گسترش گیاهان غیربومی در فضا سبز شهرهای شمال، چالشی که تدبیر نشد

به گزارش ایرنا، فضای سبز یکی از الزامات شهرهای امروزی است زیرا فراوانی ساختمان‌ها در شهرها، محیط زیست بشر را غیر طبیعی کرده است، با این حال انتخاب نوع گیاه برای احداث فضای سبز موضوعی است که گاه به آن توجه ویژه نمی‌شود که نمونه بارز آن سیطره گیاهان غیر بومی در شهرهای شمال کشور است.

از سه دهه گذشته و به ویژه در سال های اخیر، در شهرهای شمال کشور به تبعیت از شهرداری تهران، به نحو گسترده و توجیه‌ناپذیری از گیاهان وارداتی و غیر بومی استفاده می‌شود در حالی که تهران در منطقه نیمه‌خشک کشور قرار دارد و ضرورت‌ها و تنگناهای احداث فضای سبز در این شهر به هیچ وجه در شهرهای شمال کشور وجود ندارد.
دست اندرکاران امر طراحی و احداث فضای سبز را امری چند جانبه می دانند و می گویند در این بخش باید از متخصصان مختلف بهره گرفت که در رأس آنان، کارشناسان آشنا به گیاه و درختچه است.

جلگه شمالی ایران که زمانی به طور کامل پوشیده از جنگل‌های جلگه‌ای بود دارای تنوع گیاهی زیادی است و به گفته محققان، جنگل‌های جلگه‌ای و کوهستانی هیرکانی در شمال ایران دارای ۹۰ گونه درختی و ۲۱۱ گونه درختچه‌ای و هزار و ۵۵۸ گونه علفی و بوته‌ای است.
چنین تنوع زیستی کم‌نظیری، دستِ انتخاب کنندگانِ گیاهان فضای سبز را باز می‌کند تا متناسب با هر مکانی، گیاه دلخواه و بومی خود را بیابند، مزیت مهم گیاهان بومی، سازگاری کامل با خاک و اقلیم منطقه است.

به تاکید صاحبنظران امر شهرداری‌های این مناطق کشور باید از کاشت گونه‌های درختی و درختچه‌ای غیر بومی خودداری کنند زیرا این گونه‌ها با اقلیم و خاک منطقه سازگاری کامل ندارند و سلامت گونه های بومی را نیز تهدید می کند.

هنگامی که گونه‌های بومی و زیبا و مناسبی در شمال ایران همچون نَمدار، اَنجیلی، بارانَک، گیلاس جنگلی، آزاد، داغداغان در اختیار ماست چه لزومی دارد از گونه‌های غیر بومی و نامناسبی همچون چنار و اوکالیپتوس و شمشاد ابلق استفاده کنیم.

این در حالی است که معاونت امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در شهرستان چالوس مستقر است که می توان از اندیشه ها و نتایج تحقیقات کارشناسان این سازمان در ارتباط با گیاهان بومی درختی و درختچه ای این مناطق بهره وافر برد.

استفاده از گیاهان غیربومی در شمال راهبردی اشتباهست

در این پیوند، کارشناس ارشد رشته منابع طبیعی در غرب مازندران گفت : برنامه ریزان امر شهری نباید نسبت به این مهم در فضاهای سبز شهری بی توجه باشند و رویکردشان را در استفاده از گیاهان بومی به جای گیاهان غیر بومی تغییر دهند.

مهرعلی صدوقی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : حذف گیاهان غیر بومی در فضاهای سبز استان های شمال ایران امری ضروری بوده چرا که این سرزمین آنقدر گونه های درختی و درختچه ای فراوان دارد که استفاده از آن اندکی تدبیر و تامل می طلبد.

وی تاکید کرد : بررسی های علمی نشان داده است که استفاده از گیاهان غیربومی سلامت گیاهان بومی را نیز به خطر می اندازد و این موارد نیز در چوب های وارداتی نیز صادق است که آفات و بیماری های مربوط در عرصه های طبیعی کشور گسترش داده است.

