جوانی خاطر نشان کرد: در دهه های ۶۰ تا اواسط دهه ۷۰ به همراه دیگر اعضای خانواده زیر انداز، پتوها و فرش های خانه را به کنار رودخانه به ویژه رودخانه منطقه عباس آباد که در همه فصل ها پر از آب بود می بردیم و در این مکان از صبح تا زمان روشن بودن هوا نسبت به تکان دادن، به چوب بستن و شستشوی فرش های کثیف اقدام می کردیم.

شهر نشینی و تغییر سبک خانه تکانی

این کدبانو افزود: با گذشت زمان و تغییر سبک زندگی، خشک شدن آب رودخانه ها این شیوه دوده گیری به مرور زمان رنگ باخت و هم اینک اغلب خانواده ها فرش ها را برای نو و تمیز شدن به قالیشویی می سپارند و کمتر خبری از شستشوی فرش داخل حیاط خانه دیده و شنیده می شود.

او می گوید: گردگیری لوازم خانه به همراه بیان خاطرات خرید هر یک از این اسباب و وسایل، بچه ها را گرد مادر جمع می کرد تا در کنار کمک به مادر شنونده خاطرات او از خرید هر یک از این وسایل باشند.

واژه دوده گیری در بین روستانشینان ترک زبان همدان به «سفید کردن» خانه مرسوم است و آنها علاوه بر آب و جارو، اقدام به نو کردن دیوارهای خانه با رنگ آمیزی و کشیدن نقش و نگار گل و بلبل بالای طاقچه و برداشتن بساط کرسی و زغال می کردند.

اهالی پاک سرشت همدان در آستانه نوروز در کنار خریدهای نوروزی، فراهم کردن تنقلات عید، خرید لباس ها نو برای فرزندان و زدودن گرد و غبار از وسایل زندگی بر تهی کردن قلب از کینه و نفرت نیز توجه داشتند و با پا دریانی ریش سفیدان کدورت ها را کنار گذاشته تا با دلی صاف و عاری از سیاهی نفرت به پیشواز سال نو بروند.

در کنار دوده گیری خانه رسومات دیگری نظیر چهارشنبه سوری و پنجشنبه پایان سال و پخت حلو و حضور بر سر مزار متوفیان، قاشق زنی، چیدن سفره هفت سین، زنگ آمیزی تخم مرغ عید از دیگر رسومات قبل از تحویل سال نو است.

یکی از محققان همدانی نیز چنین گفته که در گذشته آیین مربوط به نوروز از آخرین چهارشنبه سال با برافراختن آتش در هرمحله وگذر آغاز می شده است.

بنا بر اسناد موجود، مرحوم 'عباس فیضی' راوی تاریخ همدان در توضیح این سنت آورده است: آیین مربوط به نوروز از آخرین چهارشنبه سال با برافراختن آتش در هر محله و گذر آغاز می شود و در این شب مراسم دیگری همچون فالگوش ایستادن که بیشتر توسط زنان انجام می گیرد و قاشق زنی که بصورت پوشیده و پنهان بر درخانه های اهل محل وآشنا انجام می گیرد.

به گفته وی فال مهره که به همراه خواندن شعرهای عامیانه و محلی انجام می گیرد از دیگر مراسم های آیین چهارشنبه سوری است.

این راوی تاریخ روز 'عرفه' یا 'علفه' که آخرین پنجشنبه سال است را از دیگر مراسم قبل از تحویل سال عنوان کرد که مردم با خرما، مویز، شیرینی وحلوا برسر مزار درگذشتگان خیرات می کنند تا در آخرین پنج شنبه سال توشه ای برای متوفیان هر خانواده فرستاده شود.

فیضی بیان کرد: شب عید پس از آماده شدن سفره هفت سین، کودکان و نوجوانان مراسم شال اندازی یا شال دورکی را نیز انجام می دهند، در این مراسم آنها شالی را از لبه بام یا روزنه تعبیه شده در سقف (باجه) به پایین آویخته و طی اشعار یا جملاتی ساده از صاحب خانه در خواست دادن هدیه می کنند و صاحب خانه نیز تخم مرغ, پول و تنقلات در شال پیچیده آن را تکان می دهد تا بالا کشیده شود.

به هنگام تحویل سال در همدان با روشن شدن شمع در سفره هفت سین، تمامی اعضا خانواده برگرد آن جمع شده با خواندن دعای تحویل سال و به جا آوردن نماز حاجت سال جدید را شروع می کنند، پس از تحویل سال و آغاز سال جدید افراد کوچکتر فامیل به اتفاق خانواده به دیدار بزرگان فامیل رفته، آنها نیز در روزهای دیگر عید به بازدید آنها می پردازند.

