شب یلدا یا شب چله یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است و ایرانیان در این جشن، طولانی ترین شب سال را با سرمای هوا در یک محفل گرم و صمیمی خانوادگی و دوستانه همراه با انقلاب زمستانی که در طبیعت شکل می گیرد را به صبح می رسانند و خاطراتی خوش و شیرین را از با هم بودن خلق می کنند که لذت آن تا سال بعد باقی می ماند و سال ها و سال این مراسم شیرین را تکرار می کنند و با اطمینان از گذران روزگاران خوب به فرزندان خود منتقل می کنند.
یلدا، یکی از شب های مقدس نزد ایرانیان باستان بود و به عنوان یک سنت هزاران سال است که پا برجاست، با خود آداب و رسوم و کارکردهایی دارد که حتی بشر امروز که اسیر زندگی ماشینی است و انگار در هیاهو و شلوغی این دنیا خیلی از سوابق فرهنگی و قدمتی خود را گم کرده است با سرعت سرسام آوری رهسپار دنیای ماشینی و دیجتالی است، اما هنوز آیین ها و جشن ها و سنت هایی هستند که هزاران سال بدون اینکه دستخوش تحولات گسترده ای شده باشند از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است، شاید رمز ماندگاری آنها هم تبدیل شدن شان به فرهنگ است که در دل ها جا خوش کرده اند.
برای آیین ها جشن ها و حتی سوگواره های عمومی دربین ملت ها و بخصوص ایرانیان کارکردهای مختلفی تعریف شده و به رشته عمل درآمده است که می تواند، راز ماندگاری آنها را پررنگ تر کند و در این گزارش سعی شده است به جنبه ها و کارکردهای اجتماعی جشن یلدا پرداخته شود.
خاطراتی از گذشته های دور از برگزاری یلدا
حاج علی ۷۸ سال سن دارد و می گوید خاطرات خوشی از سال های کودکی اش از برگزاری شب یلدا دارد، روزگارانی که تزیین سفره یلدای خانواده اش بر روی کرسی گسترانده می شد و همه تنقلات آن شب حاصل دست رنج خانواده کشاورز او در تابستان بود، از تخمه آفتابگردان که مادر با آتش هیزم بو داده تا برگه های زردآلو که تابستان با عشق به فرزندان در آفتاب پشت بام خشک کرده بود و انار، سیب و انگورهایی که با بندهایی به سقف خانه آویزان کرده بود تا شب یلدا از دستبرد اهل خانه محفوظ باشد، از نان های محلی و شیرینی های برنجی که مواد اولیه را با گردو باغشان در هاون های سنگی سایید بود و حالا در شب چله تبدیل به یک شیرینی محلی خوشمزه برای یک دورهمی شده بود.
این پدر که حالا ۶ فرزند و چندین نوه دارد با ذوق و لبخندی که حکایت از تجربه های شیرین از دورهمی های شاد خانوادگی از سال های دور و کودکی اش دارد در بیان چگونگی تهیه شام شب یلدا می گوید، آن وقت ها تهیه برنج برای همه راحت نبود و بیشتر خانواده هایی که اوضاع مالی بهتر داشتند برنج مصرف می کردند، اما در شب چله تقریبا هر خانواده به فرا خور حال خودش پلویی تهیه می کرد، خوب به یاد دارم، مادر من که حالا سال هاست به رحمت خدا رفته است، یا ته چینی با گوشت دام های خودمان از پلو فراهم می کرد یا با سبزی خشک شده و ماهی دودی یک سبزی پلوی خوشمزه برای شام شب چله تدارک می دید.
پرهیز از تجملات
حاج علی می گوید: آن موقع ها تجملات کم بود، وقتی بستگان برای شب چله دور هم جمع می شدند، هرکسی یکی از محصولات باغ و مزرعه خود را می آورد همه در خانه یکی از بزرگان فامیل جمع می شدند می گفتند و می خندیدند و شاد بودند، داستان های کهن تعریف می کردند و حافظ خوانی و شاهنامه خوانی می کردند و با جشن و سرور شب را به صبح می رسانند.
