عزاداری باشکوه زینبیه اعظم زنجان در قاب تاریخ

 دسته زینبیه زنجان گردهم‌آیی عشاق سفیر دشت کربلاست که می‌آیند تا همراه با قدم‌های زینب (س) گام بردارند و تسلای دل داغدیده اش باشند، امروز زینبیون برای بیان عظمت جانسور فاجعه کربلا و یادآوری حال و روز اسرای آن که در راه حفظ و احیای اسلام نبوی، آگاهانه قدم در این مسیر نهادنند همنوایی می کنند.

جریان امروز جریانی است که در آن قرار است دردهای پیام‌آور واقعه عاشورا یک‌بار دیگر و پس از سال ها از زبان مردمی که همه ساله به عشق سالار شهیدان در این دسته حضور یافته‌اند، طنین‌انداز شود.

ای آئینه تمام نمای صبر و ایثار، تو را به چه نام بخوانم که نامت یادآور حماسه عاشورا و اسارت و غربت یتیمان کربلاست ... امروز باز هم شاهد شور دیگری در پایتخت شور و شعور حسینی هستیم، شوری که به یاد شیر زن دشت کربلا و به یاد دلاوری‌های علی گونه پیام‌رسان دشت کربلا شکل می‌گیرد.

 نگاهی گذرا به شکل گیری زینبیه اعظم زنجان
با فرا رسیدن ماه‌های محرم و صفر بیرق عزا در هر شهر و دیاری برپا می شود و همه یکسره سیاه پوش می شوند و هر شهر و روستایی به سبک و سیاق خودش به عزاداری می پراز، چند سالی است که حرکت دسته عزاداری زینبیه و حیسنیه زنجانی ها مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. دسته حسینیه در روز هشتم محرم و دسته عزاداری زینبیه در روز یازدهم محرم با حرکتی آرام و حزن آلود به سمت امامزاده سید ابراهیم حرکت می کنند.

دسته زینبیه زنجان جزو قدیمی‌ترین مراسمات عزاداری زنجانی هاست که از محل مسجد زینبیه در محله زینبیه آغاز می شود و چند صد هزار نفر در این مراسم شرکت می کنند، میزان نذور نقدی و قربانی های مسجد زینبیه اعظم زنجان بعد از حسینیه اعظم زنجان در تمام کشور بی نظیر است و نشان از ارادت قلبی مردم شهر به این مراسم باشکوه دارد.

داستان شکل گیری زینبیه بسیار شنیدنی است. چیزی در حدود چهارصد سال قبل در فاصله سال های بین ۱۰۲۰ تا ۱۰۲۲ هجری قمری مکان فعلی زینبیه در که در داخل کهن دژ زنجان قرار داشته یک باغچه پرورش گل محمدی بوده است، صاحب باغچه با فرارسیدن ماه محرم و صفر هر روز ناله یا زینب را از گوشه و کنار باغچه می شنود.

بنابراین تصمیم می گیرد تا این باغچه را به صورت تکیه ای وقف عزاداری کرده و دو ماه محرم و صفر را در این باغچه مراسم عزاداری برپا می کند، صاحب باغچه اما وصیت می کند که این سنت پس از مرگش نیز همچنان پابرجا بماند، در سال ۱۰۹۲ هجری قمری برای اولین بار یک تکیه با تیرهای چوبی در این باغچه برپا می شود و سال ها مراسم عزاداری در این تکیه برگزار می شود.  

پپس در سال ۱۲۹۲ هجری قمری زنی به نام زینب خانم هزینه ساخت یک مسجد در این مکان را متقبل می شود و تکیه ساده چوبی جایش را به مسجدی شبستان دار و کوچک می دهد، تا سال ۱۳۹۵ هجری قمری مسجد به همان شکل باقی می ماند تا اینکه در این سال به همت نذورات مردمی مسجد تجدید بنا می شود.

زینبیه اعظم زنجان هنوز هم با تمام توسعه یافتن هایش در کوچه پس کوچه های پر پیچ و خم محله زینبیه و دیوار به دیوار خانه های مسکونی قرار دارد، در چند سال اخیر بارها مسجد مورد بازسازی قرار گرفته اما بافت اصلی آن دست نخورده باقی مانده است.

