چهل و یکمین جشنواره فیلم فجر با نمایش ۲۴ فیلم در سالن پردیس ملت برای رسانه‌ها، برج میلاد برای هنرمندان و مهمان‌های خارجی و همچنین سینماهای سراسر کشور فعالیت خود را آغاز کرد. تفاوت عمده این دوره با سایر دوره‌ها در این بود که حضور فیلم‌اولی‌ها به عنوان نسل جدید سینماگران ایرانی بیش از هر دوره‌ای جلب توجه می‌کرد و این فرصت خوبی برای ۱۰ فیلمساز فیلم اولی بود که در رسمی‌ترین فستیوال هنری کشور عرض اندام کنند. ویژگی دیگر جشنواره چهل و یکم فیلم فجر به حضور پرتعداد فیلم‌های نهادهای دولتی از جمله فارابی و برخی سازمان‌ها از قبیل حوزه‌هنری، سازمان فرهنگی هنری اوج و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مربوط می‌شد، اتفاقی که در بخش نامزدها و اهدای سیمرغ نیز مورد توجه رسانه‌های مختلف قرار گرفت که چرا با وجود این حجم از توجه به سینمای دولتی، فیلم اولی‌ها و بخش‌هایی چون مستند و انیمیشن، جایگاه فیلم‌های مستقل در بخش اهدای سیمرغ و نامزدی‌ها در نظر گرفته نشده است.
موضوع تحریم جشنواره فیلم فجر و اخبار ضد و نقیضی که درباره انصراف هنرمندان و سینماگران در این مدت شنیده می‌شد، یکی دیگر از بحث‌های متداولی بود که در این ایام پیرامون جشنواره فیلم فجر مطرح می‌شد. جشنواره چهل و یکم در حالی با نمایش حداکثری فیلم‌ها و رضایت نسبی اهالی رسانه برگزار شد که برخی رسانه‌های منتقد و مخالف نظام، از تعطیلی و تحریم کامل این رویداد مهم فرهنگی هنری تولیدمحتوای فراوان و گسترده‌ای انجام دادند.
گروه داده‌کاوی ایرنا به منظور تحلیل کمی و کیفی موج مجازی شکل گرفته پیرامون جشنواره فیلم فجر به بررسی نظرات کاربران در بستر توئیترفارسی در بازه زمانی ۱۰ تا ۲۳ بهمن پرداخته و موضوعات مختلف از جمله میزان فعالیت و حضور کاربران، محتوای کلی و مضامین پرتکرار توئیت‌ها و فیلم‌های مطرح و بحث برانگیز این دوره را استخراج و مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است:
چه میزان توئیت درباره جشنواره فیلم فجر تولید شد؟
بررسی داده‌های توئیتری منتشرشده پیرامون جشنواره فیلم فجر شامل توئیت‌ها، ریتوئیت‌ها، ریپلای‌ها و کوت‌ها در بازه زمانی ۱۰ بهمن تا ۲۳ بهمن نشان می‌دهد که ۵۲ هزار توئیت در این ۱۴ روز با موضوعیت جشنواره فیلم فجر از سوی ۲۵ هزار کاربر مختلف منتشر شده است که نرخ مشارکت ۲.۰۳ را برای این موضوع نتیجه داده است که بیش از هرچیز حکایت از دلمشغولی و دغدغه توئیتری‌ها در ارتباط با جشنواره فیلم فجر با رویکرد حمایتی یا انتقادی داشته است. مشارکت ۵۲ هزار تایی با نرخ مشارکت ۲.۰۳ این پیام را برای تحریم‌کنندگان و مخالفان برگزاری جشنواره فیلم فجر داشت که از نظر تعداد و مشارکت کمی جشنواره فیلم فجر تحریم نشده و بحث و نظرات مختلف و متعددی پیرامون این رخداد فرهنگی هنری در توئیتر فارسی صورت گرفته است.
۵۲ هزار توئیت در حدود ۲۹۳ هزار لایک گرفته‌اند و نتایج استخراج‌شده از سوی سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی، ۳۹ هزار و ۱۲۱ ریتوئیت و محتوای بازنشری را نشان داده است.
