جای خالی مزارع پرورش صدف دو کفه ای مروارید ساز در آب های قشم

جزیره قشم با وسعت یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع بزرگترین جزیره ایران محسوب می شود و جمعیت آن مطابق آمارهای موجود نرخ رشد سالیانه معادل ۳.۲ درصد را دارد. این جزیره دارای استعدادهای منحصر به فردی در زمینه توسعه صنایع شیلات، انرژی، نفت، گاز و پتروشیمی است.

سواحل شمالی و جنوبی این جزیره از نظر امواج سالیانه وضع مناسب و آرامی دارند و بستر نرم و لایروبی طبیعی آبراه آن توسط جریان های آبی استعدادی مناسب برای احداث مزارع پرورش دو کفه ای های مروارید ساز در نگین خلیج فارس است.

تحقیقات انجام شده در خصوص گونه های مختلف دو کفه ای های پرورشی در مناطق مختلف دنیا نشان داده است که فاکتورهایی مانند دما، شوری، اکسیژن، کدورت آب، میزان کلروفیل، موجودات مزاحم، حفار و شکارچی، جریانات و امواج دریایی، جنس بستر و میزان گل و لای و آلودگی ها، اثر مستقیم بر روی تکثیر، رشد و مرگ و میر و سرانجام تولید مروارید دارند که به نظر می رسد جزیره قشم مکان مناسبی برای احداث مزارع پرورش دو کفه ای مروارید ساز باشد.

خلیج های محصور، مناسب ترین مکان ها برای مزارع پرورش مروارید هستند که محافظت خوبی از سازه های پرورش مانند کلک ها و قفس ها ارایه می کنند. آب های کم عمق ساحلی، یعنی جایی که دریا در بیشتر ایام سال آرام است، نیز به عنوان یک مکان مناسب در نظر گرفته می شود که جزیره قشم از این جاذبه ها و مکان های مناسب برای احداث مزارع یادشده برخوردار است.

همچنین با توجه به شهرت و اهمیت خلیج فارس و داشتن مقام نخست مناطق مروارید ساز دنیا، تعیین مکان های مناسب احداث مزارع پرورش صدف از سوی شیلات این شهرستان مرزی و منطقه آزاد قشم می تواند با وجود زیستگاه های صدف در اطراف جزیره ناز، ساحل دو کوهک و ساحل نقاشه و وجود نیروهای فعال جوان و علاقمند در این جزیره با راه اندازی کارگاه های پرورش و آموزش افراد، بسیار ارزشمند و کمک کننده به اقتصاد کشور باشد.

حتی می توان امیدوار بود که با سرمایه گذاری اصولی و با برنامه ریزی درست بتوان بازارهای تجاری مروارید جهان را تحت تاثیر قرار داد و حتی موقعیت های حساسی را در تجارت بین المللی مروارید و صدف کسب کرد.

شیلات منبع مهمی برای اشتغال و در آمد ساحل نشینان به ویژه در کشورهایی که از این منبع خدادادی برخوردارند است، گروه های بسیاری از اقشار جامعه از طریق شیلات و صنایع وابسته به آن امر معاش می کنند و شاید به همین دلیل است که کشورهای وابسته به محیط های دریایی، سالیانه میلیون ها دلار برای حفظ ذخایر خود هزینه کرده و دانشگاه ها، سازمان ها و مراکز تحقیقاتی مهمی را برای این کار و در این زمینه تاسیس می کنند.

کشور ما نیز برای گریز از بن بست تک محصولی بودن (اتکای صرف به در آمد نفتی) و غنی کردن بنیه اقتصادی، نیاز به متنوع ساختن منابع ارزی خود دارد و بدون شک یکی از راه های مهم برای تحقق این هدف، تقویت صنایع شیلاتی و از جمله کشت و پرورش و تولید انبوه صدف های مروارید ساز و به دنبال آن، ایجاد کارگاه های هسته گذاری، ایجاد مزارع کشت مروارید و تولید انواع مروارید نیمه و گِرد و صدور آن به بازارهای جهانی به منظور ارز آوری است.

امروزه با وجود داشتن مناطق وسیع و مستعد در کرانه های خلیج فارس به ویژه آب های جزیره قشم، در آینده ای نه چندان دور، مروارید و حتی کفه های صدف های مروارید ساز و صنایع وابسته به آن نیز می تواند از نظر اهمیت در کنار نفت، خاویار، پسته و سایر اقلام جای گرفته و یکی از منابع مهم کسب در آمد ارزی برای کشور رو به توسعه ما باشد که برای تحقق این امر، باید توان بالقوه منابع صدف مروارید ساز از آب های جنوبی کشور را به فعالیت کشیده و از این طریق، گامی در پیشبرد کشور به سوی تولید برداشت.

در این میان بدون تردید، نرم‌ تنان یکی از شاخه‌ های بسیار ارزشمند می‌ باشند که علاوه بر نقش مهم در اکو سیستم‌ های آبی، دارای کاربردهای زیادی برای بشر می باشند که یکی از مهمترین این مصارف، قابلیت تولید مروارید است.

با توجه به وجود گونه های ارزشمند مروارید ساز در خلیج فارس و با عنایت به شرایط هیدرو بیولوژیکی مناسب این خلیج برای پرورش مروارید، لزوم توجه به بحث پرورش مروارید و به فعل در آوردن ظرفیت های بالقوه در این زمینه، بسیار ضروری به نظر می رسد.

به خصوص اینکه در طی سالیان اخیر شاهد روند نزولی صید ماهی و سایر آبزیان و بالطبع کاهش چشمگیر درآمد صیادان و ساحل نشینان به عنوان تنها درآمد آنها هستیم. از این رو لزوم معرفی فرصت های جدید سرمایه گذاری و اشتغال، بیش از پیش نمود پیدا می کند.

