یلدای خوش یزدی‌ها در درازترین شب سال

به گزارش ایرنا، یلدا در ایران به معنای خورشید است و برگزاری مراسم‌های ویژه آن سابقه چند هزار ساله دارد.

مردم دوران باستان که شغل اصلی شان کشاورزی بود و بیشتر کارها را بر اساس تغییر فصول سال و گردش خورشید و بلندی و کوتاهی شب و روز تنظیم می کردند در اثر تجربه دریافتند که کوتاهترین روزها آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب ها کوتاهتر می شود و اول دیماه را آغاز سال قرار دادند.

همان گونه که در شهرهای مختلف سنت های گوناگونی برای شب یلدا وجود دارد مردم یزد نیز این قاعده مستثنی نیستند و مردم این دیار نیز در این شب به دور هم جمع می شوند تا خاطره انگیزترین شب سال را رقم بزنند.

پختن آش شولی؛ میان وعده معروف یزدی‌ها

تاریخچه شولی یزد بسیار کهن است اما تاریخ مدونی برای تولید آن وجود ندارد و بنا بر اطلاعات تاریخی موجود قدمتی حداقل ۵۰۰ ساله برای شولی یزد برآورد شده است.

شولی یزدی از غذاهای سنتی مردم استان است که در شب طبق سنت گذشته در شب یلدا بوی ان از هر خانه به مشام می رسد.

در شب یلدا افراد فامیل در خانه‌ یکی از بزرگان فامیل جمع می‌شوند ضمن گرفتن فال حافظ در خانه بعضی از خانواده‌های یزدی هم موسیقی سنتی نواخته می‌شود.

آش شولی یکی از غذاهای مورد علاقه مردمان یزد است که سبزی خاص این آش(اسفناج، شوید، برگ چغندر)/ چغندر/ نعناع خشک / سرکه از مهم ترین مواد تشکیل‌دهنده آن است.

انار و هندوانه، خوراکی‌های شب یلدا

در اغلب مناطق یزد مردم همچون سایر مناطق کشور، شب چله یا همان شب یلدا را در منزل یکی از بزرگترها می‌گذرانند اما برای این که به صاحب‌خانه به خاطر خرید این همه خوراکی فشار اقتصادی وارد نشود، هر یک از مهمانان خرید یکی از این خوراکی‌ها را بر عهده می‌گیرند و صاحبخانه اغلب به طبخ شام می‌پردازد.

در مناطق مختلف استان یزد همچون مناطق دیگر کشور، خوراکی‌های خاص این شب مرسوم است؛ انار، هندوانه، پرتقال، نارنگی، خرمالو و غیره از میوه‌هایی هستند که یزدی‌ها در شب چله از آن تناول می‌کنند اما انار و هندوانه پای ثابت مهمانی‌های شب یلدا مردم کویرنشینان است.

انواع آجیل و میوه‌های خشک و برگه‌های زردآلود و هلو، نخودچی و کشمش نیز در سفره‌های شب یلدای مردم کویر است.

خنچه برون

در شب یلدا آیین‌های ویژه دیگری در بین مردمان استان یزد رواج دارد این شب برای عروس‌هایی که به قول یزدی‌ها زیر عقد هستند، شب خوب و شادمانی است.

در شب یلدا، عروس که هنوز به خانه بخت نرفته و در عقد داماد اما در منزل پدری است، به خوبی توسط خانواده همسرش پذیرایی می‌شود رسم خنچه برون اگرچه کمرنگ‌تر شده اما اگرچه مانند گذشته برگزار نمی شود در هر حال هنوز یکی از رسوم به جای مانده از روزگاران قدیم است.

خانواده داماد که یزدی‌ها اصطلاحا به آنها «دامادونی‌ها» می‌گویند، در شب یلدا چندین سینی بزرگ را خنچه بندی می‌کنند و انواع خوراکی‌های مرسوم در شب چله را در آن می‌چینند و به خانه عروس می‌برند.

در گذشته این سینی‌ها که کف آن با پارچه ترمه تزئین می‌شد، شامل یک سینی انار و هندوانه و سایر میوه‌های یلدایی، یک سینی شیرینی و آجیل‌های شب یلدا و یک سینی هدایا است که به عروش تحویل می دهند.