وی با آهی که حکایت از نارضایتی دارد، می گوید: حالا وضع مالی خانواده ها خیلی بهتر شده است و سادگی ها و رو راستی ها جای خودش را به تجملات داده است و برگزای این گونه مراسمات همراه با تشریفات و هزینه زیاد موجب می شود که کم کم خانواده ها از هم فاصله بگیرند.
آشتی، شرط برگزاری یلدا
حاج علی یک خاطره هم مربوط به همین چند سال گذشته از برگزاری یلدا دارد که دوست دارد تعریف کند و می گوید من ۶ فرزند دارم و بنا بر دلایلی که خیلی هم بی ارزش بود بین چند تا از فرزندانم دل خوری هایی پیش آمد و یکی دوماهی این ناراحتی ها به درازا کشید و تقریبا راضی نمی شدند که با هم رفت وآمد کنند و دست از این ناراحتی ها بردارند تا اینکه نزدیک به شب یلدا شدیم و به رسم هر ساله می خواستیم دراین شب دورهم جمع شویم، این بهترین فرصت برای رفع کدورت ها بود و با تاکید من که برگزاری شب یلدا منوط به آشتی و رفع ناراحتی هاست و بعد دور هم جمع شویم، فرزندانم پیشنهاد مرا پذیرفتند و یک بار دیگر محفل گرم خانوادگی ما شکل گرفت و دوباره یک یلدای گرم را در کنار هم تجربه کردیم.
کارکردهای برگزاری آیین های مذهبی و ملی
رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، گفت: در هرکشوری به مناسبت های مختلف مذهبی، ملی و قومی و مناسب های تقویمی جشن هایی برگزار می شود که هرکدام از آنها کارکردهای خاص به خود را دارد.
سیدحسن موسوی چلک افزود:شب یلدا یکی از این جشن هایی است که از گذشته های دور تاکنون در ایران برگزار می شود و دارای سابقه دیرینه ای است و با توجه و بر اساس آنچه در شب یلدا از گذشته تا کنون انجام می شود، چندکارکرد برای یلدا قایل هستیم.
مشارکت و همکاری در برگزاری آیین شب یلدا
وی ادامه داد: یکی از این کارکردها این است که همه افراد خانواده سعی می کنند قبل از رسیدن به این شب با مشارکت و همکاری به ویژه با مشارکت بزرگ خانواده که معمولا جشن یلدا نزد وی برگزار می شد و با استفاده از ظرفیت های محلی انواع میوه و خشکبار برای این شب تهیه شود تا اینکه یک شب را درکنار هم به خوشی و بانشاط سپری کنند.
شاد بودن در کنار هم
رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران گفت: یکی از کارکردهای مهم شب یلدا شاد بودن در کنار هم است و در این شب ارتباط خوبی بین اعضای خانواده به واسطه خواندن حافظ و، شاهنامه و نقالی فراهم می شود و همچنین اعضای خانواده برای هم دعا می کنند.
یلدا فرصتی برای گفت وگو های خانوادگی /افزایش صمیمیت ها
وی افزود :علاوه بر کارکرد شادی و ادبیات در شب یلدا، فضایی به بهانه طولانی تر شدن این شب برای گفت و گوی خانوادگی فراهم می شود که در آن بخشی از فرهنگ، ارزش و هنجارها در فضایی صمیمی و با نشاط بخصوص برای کوچکترها ایجاد می شود.
موسوی چلک گفت: از زمانی که به یاد دارم، آیین شب یلدا برگزار می شود، گفت و گو هایی که در این شب بین اعضای خانواده و بخصوص توسط بزرگترها مطرح می شد، یک نوع ارتباط بین نسلی را برقرار می کرد و فرهنگ گذشتگان به نسل آینده منتقل می شد و نسل جوان هم از آن تجربیات جدیدی را کسب می کرد.
