سواحل قشم میراث دریای پارس در حوزه زیست فناوری

زیست فناوری یا بیوتکنولوژی دریا یکی از رشته‌های علمی نوپا است که با توجه به دسترسی کشور به دریا از شمال و جنوب و همچنین تنوع زیستی بالا در خلیج فارس و دریای عمان، مسیر رشد و تکامل به روی آن گشوده است.

این ترکیب لغوی از بایو به معنای زنده و تکنولوژی به معنای یک روش علمی تشکیل شده است. به عبارت دیگر این دانش و دانشمند آن از یک سو با موجود زنده که می تواند گیاه، جانور یا میکروارگانیسم باشد سرو کار دارد و از سوی دیگر با خدمات علمی و صنعتی و تولید ابزارها مرتبط است. بیوتکنولوژی دریا یکی از شاخه های این علم است.

بیوتکنولوژی(زیست فناوری) یکی از محورهای مهم توسعه اقتصادی جهان در قرن بیست و یکم محسوب می‌ شود. کشور ایران با داشتن تنوع اقلیمی و گستره جغرافیایی و منابع طبیعی اولیه در خشکی و دریا، از غنی ترین و مناسب ترین کشور های جهان برای دستیابی به فناوری‌ های حاصل از بیوتکنولوژی است.

نیروی جوان و تحصیلکرده کشور نیز سرمایه ارزشمندی است که در صورت جای گرفتن در ساختار یک برنامه اصولی و با بهره از اندیشه و خلاقیت ایرانی تضمین‌ کننده نیل به هدف است. ضمن آنکه هر گونه سیاستگذاری و برنامه‌ ریزی به ویژه در پژوهش های کاربردی می باید متناسب با سرعت و تکامل این دانش در جهان صورت گیرد.

به منظور دستیابی به بازار و رقابت های جهانی علاوه بر تلاش علمی و ایجاد صنایع وابسته، همکاری‌ های علمی منطقه‌ ای و بین‌ المللی نقطه عطفی در موفقیت این اهداف است. تفکر «یک زمین، یک سرزمین» هدف همه انسان ها برای بهره مندی از مواهب طبیعی و دانش بشری است و حرکت جهان برای حفظ کره زمین و تضمین زندگی نسل های آینده بشر همکاری و همدلی علمی و مبادله فکر و اندیشه را ناگزیر می سازد و به یقین فرصت قرن بیست و یکم تفکر و دگرگونی دیگری را در جهان رقم خواهد زد.

جزیره قشم در طول تاریخ و خواب قرون خود فقط در حال حاضر است که در مرحله تازه ای از حیات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شایسته خود قرار گرفته است.

این جزیره یکی از پایگاه های مستحکم حاکمیت جاویدان ایران بر آبراه تنگه هرمز است و از این رو حق دارد در این منطقه از جهان نماینده فرهنگ پویا، اقتصاد و بازرگانی ایران باشد و نقش مهم و ویژه خود را در زمینه سیاست اجتماعی و اقتصادی برتر در منطقه ایفا کند.

جزیره قشم با وسعت یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر از توابع هرمزگان است و ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.

جنگل های دریایی حرا گسترش یافته در ساحل شمالی جزیره از جمله میراث های طبیعی و پرارزش سرزمین ایران برای نسل حاضر و نسل های آینده است. این محیط طبیعی زیبا و استثنایی نه تنها در ایران، بلکه برای جهان، از جمله حساس ترین مناطق اکولوژیک و زیست محیطی ناحیه ساحلی به عنوان زیستگاه و مامن پرندگان مهاجر و آبزیان به شمار می‌ رود که بخشی از سال را در آن می گذرانند و ایران در کنوانسیون حفاظت از محیط های زیست بین المللی، حفاظت از جنگل دریایی حرا را به عنوان ذخیره‌ گاه زیستی همه انسانهای کره زمین با تعهدات زمانی تصویب و تایید کرده است.

گوناگونی زیست بوم ایران و دسترسی کشور ما به خلیج فارس و دریای خزر، فرصت گران بهایی را برای ما فراهم می آورد که بتوانیم تجارب خود را با دیگر کشورها مبادله و برای محصولات بیولوژیکی بازاریابی کنیم.

محصولات بیوتکنولوژی نوین هم اکنون ارزش افزوده بسیار بالایی دارد و به دلیل وجود مواد اولیه آن در ایران و سرمایه بری اندک می تواند ارز آوری قابل توجهی برای کشور داشته باشد و با توجه به اینکه بیوتکنولوژی دانش روز دنیا است پیشرفت ایران در این زمینه حساس می تواند اعتماد به نفس و اقتدار ملی را در زمینه‌ های علمی غنا بخشد و همراه با آن می توان نقطه امید و پایگاهی برای نسل آینده باشد.