این کارشناس ارشد منابع طبیعی پیشنهاد داد که شهرداری‌های شهرهای شمالی برای انتخاب گونه مناسب هر منطقه با کارشناسان سازمان جنگل‌ها و یا مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع مشورت بگیرند تا کارها به روال علمی پیش برود.

صدوقی تصریح کرد : باید بیاموزیم برای فضاهای سبز شهرهای شمال که با انواع درختان جنگلی عجین شده است از درختان و درختچه‌های بومی استفاده کنیم زیرا گونه‌های بومی، مقاوم هستند و از نظر زیبایی و هرس‌خوری، قابلیت لازم را دارند و این گونه های را باید شناسنامه دارشان کرد.

این دانش آموخته دانشگاه آزاد واحد تهران برای رفع این نیاز فضاهای سبز شهرهای شمال بر ضرورت برگزاری نمایشگاه های گونه های درختی و درختچه ای در استان های شمالی تاکید کرد و گفت : در جنگل های شمال گونه های نظیر راش و انجیلی و مَمْرَز و سُرخدار وجود دارد که برای این منظور بسیار مناسب است اما نیاز به معرفی دارد.

بر اساس اطلاعات منابع موجود ، درختانی همچون انجیلی و آزاد و داغداغان، در برابر طوفان مقاوم هستند و اهمیت چنین گونه‌هایی در هنگام بلایای طبیعی روشن است.

وی معتقد است برای پیشبرد هر راهبرد و اموری از جمله مورد یاد شده باید مبحث را علمی دید و از نتایج تحقیقات و پژوهش استفاده کرد تا بهره وری را افزایش داد.

صدوقی همچنین یادآور شد: امروز مدیریت شهری در هر بخشی از آن علمی است، نمی شود با بدون داشتن دانش روز مربوط امورات را با چشم اندازهای روشن و بدون دغدغه پیش برد و راهبرد مشارکت شهروندان در امور شهری افزایش داد.

وی بیان کرد : سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور باید نسبت به استفاده از گیاهان بومی هر منطقه در همان شهر با دستورالعملی را صادر کند و استانداری هر استان هم آن را به شهرداری های هر شهرستان ابلاغ کند تا استفاده گیاهان بومی در هر منطقه نهادینه شود.

به اعتقاد کارشناسان امر گسترش زندگی شهری و دور شدن آدمی از طبیعت، فضای بسیاری از شهرها را نامطلوب و مصنوعی کرده و با توجه به ضرورت زندگی شهری، چاره ‌کار، سامان‌دهی ساختار شهری و همساز کردن آن با طبیعت است، بسیاری از درختان، آلاینده‌هایی همچون دی اکسید گوگرد و ترکیبات سرب را از هوا می‌گیرند و در بافت‌های خود نگاه می‌دارند که منجر به کاهش آلودگی هوا می‌شود. همچنین گیاهان، پرتو فرابنفش خورشید را که برای یاخته‌ها زیان‌بخش است، جذب می‌کنند و محیطی مطلوب برای زندگی بشر می‌سازند.

معاونت امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفت : وقتی صبحت از فضای سبز می کنیم به طور قطع اهدافی داریم که یکی از آن زیبایی است تا مردم لذت ببرند و همچنین یکسری نیازها و مشکلاتی داریم که باید رفع شود به طور مثال این مشکلات ممکنه کاهش گازهای گلخانه ای یا جذب ریزگردها یا کاهش آلودگی آب و خاک باشد لذا باید بر این اساس باید فضای سبز را مشخص کنیم.

دکتر نقی شعبانیان در گفت و گو با خبرگزاری جمهوری اسلامی با بیان این که فضای سبز باید پاسخگوی نیاز امروز و آینده باشد، اظهارداشت: لذا در بحث فضای سبز شهرهای شمال یا کمربند سبز شهرها که در مناطق غیرشمال مطرح است باید به این مهم توجه بشود.