در گراف زیر، نمایش روند انتشار محتوای نشری و بازنشری با هم مقایسه و به نمایش درآمده است. چند قله در این نمودار مشاهده می‌شود و روندی سینوسی و پرنوسان در این مسیر، نمایانگر اوج و فرودهای متعدد تولیدمحتوای کاربران بوده است. ۱۴ بهمن اصلی‌ترین قله این نمودار است که همزمان با دومین روز چهل و یکمین جشنواره فیلم فجر و تحریم برخی سلبریتی‌ها در این ایام رخ داده است. بازیگران فیلم «چرا گریه نمیکنی» ساخته علیرضا معتمدی از جمله مانی حقیقی، باران کوثری، هانیه توسلی و فرشته حسینی به طور دسته جمعی انصراف خود را از حضور در جشنواره اعلام کردند اما کارگردان فیلم خواستار اکران فیلم در زمان معین شد. حواشی و فضاسازی مرتبط با این فیلم موج گسترده اما زودگذری در توئیتر و اینستاگرام به وجود آورد که قله این نمودار نیز مرتبط با این اتفاق بوده است.
کلیدواژه‌های اصلی پرتکرار مرتبط با جشنواره فیلم فجر چه بود؟
نمودار ابرنمای زیر که توسط سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی بدست آمده، محتوای کیفی توئیت‌های منتشر شده را در قالب یک گراف به نمایش در آورده است، به طوری‌که کلمات پرتکرارتر برجسته‌تر نمایش داده شده است:
کلیدواژه‌های مرتبط با جشنواره فبلم فجر از جمله کلماتی چون فیلم فجر، جشنواره فیلم، جشنواره فیلم فجر برجسته‌ترین کلیدواژه‌های این موج بوده‌اند. نام برخی افراد در این گراف برجسته شدند که هریک به دلیل رویدادهای قبل و یا همزمان با برگزاری جشنواره بوده است. «مصطفی زمانی» با حضور در نشست رسانه‌ای فیلم عطرآلود، نخستین سلبریتی بود که در جشنواره فیلم فجر حضور داشت و از این رو نامش برجسته و پربحث و جدل شد. «کاوه مظاهری» که خارج از کشور حضور دارد با به رود انداختن سیمرغ‌هایی که قبلا از جشنواره فیلم فجر گرفته بود باعث توجه توئیتری‌ها و واکنش آنها شد.
«علی نصیریان» به عنوان بازیگر پیشکسوت فیلم هفت بهار نارنج دو بار سوژه توئیتری‌ها شد: نخست در ابتدای جشنواره که در نامه‌ای خبر انصراف خود از حضور در جشنواره به علت بیماری را منتشر کرد و دوم به جهت دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد جشنواره که در روز اختتامیه به وی اختصاص داده شد. کلیدواژه‌های مرتبط با تحریم جشنواره از قبیل درخواست تحریم و تحریم جشنواره از دیگر کلمات پرتکرار مرتبط با جشنواره فیلم فجر بوده است.
فعال‌ترین کاربران و منابع منتشرکننده جشنواره فیلم فجر چه افرادی بودند؟
فعال‌ترین کاربران به رسانه‌ها و افرادی منتسب می‌شود که فارغ از تاثیرگذاری توئیتری از قبیل گرفتن لایک و ریتوئیت بالا، بیشترین تولید محتوا را در این بستر داشته‌اند:
روزنامه جام جم با ۱۳۵ توئیت فعال‌ترین رسانه جشنواره چهل و یکم فیلم فجر بوده است که اخبار و عکس‌های این رویداد را به طور همرمان درتوئیتر منتشر کرده است. بعد از روزنامه جام جم، رسانه صبا با ۹۶، سوره سینما با ۵۴، خبرگزاری آمریکا ایران با ۵۳ و خبرگزاری تسنیم دیگر رسانه‌های موافق و مخالف نظام بودند که این رویداد رسانه‌ای را پوشش دادند.
محمد تقی‌زاده و بابک غفوری آذر دو تن از منتقدان سینما در ایران و خارج ایران بودند که به ترتیب با ۴۷ و ۴۱ توئیت در صدر افراد فعال در توئیتر با موضوع جشنواره فیلم فجر بودند. عمده توئیت‌های تقی‌زاده تحلیلی و در ارتباط با کیفیت هنری و فنی فیلم‌ها بوده است در حالی که غفوری‌آذر که در ایران و جشنواره حضور نداشته تنها اخبار و حوادث مخالف با جشنواره فیلم فجر را بازنشر داده است.
اتاق خبر من و تو با ۴۶ و صدای آمریکا با ۴۱ دیگر رسانه‌های مخالف نظام بودند که با وجود تحریم جشنواره، اخبار و حوادث انتقادی از این رویداد را به طور وسیعی منتشر کرده‌اند. مهدی خرمدل خبرنگار سینمایی است که در ایام جشنواره مطالب زیاد با بازخورد فراوانی در نقد چهل و یکمین دوره جشنواره به خصوص در نقد بخش بین الملل منتشر کرده است.
