کل و بز گونه غالب حیات وحش در زیستگاه های کهگیلویه و بویراحمد

کل و بز با نام دیگر پازن یا بز وحشی یکی از پستانداران ایران که جثه آن بسیار بزرگتر از بز اهلی است این حیوان در رده‌بندی پستانداران زیر مجموعه نام کلی Chirrcus قرار می‌گیرد. این موجود زیبا ۱۲۰ تا ۱۶۰ سانتی‌متر طول دارد، دم او ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر است، ارتفاع بدنش ۷۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر و وزنش حدود ۲۵ تا ۱۲۰ کیلوگرم است،نرهای این گونه حیات وحش شاخ بلند و داسی شکل دارند که گره‌های روی آن هر یک نماینده یک سال از عمر حیوان است.

طول شاخ کل نر تا ۱۵۲ سانتی‌متر نیز می‌رسد و ماده‌ها شاخ باریک‌تر و کوتاه‌تر دارند،بدن تنومند و ماهیچه‌ای به رنگ خاکستری مایل به قهوه‌ای یا زرد خصیصه ظاهری کل‌های ماده است و نرها تیره‌تر هستند.

کل ایرانی بیشتر در روز و به‌ندرت در شب به چرا می‌رود او حیوانی گیاه‌خوار و نشخوارکننده با حس بویایی، شنوایی و بینایی بسیار قوی است. کل‌ها زندگی اجتماعی دارند که در آن ماده‌ها و جوان‌ها در گله‌های جدا زندگی می‌کنند و کل‌های بسیار پیر گاهی از گله جدا می‌شوند و در صخره‌های سخت گذر اقامت می‌کنند.

انتخاب نام پازن برای این گونه دو روایت مختلف دارد؛ برخی برآنند که چون بهترین فصل شکار این حیوان پاییز است به آنان پاییز زن گفته می‌شده است اما دیگران می‌گویند کل هنگام احساس خطر پاهایش را به زمین می‌کوبد به همین دلیل به او پازن می‌گویند.

پازن‌ها بین ۱۲ تا ۱۵ سال عمر می‌کنند و گرگ، پلنگ و یوز دشمنان طبیعی کل‌ها هستند اما پرندگان شکاری و کفتار هم ممکن است بزغاله‌ها را شکار کنند،کل ایرانی در حوزه وسیعی از جزیره کرت تا قفقاز، پاکستان، ترکمنستان و عربستان پراکنده است. در ایران در بیشتر مناطق کوهستانی و صخره‌ای این جانور را می‌توان مشاهده کرد.

برنامه های دولت برای ادامه حیات کل و بز

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد می گوید: کل و بز گونه غالب جمعیتی حیات وحش در زیستگاه های استان است به همین دلیل برنامه های مختلفی برای ادامه حیات این موجودات زیبا از سوی دولت اجرا می شود.

جمشید عبدی پور تاکید کرد: افزون بر تلاش شبانه روزی محیط بانان برای پیشگیری از شکار کل و بزها تامین و توزیع علوفه دستی برای مناطق در معرض آسیب،آبرسانی سیار از جمله برنامه های دولت برای ادامه زندگی گونه غالب کل و بز در زیستگاه های کهگیلویه و بویراحمد است.

وی بیان کرد: توزیع علوفه دستی برای تامین غذای گونه زیبای کل و بز در زمان های برف و یخبندان و هنگامه خشکسالی یکی از مهمترین برنامه های دولت برای ادامه حیات این گونه جانوری است.

عبدی پور تصریح کرد: از آنجا که کل و بز جانورانی علفخوار هستند و تابستان ها را در ارتفاعات و زمستان ها در دامنه کوه های زیستگاه های حیات وحش روزگار می گذرانند هنگام خشکسالی یا برف و بوران زمستان برای تامین غذای خود در معرض تهدید شکارچیان سودجو هستند به همین علت دولت در تلاش است تا با تامین علوفه دستی به صورت اصولی و حساب شده به ادامه زندگی این موجودات زیبا کمک کنند.

به دلیل اقلیم گرم درپنج منطقه حفاظت شده کهگیلویه و بویراحمد تنها کل و بزهای ساکن در منطقه حفاظت شده دنا در معرض خطر گرسنگی و محاصره برف و بوران هستند.