خانه تکانی و مجروحیت ۱۵۰ نفر

هر چند خانه تکانی در روزهای پایانی سال سنتی ارزشمند برای نو کردن خانه و تغییر در روحیه افراد و به منظور استقبال و برپایی آیین زیبا و دیرینه نوروز در بین خانواده ها به شمار می رود اما بسیاری از افراد به خصوص خانم‌ها در این ایام فشار مضاعفی به جسم خود ‌واردمی‌آورند و بدون رعایت موارد بهداشتی و حفاظتی سلامت خود را به خطر می‌اندازند.

گاه در خانه تکانی های آخر سال، حوادثی اتفاق می افتد که تلخی آن می تواند شیرینی تعطیلات سال نو را از بین ببرد به گونه ای که به گفته رییس اورژانس پیش بیمارستانی و مدیرحوادث دانشگاه علوم پزشکی همدان آمار حوادث مرتبط با خانه تکانی در اسفند سال گذشته موجب مصدومیت ۲۴۰ نفر شد.

همچنین در نیمه نخست اسفند امسال ۱۵۰ نفر به علت سقوط همتراز و ناهمتراز و یک نفر به علت مسمومیت با گازهای استنشاقی دچار حادثه شدند که این امار در ۱۵ روز نخست اسفند سال گذشته ۱۰۵ مورد سقوط همتراز و ناهمتراز و یک نفر به علت مسمومیت با گازهای استنشاقی بوده است.

دکتر محمدرضا شکوهی درباره نوع حوادث گفت: ۱۱۲ مورد سقوط غیرهمتراز، ۱۱۵ مورد سقوط همتراز و ۱۳ مورد مسمومیت های شیمایی ناشی از مخلوط کردن شوینده ها در اسفند سال ۱۴۰۰ ثبت شده است.

بگفته وی سقوط از ارتفاع از جمله اتفاقاتی است که هیچ جبرانی برای آن وجود ندارد چرا که نتیجه سقوط به ویژه از نردبان یا پنجره، شکستگی پا، ضربه به سر، شکستگی لگن و گاهی مرگ است بنابراین برای پیشگیری از سقوط باید ضمن استفادهذاز نزدبان های دوطرفه آن را بر روی مکانی صاف قرار داد.

رییس اورژانس پیش بیمارستانی و مدیرحوادث دانشگاه علوم پزشکی همدان اضافه کرد: برای تمیز و پاک کردن نمای داخل پنجره‌ها از نردبان و نمای بیرونی از انواع تی دسته‌ بلندی دارای پارچه‌های تمیزکننده استفاده شود و به هیچ وجه بر روی لبه پنجره برای تمیز کردن نباید قرار گرفت.

طهماسبی بیان کرد: موقع استفاده از نردبان، چون سر فرد بیشتر در حالت بالا قرار دارد بنابراین باید هر ۲ یا سه دقیقه یکبار سر خود را به سمت پایین آورده و کمی نرمش داد تا دچار گردن درد نشوید.

مسمومیت حین استفاده از مواد شیمیایی

هر چند استفاده از مواد شوینده و محصولات شیمیایی موجود در بازار در خانه تکانی عید باعث افزایش سرعت و کیفیت تمیز شدن وسایل خانه و برق انداختن کف و سطوح خانه می شود اما استفاده از این محصولات با عوارضی نیز همراه است.

دکتر طهماسبی تاکید کرد: هنگام استفاده از مواد شیمیایی مانند شیشه شور، جوهرنمک و غیره استفاده از دستکش به خصوص توسط افرادی که دارای ناراحتی پوستی هستند ضروری است.

وی ادامه داد: برای استفاده از محصولات شیمیایی مانند تمیزکننده‌ها، جوهرنمک و غیره برای تمیز کردن سطوح داخل محیط های بسته مانند سرویس‌های بهداشتی، حتما از ماسک استفاده شود.

برق گرفتگی هنگام تمیز کردن یخچال، لوستر، تلویزیون و دیگر وسایل و سیم های برقی از دیگر حوادث خانه تکانی به شمار می رود که طبق توصیه مدیر اورژانس پیش بیمارستانی با توجه به استفاده از دستمال خیس برای پاک و تمیز کردن وسایل برقی، برق تک تک وسایل را قطع کرده یا از دستکش های ایمنی مخصوص استفاده شود.