فال کوزه

این رسم در گذشته بسیار از امروز رواج داشت امروز چنین رسمی به" شکل فالگوش ایستادن دوشیزگان" در برخی نواحی یزد رایج است که البته مخصوص شب یلدا نیست بلکه در روزگاران گذشته در مراسم میمهانی و جشن های عمومی و خانوادگی اجرا می شود.

فال کوزه بدین صورت است که دختر نابالغی کوزه خالی یا پر از آب را دور مجلس می چرخاند و هر کس به نیتی که دارد نشانه ای در آن می اندازد این کوزه را به خانه ای می برند که دارای درخت مورد می گذارند و روی این کوزه پارچه سبز و آیینه ای قرار می دهند و زیر درخت مورد می گذارند عصر روز بعد دختر همان کوزه را برمی دارد و ساکت و بی حرف به داخل اتاق می برد همگی گرد این کوزه می نشینند و فال گرفتن آغاز می شود و هرکس شعری می خواند و ان دختر دست در کوزه می کند و هر دفعه شیئی بیرون را از داخل کوزه بیرون می اورد .

صاحب ان شیئی نیت خود را با شعری که خوانده شده تطبیق می کند اگر مفهوم ترانه خوب است آن را به فال نیک می گیرد و معتقد است بدون تردید به مراد دلش می رسد و اگر مفهوم شعر چندان خوشایند نیست ، معتقد است که به مرادش نمی رسد و در این مراسم آش رشته هم پخت می شود.

برخی ترانه های این مراسم رنگت به گل سرخ شده شکر خدا، کارت به مراد دل شده شکر خدا، دشمن و غمت کور شده خدا و یک درد من و هزار درمان امد است.

شب یلدای یزدی ها از نگاه یک پژوهشگر

یک پژوهشگر فرهنگ عامه استان یزد به ایرنا گفت: در ایران باستان زمانی که اندیشه های یکتاپرستی در مردم ایران پدیدار شد به خصوص در بین کشاورزان و دامداران اعتقاداتی وجود داشت.

صدیقه رمضانخانی افزود: آنها بر این باور بودند که هرچه برای زندگی مفید است از جلوه های اهورمزدا است و هر چه زیان آور است مربوط به اهریمن می شود.

وی تصریح گفت: آنها شب را نیز از تجلیات اهریمن می دانستند چون فعالیت، کشت و کار و تفریح را از آنان می‌گرفت و پر از کشتار و دشمنی بود مردم برای اینکه شبها را تا اندازه ای بی آزار کنند و امنیت ایجاد شود اتش می افروختند.

وی اضافه کرد: آنها شب یلدا که طولانی ترین شب سال بود مواظب بودند تا طلوع آفتاب آتش روشن باشد و جادوگران و اهریمن را از خانه های خود دور کنند و تاصبح دور آتش به شادی و نشاط می پرداختند.

این پژوهشگر که تاکنون هفت کتاب در زمینه فرهنگ عامه به رشته تحریر در آورده است افزود: آنها بر این اعتقاد داشتند که خاموش کردن آتش را گناهی بزرگی می دانستند و ارواح خبیثه به خانه انها خواهد آمد برای آتش نگهبانی می گماشتند.

وی با بیان اینکه همچنین با شعر خواندی، قصه گویی ، خوردن میوه های پاییزی و مرکبات شب تفال حافظ ، فال کوزه را تا صبح سپری می نمودند تصریح کرد: همچنین معتقد بودند که هرکس هندوانه در شب یلدا بخورد در سراسر چله کوچک و بزرگ از سرما و بیماری در امان خواهد بود.

رمضانخانی با بیان اینکه مردم این خطه در شب یلدا به دیدار اعضای خانواده و اقوام می روند و بزرگترها قصه تعریف می کنند ادامه داد: همچنین به بچه های کوچک هدیه داده می شود شاهنامه ‌خوانی، فال حافظ و خواندن ادعیه برگزار می شود.

وی اظهار کرد: مردم یزد برای نگهداری هندوانه برای شب یلدا در زیرزمین خانه خود ریگهایی را انباشته می کردند و هندوانه بروی آنها قرار می دادند.

با گذشت زمان در بسیاری از خانه ها ، جشن یلدا رنگ بوی گذشته خود را از دست داده است اما بهانه ای خوبی است که چنین همه اعضای خانواده فارغ از همه مشکلات دور هم جمع شوند و شادابی و نشاط بپردازند.