دنا یکی از مهمترین ذخیره گاه‌های زیست کره جهان محسوب می شود و گونه‌های جانوری شامل انواع پرندگان، خزندگان، پستانداران و آبزیان زیست دارند که کل و بز،خرس قهوه ای، خوک وحشی و پلنگ، گرگ، روباه، کفتار، شغال، موش کور، سنجاب ایرانی، خرگوش، سمور، راسو، خفاش، جوجه تیغی، سیاه گوش، عقاب طلایی از گونه‌ های ساکن در این منطقه حفاظت شده به شمار می رود اما گونه غالب این منطقه کل و بز است.

ذخیره‌گاه زیست کره دنا متشکل از مناطق حفاظت شده، پارک ملی و شکار ممنوع است که در سال ۱۳۹۰ در شبکه جهانی ذخیره گاه‌ها ثبت شده است.

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد گفت: بارش شدید برف و در پی آن برودت هوا در منطقه حفاظت شده دنا موجب شده حیات وحش برای تامین علوفه و غذا نیازمند کمک محیط بانان باشند به همین دلیل دولت اقدام به پیش بینی علوفه دستی برای آنان در این زیستگاه کرده است.

عبدی پور تاکید کرد: امسال تاکنون ۱.۵ تن علوفه دستی در منطقه حفاظت شده دنا برای خوراک کل و بزها توزیع شده است.

عبدی پور با اشاره به اینکه توزیع علوفه دستی از سوی محیط بانان پاسگاه های مناطقی مانند میمند،خونگاه،کوه گل،خاریدون،پشت گره انجام می شود افزود: پس از ریختن علوفه محیط بانان پایش های مورد نیاز برای در امان ماندن کل وبزها از خطر شکار را انجام می شود.

وی ابراز کرد: هم اکنون نیز علوفه های دستی به صورت بسته بندی در اختیار پاسگاه های محیط بانی مذکور قرار داده شده و در صورت احساس نیاز در مناطق مورد نظر توزیع می شود.

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد عنوان کرد: در زمان های خشکسالی مانند پاییز سال جاری نیز کل و بزها برای تامین غذا به دامنه های پایین دست سرازیر می شوند و دولت در مناطق حفاظت شده در معرض آسیب مانند کوه خائیز اقدام به توزیع علوفه می کند.

عبدی پور تصریح کرد: پاییز امسال چهار تن علوفه دستی با نظارت محیط بانان بر اساس نیاز و با نظارت های تخصصی در منطقه خائیز و کوه سرخ توزیع شده است.

منطقه حفاظت شده کوه خیز و سرخ (خائیز) با مساحت ۳۲ هزار ۳۳۲ هکتار در غرب استان کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد این منطقه واقع در حوزه استحفاظی شهرستان گچساران ، کهگیلویه و بهبهان در استان خوزستان واقع شده است.

این منطقه ای است تپه ماهوری و کوهستانی پوشیده از انواع درخت و درختچه هایی مانند بلوط ( گونه غالب ) ، بنه ، کلخنگ ، بادام وحشی ، ارژن ، خوشک و گون است که با توجه به عبور رودخانه مارون از اطراف این منطقه و پاسگاه محیط بانی، روز به روز گونه های حیات وحش آن در حال افزایش است.

منطقه حفاظت شده خاییز که به گونه حیات وحش کل و بز معروف است به عنوان یکی از مهمترین زیستگاه‌های حیات وحش کشور و کهگیلویه و بویراحمد در حوزه شهرستان های کهگیلویه،گچساران و بهبهان خوزستان واقع شده است.

این منطقه حفاظت شده سال ۱۳۷۷ با توجه به نقش محیط زیستی و اکولوژی منطقه در جادادن گونه های جانوری و شکاری به عنوان منطقه حفاظت شده معرفی شد.

البته با توجه به وسعت، پراکندگی، وجود روستاهای اطراف این منطقه، حفاظت بهتر از آن نیازمند تامین نیروی انسانی و تجهیز پاسگاه‌های محیط بانی است.

مرمت آبشخورها و آبرسانی سیار

مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد گفت:تابستان امسال ۵۴آبشخور حیات وحش مناطق تحت مدیریت محیط زیست این استان در شهرستان های گرمسیری و سردسیری مرمت و بازسازی شدند.