امروزه برداشت بی رویه از ذخایر طبیعی در خلیج فارس عامل اصلی کاهش ذخایر صدف های مروارید ساز لب سیاه در ایران است که می توان با استفاده از تکنیک های تکثیر و احداث مزارع پرورش دو کفه ای های مروارید ساز در سواحل جزیره قشم برای احیا و بازسازی ذخایر این موجود دریایی در خلیج فارس و سرانجام ایجاد اشتغال در جزیره قشم قدم هایی را برداشت.

به نظر می رسد برای تحقق این مهم، فقط لازم است که کارشناسان شیلات و سازمان منطقه آزاد قشم با تعیین محدودیت پراکنش و بررسی وضعیت کامل بسترهای طبیعی صدف مروارید ساز و انتخاب گونه مناسب و تجاری، آن را برای کشت این صدف در دستور کار قرار داده و با توجه به وضعیت بازار، مسایل فنی و اقتصادی، شناسایی مناطق مستعد از نظر بیولوژیکی برای رشد و بازماندگی گونه های انتخاب شده و تهیه نقشه مناطق پرورش صدف مطابق با روش های استاندارد کار را آغاز کنند.

از آنجایی که مجموعه ای دست نخورده از ذخایر غنی دریایی شامل مرجان ها، آلگ و صدف های دریایی در اطراف جزیره قشم وجود دارد می توان با اجرای موارد یادشده زمینه احداث مزارع پرورش صدف دو کفه ای های مروارید ساز را فراهم و اشتغال خوبی برای مردم جزیره به وجود آورد.

مروارید تنها سنگ جواهری است که از موجود زنده بدست می آید و تا قبل از اکتشاف و بهره برداری از ذخایر نفت در خلیج فارس، تجارت مروارید و فرآورده های جانبی آن محور اقتصاد منطقه بوده است.

صدف مروارید یا صدف مروارید ساز جانوری آبزی است. آنها نرم‌ تنانی دو کفه‌ ای از خانواده نرم‌ تنان بالدار هستند که در خود تولید مروارید می‌کنند. در این صدف‌ ها لایه‌ ای صدفی و سخت به نام نقیر وجود دارد.

این صدف ها بسترهای صخره ای و سخت را برای زیست انتخاب می کنند و به وسیله رشته ابریشم مانند خود، به بسترها می چسبند.

گر چه همه نرم تنان از طریق ترشح نقیر قادر به تولید مروارید هستند، اما هر نقیری مروارید با ارزش اقتصادی محسوب نمی شود. مروارید حاصل سالها رنج و تلاش صدف مروارید ساز برای ایجاد لایه ها و پوشش در اطراف جسم خارجی وارد شده در لای دو کفه صدف می باشد.

خلیج فارس تا قبل از دهه ۱۹۶۰ تامین کننده ۸۰ درصد مروارید طبیعی جهان بوده است که در نوع خود از نظر کیفیت و شکل، بالاترین شهرت را داشته است.

آبهای خلیج فارس در برگیرنده انواع این صدف هاست که برخی از آنها ارزش تولید مروارید و گوشت را دارند و پوست برخی از صدف ها نیز دارای ارزش صادراتی است.

همچنین پوست، گوشت و مروارید صدف لب سیاه در صنایع منبت کاری، دکمه سازی، داروسازی، خوراک دام و طیور و تزیینات کاربرد دارد.

صدف دو کفه ای مروارید ساز محار صغیر Pinctada radiata بیشتر بین ۵۰ تا ۶۵ میلی متر است و حداکثر اندازه آن به ۱۶۰ میلی متر می رسد و در بسترهای صخره ای و تخته سنگی و لا به لای مرجان ها در ناحیه زیر جزر و مدی یافت می شود.

صدف دو کفه ای مروارید ساز زنی Pteria penguin دارای دو کله نامتقارن ولی مساوی است. زائده کوچک بال مانند دارد. اندازه صدف بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلی متر است و پراکنش این صدف در خلیج فارس شامل سواحل امارات متحده عربی و عمان است.

صدف مروارید ساز محار کبیر یا صدف لب سیاه Pinctada margaritifera داخل کفه ها دارای لایه مرواریدی رنگین کمانی بسیار درخشان با حاشیه به رنگ سیاه یا سبز تیره مایل به خاکستری است که سبب شده این دو کفه ای به نام صدف لب سیاه نیز نامیده شود. اندازه معمول این صدف بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلی متر است.

صدف دو کفه ای مروارید ساز زنی بالدار Pteria marmorata دارای اکثر مشخصات مربوط به صدف Pteria penguin است ولی زائده بال مانند آن بلندتر بوده و اندازه صدف نیز بزرگ تر و تا حدی ستبرتر است.

این چهار صدف دو کفه ای از جمله گونه های مروارید ساز معروف جهان هستند که در خلیج فارس وجود دارند.

خلیج فارس با گستره نزدیک به ۲۳۷ هزار و ۴۷۳ کیلومتر مربع بین ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده است و جزیره زیبای قشم، همچون نگینی بر پهنه آب های نیلگون آن می درخشد.

این جزیره با وسعت یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر از توابع هرمزگان است و ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.

شهرستان قشم شامل جزیره‌های قشم، هنگام و لارک با حدود ۱۵۰ هزار نفر جمعیت از تنگه هرمز به موازات ساحل استان هرمزگان به طول ۱۵۰ و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر در میان آب‌های خلیج فارس گسترده شده است.