وی افزود: یکی دیگر از کاردکردهای شب یلدا افزایش صمیمت میان اعضای خانواده است، نیاکان ما به خوبی درک کرده بودند که زندگی بدون شادی میسر نمی شود و بهانه های مختلفی از جمله شب یلدا را پیدا کردند که در فصل سرد سال با دورهمی های خانوادگی، محبت را به یکدیگر هدیه می دادند.
وی تصریح کرد: از قدیم، رسم بر این بود که در شب یلدا ۱۳ نوع خوارکی و تنقلات مصرف شود تا سالم بمانند و علاوه بر میوه هایی مانند انار و هندوانه، محصولاتی دیگر مانند خشکبار و برخی محصولات محلی توسط مادر و مادربزرگ ها تهیه می شد و بهانه ای برای یک دورهمی خانوادگی بود که یلدا فرصتی برای مهربانی و ترویج آن در بین خانواده را فراهم می کرد.
رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران گفت: در بیشتر نقاط ایران مرسوم است که مادربزرگ ها قصه هایی را در شب یلدا نقل می کنند که حامل پیام های اخلاقی بود و جاهایی هم نقل حکایت و قصه های مادر بزرگ ها همراه با ترانه های محلی و نوای" نی" بود که آیین شب یلدا را برجسته تر می کرد.
مهمترین پیام یلدا «ترویج مهربانی» است
وی افزود: مهمترین پیامی که برگزاری یلدا می تواند داشته باشد این است که همراه با برگزاری جشن در این شب، مروج مهربانی باشیم و موضوعی که امروز از آن رنج می بریم یعنی نبود گفت وگو را نهادینه کنیم، چرا که چیزی غیر از محبت و صمیمیت نمی تواند فضای روابط ما را در این عصر تلطیف کند.
رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با تاکید براینکه یلدا یک جشن خانوادگی است، گفت: بودن خانواده و جمع شدن آنها دورهم یک نعمت است که در این شب بیشتر متوجه آن می شویم و از حال هم با خبر می شویم که بخش مهمی از کارکرد این جشن است، اما چیزی که در این سال ها نگران کننده شده است، افزایش چشم و هم چشمی در برگزاری این مراسم یا برگزاری تشریفاتی زیاد آن است که به شرط اینکه این آیین کهن که یادگار نیاکان ماست به این گونه برگزار نشود و به دور از تجملات باشد تا از این فضای صمیمی خانوادگی فاصله نگیریم.
وی ادامه داد: همیشه باید از در کنار هم بودن لذت ببریم و برگزاری جشن هایی مثل یلدا یک بهانه است، برای هم یادآوری کنیم یکدیگر را دوست داریم و از با هم بودن لذت می ببریم، موضوعی که باعث ماندگاری آیین هایی مانند یلدا شده است، اگر این گونه آیین ها کارکرد نداشت تا امروز باقی نمی ماند و همه باید تلاش کنیم که این آیین ها حفظ شود.
ارتباط برگزاری آیین های ملی، با هویت ملی
عضو انجمن علمی روانپزشکان ایران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، گفت: بررسی‌ها نشان داده است که کشورهای با هویت ملی بالا، از نظر اجتماعی ثبات بیشتر و مردم اعتماد به نفس بیشتری دارند.
فربد فدایی افزود: به همین دلیل است که بسیاری از کشورها سعی می‌کنند که حتی به زور و برخلاف واقع هم که شده برای خودشان هویت ملی دست و پا کنند.
وی یادآوری کرد: این هویت ملی، عناصر بسیار زیادی دارد و مسائل فرهنگی و سیاسی در آن نقش عمده‌ای دارد به طور کلی هویت یک ملت در طول تاریخ شکل می گیرد.
فدایی تصریح کرد: هویت ملی چیزی است که بین مردم مشترک است و جنس تمدن هم از مسائل فرهنگی است و فرهنگ هم وجه نرم افزاری تمدن است، همه اینها به شکل گیری هویت ملی کمک می‌کنند.