وی خاطرنشان کرد: البته در شمال کشور ما گونه های بسیار خوبی داریم که هم می تواند نیازهای یادشده(ریزگرد و...) را برآورده کند بنابراین در شهرهای شمال گونه هایی داریم از نظر زیبایی و پاسخگویی به نیازها بسیار مناسب هستند که خیلی لزومی ندارد در فضای سبز این مناطق از گونه های غیر بومی استفاده کنیم اما با همه این احوال من گونه های غیر بومی را رد نمی کنم.

وی ادامه داد : در هیج کجای دنیا مرسوم نیست که ما بگوییم گونه های غیر بومی استفاده نشود به طور کلی چنین نگاهی وجود ندارد و درست هم نیست و گاها لازم است از این گونه ها نیز استفاده شود ولی تکیه ما باید بر گونه های بومی باشد چون به اندازه کافی گونه بومی زیبا در شمال کشور داریم.

شعبانیان تصریح کرد: من به تازگی در جلسات نهادهای مربوط در شهرستان های فریدونکنار و بابلسر تاکید کردم که در فضاهای سبز منطقه و شهرهای شمال باید از گونه های بومی استفاده شود و ما هم کمک می کنیم و هیج محدودیتی در این ارتباط نداریم.

معاونت امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور یادآور شد: متاسفانه در زمان حاضر گسترش گونه های غیر بومی در شهرهای شمال زیاد شده است که برای رفع آن راهکاری هم وجود دارد.

وی اضافه کرد : نکته مهم دیگر این که وقتی که گونه غیر بومی وارد یک منطقه شود، مهاجم بودن ، ورود آفات و آسیب به آب و خاک از جمله مباحثی هست که می تواند به همراه داشته باشد.

به گفته شعبانیان امروز اطلاعات کافی برای استفاده از گونه ها برای فضاهای سبز شهرها در دنیا و کشورمان وجود دارد و باید در شمال کشور نیز از گونه های بومی استفاده شود چون آب و هوا و اقلیم منطقه خوب هست احتمال خیلی از مهاجم بودن گونه ها وجود دارد لذا ما گونه هایی باید استفاده کینم که مشکلات یادشده را نداشته باشد.

وی گفت : اگر قرار است در برخی از فضاهای سبز شهرها از گونه های غیر بومی استفاده شود باید گونه های شناخته شده باشد و پیامدهای آن بررسی و موارد مورد نظر را لحاظ می کنیم.

معاونت امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری شمال کشور اظهارداشت : ما در شمال کشور نسبت به سایر نقاط که غیر جنگلی است حساسیت بیشتری داریم و جنگل های هیرکانی به خاطر اهمیت بالایی که دارد باید برای حفظ آن حساس باشیم و نهایت دقت را بکنیم و در نهایت آفات و امراض وارد این عرصه ها نشود.

وی خاطرنشان کرد: از پیشنهاد شما( خبرنگار ایرنا )مبنی بر استفاده از گونه های بومی در فضاهای سبز شهرهای شمال طبق یک دستور العمل وزارت کشور به شهرداران را استقبال می کنم و این راهبرد باید در همه جای کشور اجرایی شود.

شعبانیان با بیان این که در شمال کشور ذخایر ژنتیکی قوی وجود دارد، افزود: در داخل جنگل خیلی از گونه ها که آفت می گیرند ما نمی توانیم آنها را سمپاشی کنیم و یا کاری انجام دهیم لذا از نظر ژنتیکی بحثی داریم با عنوان "برونجا"، یعنی آن گونه را از داخل جنگل خارج می کنیم و در مکانی مشخص اگر لازم بود سمپاشی می شود اما با کشت گونه های بومی در فضاهای سبز شهرها در عمل یک حفاظت برونجا را هم داریم انجام می دهیم که آنها را می شود سمپاشی کرد که از این جنبه هم بسیار مهم است.

۳۰ درصد شهرها را فضای سبز شهری تشکیل می دهد

مدیرگروه و عضو هیات علمی رشته مهندسی فضای سبز دانشگاه آزاد اسلامی چالوس گفت : در طراحی های فضای سبز و کشت ترجیحا پیشنهاد می شود از گیاهان بومی برای فضاهای سبز شهری استفاده می شود اما از اینکه بگوییم از گونه های غیر بومی نباید استفاده شود در هیچ جای دنیا چنین ضوابطی وجود ندارد.