 متاسفانه هیچ وقف نامه و یا سندی که قدمت دقیق ان مسجد را نشان دهد در دسترس نیست و تنها شواهد شفاهی گویای قدمت این بنا است.

 عزاداری عظیم زینبیه زنجان، وحدت و یکپارچگی شیعیان

 عزاداری عظیم زینبیه زنجان، وحدت و یکپارچگی شیعیان و عاشقان خط سرخ امام حسین (ع) را به تصویر کشیده و جلوه ای از عشق و دلدادگی خود را به سرور و سالار شهیدان به نمایش می گذارند.

در مسیر حرکت دسته عزاداری زینبیه اعظم زنجان، نذورات نقدی و غیرنقدی زیادی به زینبیه اعظم زنجان اهدا و همچنین هزاران راس گوسفند، گاو و گوساله به صورت زنده اهدا و یا در مسیر حرکت دسته ی عزاداری ذبح می شوند.

این مکان مقدس تا سال ۱۰۸۵ ‪ هجری قمری همچنان بصورت تکیه در داخل باغ مورد استفاده مومنان قرار می ‌گرفت، ولی با توسعه شهر زنجان، واحدهای مسکونی اطراف آن را فراگرفت

این مکان مقدس تاکنون سه ‌بار تجدید بنا شده است که یک مرحله آن با هزینه فرد خیری بنام 'جمیله خانم' و مراحل دیگر نیز به ‌همت و یاری شهروندان متدین زنجان، صورت گرفته است.

در چند سال اخیر نیز برای رفع کمبود فضا چهار باب از ساختمان‌های همجوار مسجد خریداری شده و در توسعه مسجد زینبیه اعظم زنجان از آن استفاده شده است.

پژوهشگر و مدرس دانشگاه، در خصوص تاریخچه و میزان قدمت مسجد زینبیه اعظم زنجان می گوید که این مسجد داخل کهن دژ اصلی خاستگاه شهر زنجان است و در قلب مرکزی شهر قرار دارد.

دکتر ثبوتی تاکید می کند : متاسفانه وقف‌نامه و یا کتیبه‌ای در خصوص مسجد زینبیه اعظم زنجان در دست نیست. "بنای مسجد فعلی، قدمتی ۱۳۰ ساله دارد و به عبارتی در سال ۱۳۰۰ هجری قمری احداث شده است.

این مسجد یکی از مساجد شبستان شهر زنجان با قوس‌های یک مرکزی است و دارای سبک معماری اسلامی بوده و با پوسته سنتی از سازه مدرن ساخته شده است.
 
ورود دومین مسجد بزرگ زنجان به فهرست میراث ملی 

مسجد زینبیه زنجان در تاریخ ۲۰ تیرماه سال ۹۰ با شماره ۲۹۹۶۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

پرونده ثبتی این اثر ارزشمند در شورای سیاست‌گذاری بهمن  ۸۹ تأیید شد و اکنون شماره ثبت آن ابلاغ شده است. ثبت این پرونده، ضمن رعایت حقوق مالکانه مسجد زینبیه تحت نظارت، مراقبت وزارت میراث‌فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری است، هرگونه اقدام و عملیاتی که منجر به تخریب یا تغییر هویت این بنا شود، ممنوع است.

مرمت و بازسازی مسجد زینبیه تنها با تأیید و نظارت  وزارت  میراث‌ فرهنگی ممکن است تخلف از آن‌ها برابر مواد ۵۵۸ تا ۵۶۹ از کتاب پنجم قانون مجازات‌های اسلامی تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده، جرم محسوب می‌شود و مرتکب، مشمول مجازات‌های قانونی خواهد شد، این مسجد یکی از اماکن متبرکه و مورد احترام خاص مردم زنجان، شهرستان‌های همجوار و حتی سایر استان‌های کشور است.

دسته عزاداری زینبیه اعظم زنجان همه ساله همزمان با یازدهم محرم الحرام(یوم الزینب) با حضور خیل عظیمی از عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) برگزار می شود. حرکت این دسته عزاداری امسال نیز از ساعت 16 آغاز خواهد شد.