علاوه بر محصولات مختلفی بیوتکنولوژی که از منابع گیاهی، حیوانی و به خصوص میکروارگانیسم های خاک زی تولید می شود منابع دریایی جایگاه ویژه‌ ای را در بیوتکنولوژی به ویژه در دهه های اخیر کسب کرده اند. ۸۰ درصد سطح کره خاکی از آب پوشیده شده و ایران با داشتن حدود سه هزار کیلومتر ساحل در شمال و جنوب کشور و منابع ارزنده، به خصوص در خلیج فارس می تواند در شمار بزرگترین تولید کنندگان مواد بیولوژیک باشد.

آلگ ها (جلبک ها)

آلگ های دریایی در سطحی گسترده در جهان به عنوان غذای انسان و دام مصرف می شوند. فقط از آلگ ها و سایر آبزیان بیش از ۶ هزار ماده کنترل کننده سلول های سرطانی به دست آمده که ۱۸۵ محصول آن در سطح بالینی مورد بررسی است.

آلگ ها منبع غنی بسیاری از ویتامین ها، مواد قوام دهنده غذا، تولید کننده دارو، آنتی بیوتیک ها و رنگدانه های بیولوژیک طبیعی، غذایی و آرایشی هستند. در سال های اخیر تنها ۱۰۰ میلیون یورو درآمد کشور فرانسه از یک نوع ماده بهداشتی، ترمیمی پوست حاصل از آلگ ها بوده است.

مرجان

مصرف مرجان ها در پیوند استخوان - که پژوهش‌ های آن از سال ۱۹۷۹ میلادی در جهان شروع شده بود - از سال ۱۹۹۰ میلادی تاکنون در اغلب جراحی های انسان مورد استفاده قرار گرفته و با قیمتی معادل هر گرم ۵۰ تا ۷۰ دلار در جهان به فروش می رسد. خلیج فارس یکی از غنی‌ ترین منابع مرجان در جهان است.

میگو

بر اساس بررسی انجام شده توسط UNDP و FAO با همکاری ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس، تنگه هرمز، دریای عمان و خلیج فارس از جمله مناطق ارزنده جهان از نظر منابع غذایی و دارویی هستند. وجود بیش از ۲۰۰ گونه ماهی خوراکی و صنعتی به ظرفیت ۷۰۰ هزار تُن در سال و برخوردار بودن از ذخیره قابل‌ ملاحظه‌ میگو (از نوع بسیار مرغوب) و با زمین های ساحلی حدود ۵۰ هزار هکتار مناسب برای پرورش میگو (که پنج هزار هکتار از این زمین ها در جزیره قشم قرار دارد) نشانه کوچک از این غذایی طبیعی است.

مروارید

بر اساس گزارش های جهانی در سال های اخیر تولید مروارید بازار بیش از یک میلیارد دلار و اشتغال برای ۳۰۰ هزار نفر در هر هزار جزیره کوچک و بزرگ اقیانوس آرام به وجود آورده بود. در جهان ۳۲ کشور - از سطح پایلوت پلنت واحد صنعتی - مروارید تولید می کنند که مهمترین آنها کشورهای ژاپن، چین، آمریکا، استرالیا، اندونزی، فیلیپین، کشورهای حوزه اقیانوس آرام و کارائیب و هند هستند.

یادآور می شود که یک دانه مروارید سیاه به قطر ۱۱ میلی متر حداقل هزار و ۲۰۰ دلار ارزش دارد. در اندونزی پنج هزار و ۶۰۰ هکتار از ساحل دریا زیر پوشش و پرورش «صدف مروارید ساز» است. مروارید های تولیدی استرالیا و دریایی کارائیب هر قیراط ۷۰۰ دلار ارزش دارند و کشور چین که پرورش صدف های مروارید ساز را به صورت سنتی از ۹۰ سال پیش شروع کرده است اکنون بزرگترین تولید کننده آن است.

در خلیج فارس انواع صدف های مروارید ساز وجود دارد که قابلیت پرورش در سطح صنعتی را دارند و اصطلاح «مروارید بحرینی» که از سالیان گذشته معرف مروارید مرغوب به دلیل وجود این گونه صدف ها است.

براساس تحقیقات انجام شده، در خلیج فارس هفت نوع صدف خوراکی و چهار نوع صدف مروارید ساز قابل پرورش است.

نمک

ذخایر نمک در جزیره قشم با درجه خلوص بسیار بالا و با توجه به صورت نسبی در امکان استخراج و حمل و نقل زمینی و دریایی آن به منظور استفاده در خوراک و نگهداری مواد چون خاویار و یا نمک طبیعی و مصارف دیگر که با هزینه بالا از خارج وارد می‌ شود حائز اهمیت و ارزش صنعتی فراوان است.

