تغییر پارادایم در شراکت راهبردی تهران - مسکو

روابط راهبردی ایران و روسیه همانند قرارداد استراتژیک ۲۰ ساله که طی سال‌های اخیر، مقامات غربی را نگران ساخته بود تا با اظهارات «روس هراسانه» در صدد تیرگی روابط دو کشور برایند، بار دیگر با سفر مهم «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه به ایران، برجستگی یافت؛ سفری که در آن پوتین با حجت‌الاسلام «سیدابراهیم رئیسی» رئیس جمهوری و رهبر معظم انقلاب دیدار و در زمینه‌های مختلف گفت وگو کرد.

ایران، الگوی موفق شکست تحریم
دال مرکزی توجه مقام‌های غربی و رسانه‌های وابسته به آنها، درد مشترک ایران و روسیه در زمینه تحریم است؛ موضوعی که آنها معتقدند ایران به دلیل چهار دهه تحریم، بیش از هر بازیگری در عرصه بین‌المللی می‌تواند خنثی‌کننده این ابزار فشار باشد و تجارب خود را نیز در این زمینه با متحدان خود به اشتراک خواهد گذاشت.

خبرگزاری «بلومبرگ» در گزارشی به اهمیت تجارب ایران برای روسیه در زمینه خنثی‌سازی تحریم‌ها اشاره کرد: روسیه یکی از اعضای گروه ۲۰ به شمار می‌رود که اقتصاد آن هفت برابر اقتصاد ایران است. با این حال، ایران به عنوان کشوری غنی از انرژی با جمعیتی حدود ۸۴ میلیون نفر که تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار داشته، می‌تواند مطالعات و تجربیات خود را به ویژه در زمینه فروش نفت خام، محافظت از چاه‌های نفت، تکنیک‌های دور زدن تحریم‌های صنعتی و شناخت گریزگاه‌ها را به روسیه انتقال دهد. البته به دلیل ادغام اقتصاد روسیه در اقتصاد جهانی، این امر برای مسکو دشوارتر از ایران است.

ایران می‌تواند مطالعات و تجربیات خود را به ویژه در زمینه فروش نفت خام، محافظت از چاه‌های نفت، تکنیک‌های دور زدن تحریم‌های صنعتی و شناخت گریزگاه‌ها را به روسیه انتقال دهد.برخی اما نگاهی عمیق‌تر به مساله دارند و معتقدند وزن تهران در معادلات منطقه‌ای و نیز در مشارکت راهبردی با روسیه هر روز سنگین‌تر از گذشته می‌شود که به نوعی یک تغییر پارادایم اتفاق افتاده‌ است.

به گزارش اندیشکده آمریکایی «شورای سیاست خارجی» (AFPC)، به دلیل انتقال تجارت ایران به روسیه، نقش تهران در حال تغییر است و اینک ایران به عنوان شریک ارشد و روسیه نقش درخواست‌کننده را بازی می‌کند.

براساس این گزارش، همکاری‌های راهبردی و طولانی‌مدت بین مسکو و تهران اینک به تدریج در حال تغییر است. براساس گزارش‌های موجود، در روزهای اخیر، مسکو و تهران برای تعمیق همکاری‌های خود در موارد مختلف توافق کردند. گفته‌ها بیانگر آن است که در آخرین سفر دولتی «الکساندر نواک» معاون نخست‌وزیر روسیه به ایران تفاهم‌هایی منعقد شد؛ از جمله، طرح‌هایی برای انجام مبادله‌های جدید در زمینه انرژی‌ جدید و ایجاد یک مرکز حمل‌ونقل و بخش لجستیک برای تسهیل روند مبادلات تجاری بین طرفین. این مناسبات نشان می‌دهد که نقش ایران در تجارت با روسیه در حال تغییر است و اینک تهران به عنوان شریک ارشد و روسیه نقش درخواست‌کننده را بازی می‌کند.

این نشانگر تغییر جایگاه ایران و روسیه است. مسکو برای دهه‌ها، یک عامل کلیدی برای تهران بوده‌ است. این کشور همواره از جایگاه بین‌المللی خود برای کاهش انزوای جهانی ایران و کاهش اثربخشی تحریم‌های غرب علیه این کشور استفاده می‌کرد. در این مدت، مقام‌های ایالات‌متحده همه توان خود را به‌کار بسته بودند تا بتوانند به راه‌های مختلف مسکو را با خود همراه کرده و این کشور را برای محدود کردن ایران با خود متحد کنند.  

به ادعای این اندیشکده آمریکایی، حمله نظامی روسیه به اوکراین اما موجب وضع تحریم‌های غرب علیه روسیه شد و این معادله را وارونه ساخت. حال این روسیه است که به شدت در انزوای بین‌المللی قرار گرفته‌ است. بازار سهام این کشور در حال حاضر با افت شدیدی مواجه بوده و معاملات نزدیک به یک هزار شرکت در این بازار متوقف شده‌ است. با وقوع این جنگ، دهه‌ها پیشرفت اقتصادی که پس از جنگ سرد به دست آمده‌ بود از بین رفت.

از دیگر نگرانی‌های غرب نسبت به روابط نزدیک تهران- مسکو، مواضع همسوی این دو کشور در خصوص توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با عنوان برجام است که اروپا و آمریکا را به بازیگرانی تعهدگریز و بازنده تبدیل کرده‌است.

تاکتیک نخ‌نمای آمریکا در ایجاد دوراهی روسیه یا برجام
سفر پوتین به تهران و دیدارهای صمیمانه وی با سران کشورمان، به‌گونه‌ای خشم کاخ سفیدنشینان را برنگیخت که این حس به طور مشخص در مواضع آنها آشکار شد؛ به‌گونه‌ای که «رابرت مالی» نماینده ویژه آمریکا در امور ایران،‌ در واکنش به سفر پوتین به تهران گفت: ایران بین وابستگی به روسیه یا بازگشت به برجام، باید یکی را برگزیند. به ادعای او، پنجره توافق احیای برجام به سرعت در حال بسته شدن است.

