به گزارش روز شنبه ایرنا، جنگی که آتش آن در ۲۴ فوریه (۵ اسفند) افروخته شد، فرصت مناسبی بود تا ناتو به سال‌ها انتقاد از عملکرد و نیز به سوال‌ها در مورد دلیل ادامه فعالیتش پس از چنگ سرد پاسخ داده و آینده خود را تضمین کند.
جنگ اوکراین وارد ششمین ماه خود شده و این سازمان که تلاش برای گسترش و نیز تحرکاتش در نزدیکی مرزهای روسیه خود عامل جنگ شد، اقدام موثری برای پایان دادن به آن انجام نداده است. بی‌میلی ناتو به ایجاد منطقه پرواز ممنوع در اوکراین در بحبوحه جنگ، امتناع از درگیری مستقیم با روسیه در کنار مسائلی که از گذشته گریبان‌گیر این سازمان بوده، احتمال موفقیت تشکیل پیمانی مشابه را در خاورمیانه، با سوال جدی مواجه و آن را به طرحی از پیش شکست خورده تبدیل می‌کند.
پیشینه خبر
امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه ۲۷ نوامبر ۲۰۱۹ (۶ آذر ۱۳۹۸) در اظهاراتی از عبارت «مرگ مغزی» برای توصیف وضعیت ناتو استفاده کرد. وی همچنین در این اظهارات به «نبود هماهنگی بین تصمیم راهبردی ایالات متحده با شرکای ناتو» انتقاد کرد.
وی بر تشکیل قدرت «دفاع مستقل اروپا» تاکید و «اهداف راهبردی ناتو» را نیازمند توضیح خواند.
ناتو پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و انحلال پیمان ورشو دیگر دلیل موجهی برای ادامه فعالیت نداشت. به همین دلیل هر از چندگاهی فعالیتش مورد انتقاد سیاستمدارن اروپایی که کشورشان مجبور بود بخشی از هزینه‌های این پیمان را بپردازد، قرار می‌گرفت؛ پیمانی که دیگر تنها هدف مشخص آن توسعه هژمونی آمریکا آن هم به خرج دیگر کشورها بود.
از دیگر سو، پیمانی که در سال ۱۹۹۰ میلادی قرار بود «حتی یک اینچ به سمت شرق گسترش نیابد»، با عضویت بیشتر کشورهای اروپایی (از سال ۱۹۹۰ تا کنون، ۱۴ کشور از جمله لهستان، مجارستان، چکسلواکی و بیشتر کشورهای بالتیک به ناتو پیوسته‌اند) و نزدیک شدن روز به روز به روسیه، به تهدیدی آشکار برای مسکو بدل شد.
کرملین بارها در مورد گسترش ناتو در نزدیکی مرزهایش هشدار داد. حتی دلیل جنگ اوکراین همین نگرانی و تلاش‌های کی‌یف برای پیوستن به پیمان دفاعی غرب مطرح می‌شود. این جنگ در ابتدا با اتحاد جبهه کشورهای غربی در برابر روسیه به ظاهر توانست ناتو را تقویت و فعالیتش را توجیه کند.
کشورهای بیشتری نیز درخواست ادغام در این پیمان دفاعی را رسما اعلام کردند. درخواست فنلاند و سوئد برای عضویت در این پیمان دفاعی حتی به دلیل پایان دادن به موضع تاریخی «بی‌طرفی» دو کشور در درگیری‌ها خبرساز شد. لهستان از اعضای ناتو نیز برای ساخت پایگاه‌های نظامی جهت استقرار دائمی نیروهای این پیمان اعلام آمادگی کرد.
آیا پیمان دفاعی غرب در واقعیت هم قدرت گرفته و برای تضمین امنیت اعضای خود اقدامی عملی خواهد کرد؟
اهمیت موضوع
ادوارد لوکاس، عضو غیرمقیم مرکز تحلیل سیاست اروپا چندی پیش در تحلیلی برای نشریه فارن پالسی با اشاره به آنچه «احیا و تجدید حیات ائتلاف نظامی ناتو» گفته می‌شود به نقل از وزیر خارجه لیتوانی آن را «ماه عسل» کوتاه خواند و نوشت: با ادامه و تداوم این درگیری‌ها، تنش‌ها خود را نشان می‌دهند و این ائتلاف همچنان متزلزل است.
وی با اشاره به اینکه از زمان آغاز جنگ اوکراین، ناتو با بررسی عضویت اعضای جدید، کمک‌های نظامی به اوکراین، افزایش نیروها در پایگاه‌های نظامی و حضور فعالانه و چشم‌گیری از خود نشان داده است، نوشت: وضعیت چندان هم خوش آب و رنگ نیست. با وجود اینکه ظاهرا ناتو از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین، متحد و هدفمند است، اما این ائتلاف نظامی منسوخ و بی‌قواره به نظر می‌رسد.
جنگ اوکراین، نام ناتو را به عبارتی پرتکرار در اخبار جهان تبدیل کرد اما در عمل این نهاد بر خلاف آنچه در ابتدا به نظر می رسید از رویارویی مستقیم با روسیه و یا حتی اقدامات عملی برای حمایت از اوکران در عرصه دفاعی سرباز زد.
تنها چند هفته پس از آغاز جنگ در اوکراین، ولودیمیر زلنسکی رئیس جمهوری و تعدادی دیگر از مقامات این کشور، بارها از ناتو خواستند منطقه پرواز ممنوع بر فراز این کشور ایجاد کند تا تهدید جنگنده‌ها و دیگر پرنده‌های نظامی روسیه خنثی شود. اما این درخواست رد شد و رهبران ناتو اعلام کردند تمایلی برای انجام این کار ندارند؛ چون می‌ترسند این اقدام، آنها را به جنگی گسترده با روسیه بکشاند.