تحلیل مضمون توئیت‌ها
تحلیل مضمون توئیت‌های پرلایک با هدف بررسی استخراج مضامین پرتکرار آنها صورت گرفته است. این بررسی با روش نمونه‌گیری از توئیت‌های پرلایک انجام شده و در واقع خلاصه‌ای از مهم‌ترین موضع‌گیری‌ها و آرای کاربران تاثیرگذار توئیتر فارسی است:
عمده مضامین این موج توئیتری به تقابل و دو قطبی میان دو طیف رادیکال موضوعات مختلفی چون تحریم، سلبریتی، نامزدی و جوایز، داوری و همچنین حال و هوای کلی جشنواره مربوط بوده است به نحوی که برخی تحریم‌ها را موثر و جشنواره را ناکارآمد توصیف کرده در حالیکه طرف مقابل از ازدحام و شلوغی این رویداد خبر و عکس منتشر کرده است.
بحث سلبریتی‌ها دیگر موضوع پربحث و جدل توئیتری‌ها درباره جشنواره فیلم فجر بود که با حضور حداقلی آنها در سالن‌های نشست‌رسانه‌ای فیلم‌ها اوج گرفت. برخی نبود سلبریتی‌ها در این جلسات را باعث بی‌رونقی جشنواره دانستند در حالیکه گروه دیگر مدعی شدند که نبود سلبریتی‌ها باعث کاهش حاشیه‌ها و عمیق‌تر شدن مباحث فیلم‌ها شده است.
مضامین برجسته انتقادی این توئیت‌ها بیشتر به بخش بین‌الملل، داوری‌ها و تعداد و تنوع شرکت‌کنندگان مربوط بوده است. کاهش کیفیت بخش اجرایی و فیلم‌های این بخش اصلی‌ترین محورهای منتقدان بخش بین‌الملل جشنواره بوده که تا سال قبل از بخش ملی جدا و به تازگی در جشنواره امسال هر دو با هم ادغام شده‌اند. معرفی دیرهنگام داوران، از دیگر مضامینی بود که کاربران توئیتری مخالف جشنواره آن را مطرح و بر آن تاکید داشتند که جشنواره تراز و درجه یک نظام جمهوری اسلامی می‌بایست خیلی زودتر داوران خود را انتخاب و معرفی نماید. درخصوص تعداد تماشاگران و طیف فکری و سیاسی آنها نیز محتوای نوشتاری و دیداری زیادی منتشر شده که برخی جشنواره را خلوت و کم رونق و برخی از ازدحام و شلوغی سالن‌ها، نشست‌ها و اختتامیه فجر سخن گفتند.
حذف سیمرغ مردمی و فرش قرمز در جشنواره امسال نیز به محلی برای اظهارنظر کاربران تبدیل شد. برخی حذف سیمرغ مردمی را سیاسی عنوان کردند در حالیکه رییس سازمان سینمایی نرسیدن همه فیلم‌ها از روز اول جشنواره و عادلانه‌نبودن این بخش را دلیل حذف این جایزه عنوان کرد بود. درباره جایگزینی فرش به جای موکت قرمز نیز نظرات انتقادی زیادی مطرح شد که اگر فرش قرمز اقدام نادرستی است چرا زیر پای رئیس جمهور و دیگر سران کشور انداخته می‌شود، این انتقادات در حالی رخ داد که مجتبی امینی دبیر جشنواره این جایگزینی را به دلیل دورشدن از فرهنگ غربی و ایرانیزه‌کردن آداب و رسوم ایرانی عنوان کرده بود.
در ادامه مصادیق مضامین بالا در قالب تصاویر توئیت‌ها ارائه شده است:
نمونه توئیت‌های پرلایک و پربازنشر
سینا ولی الله در حالی با ۱۶ هزار لایک، پرلایک‌ترین توئیت این موج را منتشر کرد که محتوای این توئیت اشتباه و در نخستین روزهای دهه فجر، جعفر پناهی آزاد شد.
به رودخانه انداختن سیمرغ جشنواره فیلم فجر از سوی کاوه مظاهری در حالی به موج تخریبی مخالفان جشنواره تبدیل شد که این کارگردان در ایران حضور ندارد و دو سیمرغ خود را به خاطر فیلم کوتاه روتوش در سال ۱۳۹۵ و بوتاکس در ۱۳۹۹ در جشنواره جهانی فیلم فجر کسب کرده است.