اسلام جاودان خرد افزود: هدف از اجرای این طرح تامین، نگهداری و اطمینان از پایداری منابع آبی به‌عنوان اساسی‌ترین و حیاتی‌ترین نیاز زیستی حیات وحش کهگیلویه و بویراحمد است تا در شرایط خشکسالی و گرمای سوزان و طولانی مدت تابستان مشکلی برای حیات وحش متنوع و ارزشمند این عرصه‌ها ایجاد نشود.

وی بیان کرد: آبرسانی سیار در مناطق حفاظت شده گرمسیری در بهار و تابستان امسال با استفاده از ۱۹ دستگاه تانکر و تراکتور انجام گرفت.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد تاکید کرد: امسال ۱۹ منبع ذخیره آب ایجاد شده در مناطق حفاظت شده استان و همچنین ۱۵ حلقه چاه بهسازی و ضدعفونی شده اند.

وی عنوان کرد: بهسازی چشمه ها و مخازن ذخیره آب مناطق حفاظت شده کهگیلویه و بویراحمد به منظور پیشگیری از انتقال بیماری های مشترک انسان و دام انجام شده است.

جاودان خرد تاکید کرد: تشکل های مردمی افزون بر نقش ساخت آبشخور در برخی از موارد،آموزش های ترویجی برای کاهش شکار غیر مجاز می توانند در زمینه حمل آب به آبشخورها مشارکت کنند.

آیا این تلاش ها اثربخش بوده

مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به سرشماری منطقه حفاظت شده خاییز که امسال انجام شده گفت: شمار گونه‌های جانوری منطقه حفاظت شده خاییز؛ یکی از زیستگاه‌های منحصربه‌فرد کل و بز کشور از رشد قابل ملاحظه‌ای برخوردار است.

جاودان خرد بیان کرد: طی پنج روز سرشماری از سوی کارشناسان، گونه های مختلف شکاری از پلنگ، کفتار، شغال، گرگ ، سمور و پرندگان شکاری و گونه غالب کل و بز مشاهده شد.

وی تنوع محیط زیستی در منطقه حفاظت شده را نشان از امنیت و آرامش منطقه دانست و گفت: گونه های شکاری این منطقه نسبت به سرشماری سال گذشته افزایش داشته است.

جاودان خرد هدف از این سرشماری‌ها را تخمین جمعیت کل و بز و گونه‌های مختلف گوشتخواران در مناطق مختلف حفاظت شده و شکار ممنوع اعلام کرد.

وی اضافه کرد: در این اکیپ سرشماری که به روش مشاهده مستقیم انجام گرفت همچنین وضعیت آبی مناطق، پوشش گیاهی و علوفه‌ای نیز مورد پایش قرار گرفت.

مشارکت مردمی راهکار صیانت بهتر

مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد از شهروندان و علاقه مندان به محیط زیست و حیات وحش خواست مراقب باشند حیات وحش از سوی سودجویان شکار نشوند.

جاودان خرد گفت : افراد سودجو و شکارچیان متخلف در صدد هستند زندگی حیات وحش را به خطر اندازند و شهروندان به محض مشاهده هرگونه تخلف به سامانه ۱۵۴۰ و یا با مراجعه به نزدیک‌ترین پاسگاه محیط زیست به همکاران یگان حفاظت محیط زیست اطلاع‌رسانی کنند.

وی تصریح کرد : با توجه به وسعت زیاد مناطق تحت مدیریت و کمبود محیط بان ، افراد فرصت طلب از شرایط سوء استفاده می کنند که در این مواقع مردم می توانند در نقش یک محیط بان یاریگر محیط زیست باشند و تخلفات را گزارش دهند.

وی افزود: هم اکنون تنها ۸۰ نفر محیط بانان در ۳۱۲ هزار هکتار منطقه تحت مدیریت محیط زیست به صورت شبانه روزی کار محافظت از حیات وحش را انجام می دهند اما با توجه به برودت هوا و پایین آمدن حیات وحش از ارتفاعات خطر در کمین آنهاست.

درباره برنامه های صیانتی محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد بیشتر بخوانید:

عزم جزم محیط زیست برای حفاظت ازگونه های جانوری ذخیره گاه زیست کره دنا

روزنه امید برای صیانت از ذخیره گاه زیست کره در دنا

کهگیلویه و بویراحمد با بیش از ۱۶کیلومتر مربع وسعت و در اختیار داشتن یک درصد خاک از کشور ۱۸ درصد گونه‌های جانوری کشور را در خود جای داده است.