نماینده ارشد آمریکا در مذاکرات احیای توافق هسته‌ای برجام، سه‌شنبه ۲۸ تیر در گفت‌وگو با شبکه خبری «سی‌ان‌ان» در توضیح این دو گزینه اظهار کرد: روسیه در انزوای جهانی قرار دارد اما ایران در صورت بازگشت به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، می‌تواند روابط اقتصاد طبیعی با جهان داشته‌باشد.

این نخستین‌باری نیست که کاخ سفید درصدد اختلاف‌افکنی بین تهران و مسکو با وعده‌های پوشالی برآمده‌است در حالی که پیشتر با رای منفی نماینده روسیه و چین در شورای امنیت سازمان ملل، قطعنامه ضدایرانی پیشنهادی ترامپ رد شد و سران کرملین همواره آمریکا را به‌دلیل خروج یکجانبه از برجام و ازسرگیری تحریم‌های ثانویه سرزنش می‌کنند؛ موضوعی که از نگاه آنها، توافق هسته‌ای را به این حال و روز انداخت.

نکته مهمتر اینکه، بسیاری از مقام‌های آمریکایی از درون کاخ سفید گرفته تا کنگره، نه تنها کارزار فشار حداکثری ترامپ را در مواجهه با ایران شکست‌خورده و ناکام می‌دانند که تکرار همان رویه را از سوی «جو بایدن» به شدت نقد می‌کنند.

در همین ارتباط پایگاه تحلیلی«ریسپانسیبل استیت کرفت» در گزارشی نوشت: تصمیم ترامپ مبنی بر نقض عمدی توافق و کنار گذاشتن برجام شکستی آشکار بود که بایدن نیز به درستی آن را محکوم کرد. با روی کار آمدن بایدن، یک دریچه پیش روی او باز شد تا از سلف خود فاصله گرفته و نشان دهد آمریکا در انجام تعهدات خود جدی است.
بایدن این پایبندی را در برابر برخی از سیاست‌های ترامپ با الحاق دوباره به پیمان اقلیمی پاریس و پایان بخشیدن به منع ورود مسلمانان به آمریکا نشان داد اما با وجود فضای مناسب برای چرخش ۱۸۰ درجه‌ای به سمت ایران، وی در این زمینه تردید کرد.

تیم بایدن به‌جای حرکت سریع در مسیر احیای برجام در اوایل سال ۲۰۲۱، از ایران خواست تا ابتدا به تعهدهایش عمل کند؛ تعهدهایی که تهران یکسال پس از خروج ترامپ از برجام، شروع به کاستن از آنها کرد. دولت بایدن همچنین موضوع مشورت آمریکا با شرکایش و ضرورت دستیابی به توافق «طولانی‌تر و قوی‌تر» را مطرح کرد.

ایران از مدت‌ها پیش اهداف خود را در کشورهای همجوار و منطقه جست وجو می‌کند؛ عضویت دائم ایران در پیمان «شانگهای» و قرار گرفتن در مسیر الحاق به «بریکس» به عنوان ائتلاف‌های ضدغربی از این واقعیت میدانی پرده برمی‌دارد.در ادامه این تحلیل آمده است: اگرچه بایدن از نظر تئوری می‌تواند با یک امتیاز نمادین، شکست خود را به یک پیروزی دیپلماتیک تغییر داده و مذاکرات را از بُن بست خارج کند اما از انجام آن خودداری کرده‌است. بایدن حاضر نیست نام سپاه را از ذیل گروه‌های تروریستی حذف کند؛ ترفندی که از سوی ترامپ برای تضعیف دیپلماسی تیم بایدن برنامه‌ریزی شده‌بود.
متاسفانه تنها گزینه پیش روی بایدن در مورد ایران، احیای برجام است و افزایش تحریم و تنگنا علیه ایران نه تنها به کُند شدن پیشرفت هسته‌ای تهران کمکی نمی‌کند که به تشدید افزون‌تر آن خواهد انجامید. صدور قطعنامه علیه ایران در شورای حکام آژانس نیز در بهترین حالت واکنش تهران را به همراه دارد و در بدترین حالت نتیجه‌ای عکس و منفی خواهد داشت.

در مجموع، بایدن در حالی آشکارا به تعهد قبلی خود مبنی بر بازگشت به توافق پشت‌پا زده و دیگر اعضای تیم او همچون مالی، تهران را تهدید می‌کنند که بین برجام و روسیه، یکی را انتخاب کند که ایران از مدت‌ها پیش اهداف خود را در کشورهای همجوار و منطقه جست‌وجو می‌کند؛ عضویت دائم ایران در پیمان «شانگهای» و قرار گرفتن در مسیر الحاق به «بریکس» به عنوان ائتلاف‌های ضدغربی از این واقعیت میدانی پرده برمی‌دارد.

پی‌نوشت:
 

https://www.bloomberg.com/news/articles/۲۰۲۲-۰۶-۱۱/russia-under-sanctions-can-learn-from-iran-s-grim-survival
https://www.afpc.org/publications/articles/a-paradigm-shift-for-the-russian-iranian-alliance
https://www.cnn.com/videos/tv/۲۰۲۲/۰۷/۱۹/amanpour-putin-iran-nuclear-program-us-special-envoy-robert-malley.cnn/video/playlists/intl-europe
https://responsiblestatecraft.org/۲۰۲۲/۰۶/۰۹/bidens-iran-policy-has-so-far-been-a-total-failure