در ادامه دو رویکرد متفاوت کاربران به غیبت سلبریتی‌ها در جشنواره فیلم فجر آورده شده است:
نمونه‌ای از اظهار نظر در خصوص حذف فرش قرمز از سوی رئیس سابق ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر منتشر شد:
آمنه سادات ذبیح‌پور در توئیتی واکنش‌برانگیز، با انتشار تصاویری از ازدحام سالن‌های جشنواره فیلم فجر نوشت:
کدام فیلم‌ها بحث‌برانگیزتر شدند؟
استخراج بحث‌برانگیزترین فیلم‌های جشنواره فیلم فجر یکی از اهداف اصلی این داده‌کاوی بوده است که از طریق کدگذاری مجزا از حدود ۵۲ هزار نمونه‌آماری انتخاب و طبقه‌بندی شده است:
«سرهنگ ثریا» با ۲۷ درصد، فیلم نخست توئیتری‌ها جشنواره فیلم فجر بوده است که بیشترین بحث‌ها درباره آن مربوط به تعریف و تمجید کاربران از موضوع جدید و بازی ماندگار ژاله صامتی بوده است.
«چرا گریه نمیکنی» ساخته علیرضا معتمدی با ۱۸ درصد رتبه دوم فیلم‌های بحث‌برانگیز توئیتر شد. عمده محتوای منتشر شده در این بخش به فضاسازی عوامل در خصوص تحریم و سخنان تهیه‌کننده فیلم در نشست رسانه‌ای فیلم مربوط بود.
«غریب» ساخته محمدحسین لطیفی در این رتبه‌بندی جایگاه سوم را کسب کرد. غریب از جمله فیلم‌هایی بود که در بخش نامزدها و سیمرغ‌ها جایگاه خوبی به دست آورد و از فیلم‌های مورد توجه هیات داوران این دوره بوده است.
«کت چرمی» از حسین میرزامحمدی، «سینمامتروپل» از باشه آهنگر، «بچه زرنگ» از هادی محمدیان، «جنگل پرتقال» از آرمان خوانساریان، «اتاقگ گلی» از علی عسگری و «یادگار جنوب» از حسین دوماری و پدرام پورامیری دیگر فیلم‌های برگزیده کاربران توئیتر در این داده‌کاوی بوده است.
جمع‌بندی
۱. برخلاف تبلیغات رسانه‌های بیگانه در خصوص بی‌رونق بودن جشنواره فیلم فجر، داده‌کاوی ایرنا در بازه زمانی ۱۴ روزه(از ۲ روز قبل تا ۲ روز بعد از جشنواره) نشان می‌دهد که ۵۲ هزار توئیت از سوی ۲۵ هزار کاربر منتشر شده است، انتشار این تعداد تولیدمحتوا در بازه زمانی دو هفته‌ای، حداقل این برداشت را به وجود می‌آورد که کاربران توئیتری مخالف جشنواره و موافق تحریم آن نیز نتوانستند از بحث و نظر درباره ماهیت فستیوال و کیفیت فیلم‌ها دست بردارند و نرخ مشارکت ۲.۰۳ این موج توئیتری از عمومیت و فراگیری آن میان کاربران مختلف حکایت دارد.
۲. بحث‌برانگیزترین فیلم‌های جشنواره چهل و یکم فیلم فجر دو فیلم «سرهنگ ثریا» و «چرا گریه نمیکنی» بوده است که اولی فیلم محبوب حامیان نظام و دومی فیلم مورد حمایت مخالفان نظام بوده است به نحوی که جدال میان موافقان این دو فیلم به نوعی به وزن‌کشی توئیتری‌های موافقان و مخالفان نظام بدل شده است.
۳. تحلیل مضمون توئیت‌های کاربران تاثیرگذار توئیتر فارسی نشان می‌دهد در اکثر موضوعات از قبیل تحریم جشنواره، کیفیت فیلم‌ها، داوری‌ها، حضور سلبریتی‌ها و مراسم اختتامیه نوعی تقابل و چالش به‌وجود آمده که چالش جدی و صفر و صدی میان طرفدران و مخالفان به وجود آمده است و فضای کلی توئیتر در این موضوعات دوقطبی شده است. بیشترین انتقادات به جشنواره نیز به بخش بین‌الملل، داوری‌ها و حضور طیف‌های شرکت کننده در جشنواره فیلم فجر مربوط بوده است.
نظر شما