مردمی که هویت ملی دارند در برابر مسائل و مصائب خودشان را نمی بازند
وی تاکید کرد: مردمی که هویت ملی دارند در برابر مسائل و مصائب خودشان را نمی بازند به دلیل اینکه در طول تاریخ در طول سال ها و هزاران سال مانند فولاد آب دیده شده اند ومسائل و مشکلات را پشت سر می گذارند.
وی افزود: از سوی دیگر زمانی که هویت ملی وجود داشته باشد، انسجام و یکپارچگی فرهنگی هم به وجود می آید و به همین دلیل هم از تنش های مختلف بین اعضای یک ملت جلوگیری می شود و به همین دلیل است که کشورهایی مانند، کشورهای جنوبی خلیج فارس برخلاف واقع هم که شده است برای خودشان هویت دست و پا کنند.
فدای گفت: در دنیا با وجود اینکه ۲۰۰ کشور عضو سازمان ملل هستند، تنها ۴۰ کشور هویت ملی واقعی دارند که اینها هم در طول تاریخ خودشان را نشان دادند و یکی از این کشورها ایران است، کشورهایی که هویت ملی دارند، انسجام دارند، چراکه دارای تاریخی طولانی و پراز فراز و نشیب هستند، برای نمونه مردمان کشورهای ایتالیا، یونان و مصر در برابر سختی ها می تواند مقاومت کنند.
برگزاری جشن ها و سوگواری های دسته جمعی نقش مهمی در ایجاد هویت ملی دارد
فدایی گفت :جشن ها و همینطور سوگواری های دسته جمعی نقش مهمی در ایجاد هویت ملی دارد چون همه مردم کاری را به یکسان انجام می دهند، برای نمونه در زمان نوروز بدون اینکه نیاز به تبلیغات باشد، مردم در اقصی نقاط ایران و سایر کشورهایی که فرهنگ ایرانی در آنها را رسوخ دارد به دنبال تهیه مقدمات عید نوروز هستند و این هنر و فرهنگ یک احساس همبستگی ملی را ایجاد می‌کنند.
وی ادامه داد: در این مواقع مردم مانند قطعاتی هستند که از اتحاد آنها یک اقیانوس به وجود می آید و احساسی به نام احساس اقیانوسی وجود دارد، که فرد خودش را جزئی از یک کل بزرگتر می بیند.
وی گفت: به عنوان مثال زمانی که افراد برای دیدن آثار تاریخی به عنوان نمونه به تخت جمشید می روند، نوعی احساس ویژه که حکایت از همانندسازی فرد با همه ایرانیان از گذشته تاکنون است به وجود می‌آید، یک احساس خاص و خوشایند و این در مورد آثار تاریخی و در مورد آثار فرهنگی نیز صدق می کند.
هویت ملی وابسته به مسایل فرهنگی و هنری است
وی تاکید کرد: یکی از این نوع مراسم ها یلدا است که در واقع به معنی تولد خورشید است که در تاریک ترین و طولانی ترین شب سال انسان ها در کنار یکدیگر با همدیگر در همبستگی گروهی سعی می کنند مقاومت کنند و طلوع خورشید را در پس این شب طولانی ببینند به همین دلیل است که این با تولد و زایندگی ارتباط پیدا می‌کند.
وی گفت: این جشن یکی از جشن هایی است که مورد کم لطف قرار گرفته بود و اکنون تاکید شده است که وجود این گونه مسائل چگونه می تواند هماهنگی و همبستگی ملی را تقویت کند، زمانی که مردم ببینند که دیگران هم همان دیدگاه و اعتقادات آنها دارند و طبیعتاً احساس نزدیکی، دوستی و احساس آشنایی به وجود می آید، مانند دو برادری که سال ها یکدیگر را گم کرده بودند بعد از روی نغمه" نی" که هر دو می‌نواختند متوجه می‌شوند که دو برادر هستند این نغمه" نی" حکایت از مسائل فرهنگی و هنری می کند که در واقع هویت ملی وابسته به آن است.
نظر شما