محمدعلی گلستانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : درصورتی اگر به توسعه پایدار بیندیشیم در طراحی فضای سبز و کشت باید تلفیقی از گیاهان بومی و غیر بومی باشد اما در برخی از فضاهای سبز شهری متاسفانه به این موضوع توجه نشده است.

وی بیان داشت : امروز تنوع گونه های گیاهی مانند انجیلی، آزاد، داغداغان در شمال کشور داریم و بسیار زیبا هستند منتهی در کنار این گیاهان، گیاه تور هم که از کشور هلند است دیده می شود و یک زیبایی خاصی به فضاهای سبز می بخشد.

مدیرگروه و عضو هیات علمی رشته مهندسی فضای سبز دانشگاه آزاد اسلامی چالوس گفت : در برخی از نقاط هم در فضاهای سبز شهری گیاهانی کاشته شده که متاسفانه بیماری زا است به عبارتی این گیاهان می تواند سبب ابتلا افراد به آلرژی شوند.

گلستانی خاطرنشان کرد : حدود ۳۰ درصد شهرها را، فضای سبز تشکیل می دهند اما متاسفانه در کانون نظام مهندسی از کارشناسان و متخصصان دانش آموخته این رشته استفاده نمی شود زمانی که این دسته از افراد تحصیلکرده نباشند حقوق شهروندان هم زیر سووال می رود.

وی تصریح کرد : نتیجه این کم توجهی ها آن است مهندسان عمران در طراحی فضای سبز، فضای سبز را خطی و میادین هم با کاربری اجتماعی محاسبه می کنند درحالی که فضاهای خطی تحت هیچ شرایطی برای پارک و تفریح نیست.

برخی از کارشناسان معتقدند که پوشش گیاهی هر شهر باید بیانگر خصوصیات همان شهر نیز باشد به طور مثال کاشت درخت صنوبر که بعد از ۱۵ سال ممکن است با وزش باد افتاده شود چه توجیهی دارد و چرا به جای درخت چنار، از درختان بومی نظیر اَفرا و وَن استفاده نمی‌ شود.
بر اساس منابع موجود ، تمام شهرهای شمال ایران در گذشته نه چندان دور، جنگل بود و بهترین گزینه برای فضای سبز شهری استفاده از همان گیاهان بومی منطقه است که پیش از گسترش شهرها به طور طبیعی در محل مورد نظر می‌رویید.
به گفته محققان جنگل برای درخت‌کاری در شهر، گونه‌های پهن‌برگِ پاکوتاه و یا سوزنی‌برگان پاکوتاه و توپی مناسب هستند، برای کاشت درختان در محیط شهری، باید شکل و اندازه درخت و همچنین لاشبرگ و گیاخاکِ محل کاشت، در نظر گرفته شود.

فضای سبز شهری شامل پارک و کنار خیابان است، با این تفاوت که در پارک به اعتقاد این محققان از درختان بزرگ‌تر و متنوع‌تری می‌توان استفاده کرد، درخت مناسب برای کنار خیابان، نباید تاج خیلی بزرگ و تنه خیلی قطور پیدا کند و ارتفاعش از سه تا پنج متر بیشتر نشود.
برخی از صاحبنظران هم معتقدند در شهرهای شمال باید درختانی کاشته شود که گل داشته باشند زیرا در این منطقه، کمبود رنگ سبز وجود ندارد و درختان میوه نیز مناسب است.
بنابراین کاربرد فضای سبز شهری فقط زیبایی ظاهری نیست و باید در انتخاب گیاه و طراحی آن همه مسائل از جمله هم‌خوانی با محیط زیست منطقه در نظر گرفته شود.
دست کم ۳۰۰ نوع درخت از تیره‌های مختلف در احداث فضای سبز شهری کشور به کار می‌رود.