در حالی که اروپا سالهاست با مشارکت در هزینه‌های ناتو از برنامه دفاعی مستقل خود نیز بازمانده، امروز با تردیدی جدی در مورد میزان تعهد این پیمان نظامی به تضمین امنیت کشورهای اروپایی عضو، مواجه است. مساله‌ای که ویلیام برنز دیپلمات پیشین آمریکا به آن اشاره کرده است.
فارن پالسی در مطلبی از وی تداوم حضور پرقدرت آمریکا در ناتو را عامل کاهش قدرت بازدارندگی کشورهایی اروپایی دانست و نوشت: با وجود افزایش بودجه دفاعی کشورهای اروپایی در سال ۲۰۲۲، حفظ تسلط بر امنیت اروپا کالای لوکسی شده است که آمریکا دیگر به آن نیازی ندارد.
این رسانه آمریکایی، اطمینان اروپایی‌ها به حمایت نظامی آمریکا را عامل کاهش توان بازدارندگی بومی آنها دانست و نوشت: اروپایی‌ها با اطمینان از حمایت واشنگتن، پول‌هایشان را برای دیگر اولویت‌ها خرج می کنند زیرا تصورشان این است که حوزه دفاعی را به آمریکا سپرده‌اند.
اما جنگ اوکراین نقش شوک درمانی را برای اروپا داشت و دیگر برای مقابله با تهدیدات، خود را پشت سپر دفاعی آمریکا پنهان نمی‌کند. افزایش بودجه دفاعی کشورهای مختلف اروپایی از جمله آلمان و لهستان بعد از شروع جنگ اوکراین را می‌توان دلیل این مدعا و نتیجه بی اعتمادی اروپا به ناتو قلمداد کرد.
ارزیابی
جاستین لوگان ستون نویس فارین پالسی می‌گوید که ائتلاف آتلانتیک شمالی یک اتحاد گران قیمت و قدیمی است که قادر به پاسخ دادن به چالش‌های مدرن نیست. تلاش های ایالات متحده برای نقش رهبری در صحنه امنیتی اروپا، بسیار گران است و واشنگتن دیگر نمی‌تواند از عهده آن برآید
در متن این پیمان‌نامه آمده است: ناتو به حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلاف‌ها متعهد است. اگر تلاش‌های دیپلماتیک شکست بخورد، این [پیمان] آن قدرت نظامی را دارد که وارد عملیات مدیریت بحران شود.
عملکرد ناتو در سال‌های اخیر کشورهای اروپایی را در مورد پناه گرفتن زیر این چتر دفاعی مردد کرده بود. چندی پیش اما روزنامه لا وانگواردیا با ابراز تردید در مورد دامه فعالیت این نهاد تا سال ۲۰۳۰، نوشت: متحدان دیگر به خوبی نمی‌دانند که کاربرد ناتو واقعاً برای چیست. اما جنگ اوکراین فرصتی بود تا این پیمان نظامی و دفاعی در عمل نیز کارکرد و میزان تعهد به امنیت کشورهای عضو را نشان دهد و هم‌زمان نیز کارکرد ائتلاف‌های مشابه را زیر سوال ببرد.
عبدالله دوم شاه اردن ۲۳ ژوئن (۲ تیر) در گفت‌وگو با شبکه آمریکایی «سی ان بی سی» از امکان تشکیل یک ائتلاف نظامی در خاورمیانه همانند پیمان ناتو سخن گفت و از آن حمایت کرد.
نگاهی به کارکرد گذشته و حال ناتو از یک سو و بی‌میلی کشورهای عربی برای ورود به تعارض با ایران از سوی دیگر، شکل‌گیری آنچه «ائتلاف امنیتی خاورمیانه» یا ناتوی عربی و یا ناتوی عربی- صهیونیستی نامیده می‌شود را به طرحی از پیش‌شکست‌خورده تبدیل می‌کند.
در حال حاضر ایران با عربستان مذاکراتی را پیش برده که در بخش امنیتی موفق بوده و حتی دورنمایی برای از سرگیری روابط دو کشور ایجاد کرده است. همچنین امارات قرار است به زودی سفیری به ایران اعزام کند. ایران با مصر نیز مذاکراتی انجام داده و حتی گروهی از سران سیاسی و نظامی مصر اعلام کرده اند که با هرگونه مشارکت قاهره در ائتلاف نظامی علیه ایران مخالف هستند.
همچنین گفت‌وگوهایی بین ایران و اردن با وساطت عراق انجام شده است. وزارت خارجه اردن نیز اعلام کرده که ناتوی عربی به معنای آن چیزی که در رسانه‌ها مطرح شد، به امان پیشنهاد نشده است.
ناکارآمدی پیمان دفاعی نظامی مشابه ناتو در منطقه چنان دور از ذهن و واقعیت موجود است که ظاهرا آمریکا نیز از طرح عقب‌نشینی کرده است. رسانه‌ها و مقام‌های آمریکایی که پیش از سفر بایدن احتمال اجرای این طرح را قوی می‌دانستند.خبرگزاری رویترز به تازگی در گزارشی عنوان کرد بایدن این ایده را در جریان سفرش به عربستان سعودی با سران ۹ کشور عربی در میان گذاشت، اما هیچ حمایت علنی از سوی کشورهای عربی از تشکیل محوری برای تأمین امنیت در منطقه مشاهده نشد.
یک مقام ارشد دولت آمریکا در مصاحبه با رویترز گفت: این مسئله در حال حاضر یک ایده است. چارچوبی برای آن وجود ندارد.
نظر شما