جایگاه قشم

توانایی های گفته شده تنها گوشه کوچکی از ذخایر ارزنده خلیج فارس و جزیره قشم را نمایان می سازد که می تواند در جهت توسعه پایدار و بهبود جنبه های زیست محیطی و توانمندی واقعی مورد بهره برداری قرار گیرد. ضمن آنکه تداوم تولید و امکان صدور محصولات آن وابسته به زلالی و پاکی آب و عدم آلودگی های شیمیایی و معدنی است.

اکنون که جزیره قشم به همتی والا از خواب گران دوران بیدار شده و مردم خوب و آزاده آن به آبادانی و زندگی بهتر برای فرزندان خود امید بسته اند، می توان آینده روشن تری را برای این جزیره نگین خلیج فارس رقم زد.

می‌ توان از این جزیره کانون نمونه علمی، صنعتی، تجاری و مکان مناسبی برای جلب گردشگران و بازار آزاد ساخت. استفاده از توانایی های خلیج فارس با کاربرد فناوری های روز برای تهیه مواد غذایی، دارویی و صنعتی کمیاب می تواند قشم را صاحب یک جایگاه والا و استثنایی علمی، فنی و صنعتی کند.

مطالب نوشته شده در این گزارش با توجه به بررسی های اقتصادی، اشتغال زایی بومی، توسعه عملی، فرهنگی و اجتماعی تعیین راهبرد برای رسیدن به وضعیت مطلوب انجام شده است و امید است که در نهایت منجر به دست یابی به دانش فنی طرح های صنعتی، طراحی فرآیند واحدهای صنعتی و امکان سنجی توسعه صنعتی با همکاری سایر کشورهای جهان و تبادل و انتقال فناوری در سطح بین المللی شود.

نقش بیوتکنولوژی تنها تولید فرآورده نیست بلکه نوعی خدمت صنعتی است، درست مانند نقشی که صنایع ماشین سازی و رایانه به عهده دارند. امروزه آسیب‌ پذیری اقتصاد وابسته به نفت، توجه به دیگر منابع را برای ادامه حیات اقتصادی و سیاسی کشور ضروری می سازد.

از مهم ترین راه های دستیابی به اهداف یادشده شناخت ارزش های نهفته خلیج فارس و جزیره قشم است که می‌ تواند برای توسعه اجتماعی، فرهنگی و صنعتی این جزیره به کار گرفته شود.

موقعیت جغرافیایی استثنایی جزیره قشم و خلیج فارس و حضور جمعیت افزون بر ۱۵۰ هزار نفر بومی قشم سرمایه های ارزشمندی در جهت توسعه پایدار و ایجاد فناوری های وابسته به توانمندی دریا و مزیت های نسبی منطقه است.

جزیره زیبای قشم مشرف به تنگه هرمز و مجرای ورودی به خلیج فارس و دریای عمان است.

این جزیره که بزرگ‌ترین جزیره خلیج فارس است، به دلیل مجاورت با اقیانوس هند، وجود منابع نفت و گاز و واحدهای پتروشیمی و پالایشگاهی و تجهیزات فراساحلی و برخورداری از تسهیلات بندری برای کشتی‌های بزرگ (در رده پاناماکس) یکی از استراتژیک‌ترین جزایر ایران و خلیج فارس است که به دلیل خدمات سوخت‌رسانی به کشتی‌های عبوری از آبراهه بین‌المللی و پارک‌های انرژی و زیست - فناوری آن شهرتی جهانی دارد.

از سوی دیگر، ویژگی‌های طبیعی و تاریخی این جزیره، باعث شده قشم به یکی از مقاصد گردشگری اصلی در ایران تبدیل شود.

منطقه آزاد تجاری – صنعتی قشم، حدود ۳۰۰ کیلومتر مربع از این جزیره را شامل می‌شود.

این منطقه به دلیل قرارگیری در نقطه‌ای کلیدی از کریدور ترانزیتی شمال - جنوب، دسترسی به کریدور پروازهای بین‌المللی شرق - غرب و تسهیلات بندری آن، که به نوعی مکمل بندر شهید رجایی است، نقش پررنگی در تجارت و بازرگانی جهانی دارد.

اهداف و محورهای اصلی فعالیت‌های این منطقه آزاد تجاری - صنعتی شامل توسعه و گسترش صنعت ترانزیت و حمل و نقل، گسترش تجارت و خدمات تجاری، صنایع انرژی‌بر، صنایع بیوتکنولوژیک و منابع دریایی، صنایع گردشگری، شیلات و صید صنعتی، خدمات پشتیبان نفت و پارک‌های انرژی است.